Put opozicije

Nakon parlamentarnih izbora 2016. godine, opozicija ima više poslanika u Skupštini Crne Gore nego ikada ranije u modernoj istoriji Crne Gore. Opozicija ima više glasova koji učestvuju u raspodjeli mandata (najmanje rasutih glasova) nego ikada ranije. Sada je podržava značajno uravnoteženija identitetska struktura birača. Najkrupnija pitanja koja dijele opoziciono biračko tijelo su ostavljena iza nas. Politički trendovi naglašavaju sve izvjesniju mogućnost da opozicione partije u Skupštini Crne Gore imaju 42 poslanika. Otvoreno je pitanje: da li će se to desiti na narednim parlamentarnim izborima ili će ova šansa biti izgubljena? U najvećoj mjeri ovo zavisi od dobre političke volje i spremnosti opozicionih lidera i rukovodstava da preuzmu odgovornost i rizik vršenja vlasti, sposobnosti da kroz dijalog i kompromis utvrde najmanji zajednički imenilac opozicije umjesto insistiranja na razlikama. Takođe, odgovor zavisi i od spremnosti na izgradnju političkog predizbornog i postizbornog kompromisa, političkoj zrelosti svih da prihvate odluke koje je Crna Gora donijela 2006. i 2017.

Bojkot parlamenta je bio legitiman odgovor na manipulacije u toku izbornog dana, ali nije mogao donijeti rezultat bez prateće političke strategije i prakse. Na izmaku 2017. i početkom 2018. DPS je pozdravljao povratak u parlament DF, kojeg istovremeno optužuje za pokušaj državnog udara i veleizdaju, dok ostatak opozicije nije mogao da se dogovori šta, kako i sa kim da radi. Cijela 2017. je protraćena u već viđenim jalovim nadgornjavanjima među opozicionim strankama, a rezultat je prelivanje glasova iz jednog u drugi opozicioni tabor, bez velike štete za DPS. Ponekad se čini da je opozicionim partijama važnija pobjeda u opoziciji, od pobjede nad režimom. Sve dok bude tako, odnos snaga vlasti i opozicije ostaće nepromijenjen.

Uopšteni zahtjev opozicije za fer izbore je ”prazna puška”. Istorija pokazuje - nijedna bitna opoziciona partija za 27 godina višepartizma nije bojkotovala parlamentarne izbore. Znajući da opozicija nema hrabrosti za jedinstveni bojkot nefer izbora, DPS odbija dijalog o fer izborima, ”razvlači“ procese, lomeći ionako slabo opoziciono jedinstvo i dovodi opoziciju pred svršen čin.

Dok u opoziciji ne znaju što, kako i sa kim, DPS radi svoj posao. Vješto raspiruje ideološke, političke i druge razlike, širi novi strah od spoljnih i unutrašnjih neprijatelja, opozicije, NVO, nezavisnih medija. Vlada (DPS) u skladu sa ključnim problemima koje građani uočavaju (nezaposlenost, niske plate/penzije, kriminal) od sredine 2017. vodi predizbornu kampanju “borbe protiv kriminala” kroz pretrese objekata i bezbjednosno interesantnih lica, a praćenu medijskim objavama video snimaka i propagandističkih izvještaja provladinih medija. DPS vodi tihu akciju za pacifikaciju nezavisnih medija i NVO, i otvorenu akciju za preuzimanje javnog servisa RTCG. Sve ostale poluge izborne tehnologije, politički i ekonomski resursi su i dalje samo njihovi.

Opozicija se mora osloboditi tereta netransparentne postizborne politike. Birači imaju pravo da znaju kakvu vladu glasaju, umjesto “nužno nejasnog koncepta” kakvim se na štetu opozicije suviše dugo baratalo. Međunarodna zajednica je zapitana kakvu vladu i kakvu politiku može proizvesti šarenoliki sastav opozicionih partija kad jednom dođe na vlast.

Opozicione stranke, naročito suverenističke i građanskog profila, suočene su sa pitanjem ”Sa kime ćete posle izbora?” u namjeri da im se oduzme pravo na logičan odgovor ”Sa svim drugim strankama opozicije!” Ukoliko je odgovor na ovo pitanje zaista onakav kakav DPS sugeriše građanskoj opoziciji i Demokratama - ”možete sa svima osim sa DF“, onda je promjena vlasti u Crnoj Gori nemoguća. Na takav zaključak nas navodi izborna matematika koja pokazuje da u dobitnoj varijanti u kojoj opozicija ima 42 poslanika broj poslanika DF može biti, prema izbornim rezultatima i rezultatima istraživanja javnog mnjenja najmanje 12 poslaničkih mjesta. Zato svako ko kaže da hoće smjenu vlasti ali ne računa na DF, u suštini, i po objektivnim posljedicama svog stava, radi da do smjene ne dođe.

