Crna Gora uvozi i vunu, dok spaljuje svoju

Crna Gora je prošle godine, prema podacima Uprave za statistiku Monstat, uvezla vune i prediva od vune u vrijednosti 44 hiljade eura, dok istovremeno ne postoji otkup vune pa uzgajivači ovaca većinu vune bacaju.

Prema podacima Monstata o stočnoj proizvodnji, u Crnoj Gori se prošle godine šišanjem ovaca, što stočari moraju da urade zbog zdravlja stoke, dobilo 190 tona vune ili 1,7 kilogram po ovci. Prema istim podacima iz 2016. godine, kada je bio veći broj ove stoke, količina ošišane vune je iznosila 276 tona ili 1,9 kilograma po ovci.

Prema nezvaničnim podacima, do kojih su “Vijesti” došlo oko 95 odsto vune se baci, najčešće spali iako je to ekološki problem, dok se svega do pet odsto iskoristi za svoje potrebe i vrlo malo proda kao domaća radinost. Crna Gora ima važeći Pravilnik o klasifikaciji i postupanju sa nus proizvodima životinjskog porijekla, koji vunu svrstava u treću kategoriju, koja se može prerađivati ali je i dozvoljavano i njeno spaljivanje. U Crnoj Gori postoje dvije vunovlačare, jedna u Beranama i jedna u Bijelom Polju, koje povremeno rade.

Najviše vune, prediva i tkanine, kao poluproizvoda od vune, Crna Gora uvozi iz Srbije i Turske, manjim dijelom iz Italije, Velike Britanije i Kine.

Prema podacima Monstata, prošle godine je iz Srbije za 19.267 eura uvezeno, kako je nazvana kategorija, “prediva od vlačane vune ne pripremljenog za maloprodaju”. Iz ove zemlje uvezeno je i tkanine od vlačane vune u vrijednosti 230 eura. Iz Turske je lanu uvezeno “prediva od vune pripremljenog za maloprodaju” u vrijednosti 16.609 eura, kao i tkanine od vlačane vune za 227 eura. Iz Turske je, kako pokazuju zvanični podaci, uvezeno i “vlačane i češljane vune” za ukupno tri eura.

Crna Gora je iz Italije uvezla tkanine od vlačane vune za 5.641 euro, kao i tkanine od češljane vune za 1.640 eura. Iz Velike Britanije uvezeno je tkanine od češljane vune za 322 eura, dok je iz Kine uvezeno “vune, nevlačane ili nečešljane” za 12 eura.

Uvoz vune i prediva od nje, prema podacima Monstata, u 2015. godini je iznosio 39 hiljada eura, u 2016. je ove sirovine i poluproizvoda uveženo za 42 hiljade, u 2017. za 73 hiljade eura, a u 2018. za 59 hiljada eura.

Vlasnik vunovlačare u Beranama Milorad-Miško Vesković nedavno je za “Vijesti” kazao da te mašine 1934. godine iz Mađarske dopremio njegov otac, a za pogon koriste snagu potoka.

“Donesena je iz Mađarske, najprije u Osijek. Poslije toga je do Peći dopremljena vozom. A onda je nekoliko ljudi iz Berana krenulo prema Peći sa velikim zapregama, saonicama, koje su vukli konji i volovi, i preko Čakora, po velikom snijegu, mašinu su dopremili u Berane“, kazao je Vesković.

Vunovlačara iz Mađarske poslije izvjesnog vremena instalirana je na vodenici koju je pokretao potok koji prolazi pored kuće Veskovića u Beranama.

“Transmisijom, odnosno velikim kaišem, korištena je energija koja je stvarana tako što je voda pokretala kolo vodenice, a potom je ‘prenošena’ gore na sprat gdje je pokretala mašinu vunovlačare. Tako se radilo sve dok nije došla struja“, priča on.

U to vrijeme vunovlačara je radila punim kapacitetom, sa po tri radnika u tri smjene.