Teza da Crna Gora nije spremna da 2020. godine, četrnaest godina nakon obnove nezavisnosti i tri godine nakon učlanjenja u NATO, formira vladu u kojoj učestvuje politička grupacija koja se (uglavnom) protivila toj nezavisnosti i članstvu u NATO, dovodi u pitanje demokratski princip smjenjivosti vlasti i mogućnosti da svi legalni politički takmaci učestvuju u vladi. Tako se privileguje DPS čiji se poziv svim strankama opozicije smatra legitimnim i dobrodošlim, ali se istovremeno eventualni poziv opozicije DF-u za formiranje vlade smatra za jeres. Takva teza je u svemu identična argumentaciji Pozitivne Crne Gore iz vremena kada je u parlamentu podržala vladu Mila Đukanovića, s tim što bi 2020. takav pristup bio mnogo manje vjerodostojan. Naročito jer u društvu, u opoziciji, a posebno u ukupnom političkom spektru ubjedljivu većinu čine oni koji nesporno prihvataju državu Crnu Goru, a članstvo u NATO smatraju završenim poslom.

Zato je okvir za politički kompromis jasan - Crna Gora je nezavisna država i članica NATO. Unutar tog okvira, pametna politika je sposobna da pronađe kompromis, posle svega i uprkos svemu. Vrijeme je da se skine težak teret sa leđa svih opozicionih stranaka.

Uopšte gledano, opozicija mora ostati otvorena za eventualne reformske političke struje u DPS i otvorena za autentične i relevantne manjinske stranke (Bošnjačku stranku i relevantne stranke Albanaca). Krovna politička platforma opozicije mora biti privrženost priključenju Evropskoj uniji, reformama koje će ubrzati pregovore, sa ciljem što skorijeg članstva u EU. Program opozicije mora biti usmjeren na ekonomska i socijalna pitanja.

Moguća “mapa puta“ opozicije uključuje solidarnost, komunikaciju i saradnju na više nivoa (političkom i operativnom; nacionalnom i lokalnom); pakt o nenapadanju; kombinovanje metoda parlamentarne i vanparlamentarne borbe; definisanje uslova za izlazak na parlamentarne izbore (bez obzira na oblike, forme i nivoe predizbornog udruživanja) što osim preporuka OEBS ODIHR uključuje ”čišćenje” biračkog spiska; najviše garancije nepristrasnosti institucija za kontrolu izbora i javnog servisa; efikasan nadzor nad diskrecionim budžetskim troškovima, itd.

U političkom dijelu je od najvećeg značaja pametno udruživanje opozicionih partija, sprečavanje rasipanja glasova, udruživanje resursa, formiranje i promocija koalicija - bolje što prije nego kasnije (o važnosti faktora vremena najbolje svjedoči rezultat zakašnjele i neobjašnjene koalicije Ključ na izborima 2016.); podrška najbolje plasiranom opozicionom kandidatu u prvom krugu predsjedničkih izbora; zajednička strategija u oba kruga u odnosu na kandidata DPS. Na izborima u Podgorici opozicija može oprobati poželjne modele saradnje kroz što širi zajednički predizborni nastup stranaka opozicije, praktikovanje zajedničkog mehanizma za borbu protiv izbornih neregularnosti i druge forme ostvarivanja sinergije.

Ostaje da se vidi hoće li opozicioni lideri nastaviti desetogodišnju igru gluvih telefona ili će preuzeti istorijsku ulogu i odgovornost da Crnu Goru uvedu u društvo demokratskih država u kojoj je smjenjivost vlasti moguća. Najveća odgovornost je na najvećim političkim grupacijama, Demokratama i Demokratskom frontu. Demokratama da pokažu širinu prema drugim partijama građanske opozicije i otvore se za široku koaliciju i vode proces, a DF da pomogne podizanju mostova sa ostatkom opozicije i prihvati opisani okvir za razgovor i dogovor. Što prije to bolje. Vremena je sve manje.

Autor je predsjednik UO Instituta Alternativa

( Stevo Muk )