“Radilo se neprekidno da ljudi ne bi čekali, mada se dešavalo da čekaju i po petnaest dana da bi im vuna bila prerađena“, kaže Vesković. On kaže da je danas vune sve manje.

“Prema mojoj procjeni, svake godine se donese na preradu 70 odsto manje u odnosu na prethodnu godinu. Manje je i ovaca, ali i ono vune što se može preraditi i iskoristiti, ljudi, vjerovali ili ne, bacaju“, kazao je tada Vesković.

On kaže da se dešava da ljudi donesu vunu i ne dođu po nju po dvije, tri godine. Vesković je kazao da se zaboravlja na vrijednosti i ljekovitost vune i vunene odjeće.

“Gorštaci kose na 40 stepeni Celzijusa, odjeveni u vunenu odjeću. Znoje li se? Naravno da ne. Volio bih da mi neko to naučno objasni, ali je to baš tako“, kaže Vesković.

On smatra da upravo nedostatak vune u odjevnim predmetima savremenog doba pogoduje tome da ljudi sve više obolijevaju od raznih bolesti.

“Vuna je zakon. Ima svojstva koja čuvaju kožu, bubrege, koštani sistem, prostatu“, kazao je tada Vesković.

Turisti kupuju vunene proizvode, Ambasada SAD i stranci pomažu

Posljednji poznati otkup vune bio je prije desetak godina na Žabljaku, kada je jedan kilogram plaćan 30 centi, ali se nije ponovilo. Prema toj cijeni, cijela godišnja proizvodnja vrijedila bi u sirovini oko 60 hiljada eura. Kada se vuna očešlja, ovlača, isprede, a kasnije isplete u konačne proizvode poput čarapa, džempera, kapa, šalova, pletene igračke, suvenire.... dostiže mnogo veću vrijednost.

U turističkim centrima na sjeveru postoje štandovi gdje vrijedne domaćice prodaju svoje proizvode od vune.

Mojkovčanka Slavica Kovačević pričala je za “Vijesti” u januaru ove godine da već sedam godina zarađuje od vještine koju je naučila još u djetinjstvu. Na njenom štandu na Božićnom bazaru u Kolašinu, najjeftinije su vunene čarape koje koštaju šest eura.

Ističe da je zadovoljna interesovanjem kupaca.

“Vještijoj pletilji treba dan da isplete par vunenih čarapa. Naravno, plete se u pauzi od ostalih kućnih poslova. Sve više sugrađanki traži od mene da ih naučim pletenju. Radim to na način na koji se odvajkada radilo na ovim prostorima.

Čarapa treba dobro da legne uz nogu, da je prijatno nositi. S mnogo pažnje izrađujem i druge odjevne predmete. Cijene su različite, neki nemaju novca za kupovinu, ali niko ne kaže da je preskupo“, kaže ona.

Slavica je kazala izrađuje i vunene potkošulje i donje duge gaće, koje se nose ispod pantalona. Cijena im je oko 20 eura, a za njih se često odlučuju skijaši, jer zna trikove pa odjevni predmeti koje plete ne “peckaju“ kožu.

Vunu su minulih godina uspješno promovisale i žene iz bjelopoljskog udruženja „Niti“. U tom udruženju je osam pletilja i još tridesetak saradnica sa terena. Ovih dana njihov projekat projekat “Stari zanati naša budućnost” podržala je američka ambasada.

Na Žabljaku je ove godine pokrenut projekat “Vuna kao izvanredna prilika za uticaj” (WOOL), čiji je partner Opština, a cilj je da se vuna sa smetlišta premjestit u tekstilne pogone. Projekat je, kako su saopštili iz ove Opštine, kandidovan kroz INTERREG VB Jadransko-jonski program ADRION 2014-2020), ima 10 partnera, a vodeći je Tehnološki park Pordenone SCPA, Italija. Ostali partneri su iz Italije, Grčke, Crne Gore, Slovenije Hrvatske, i Bosne i Hercegovine.

( Goran Kapor )