Stara prevara ili nova zabluda

Pred nama su parlamentarni izbori koji su, u odnosu na prethodne, slični u svojoj negativnoj dramatizaciji i ponavljačkoj retorici, ali i posebni zbog konteksta u kojem se održavaju. Nijesu apokaliptični, ali i te kako otkrivaju kako potiskivani i neblagovremeno rješavani društveni izazovi, u kombinaciji sa epidemijom, globalnim potresima i neriješenim regionalnim odnosima, mogu usloviti nastanak veoma tenzične predizborne i postizborne situacije. Egzistencijalni problemi i perspektiva pridruživanja EU opet su ostali u zapećku, a i zbog slabe izlaznosti možda ponovno budu izabrani loši predstavnici naroda!

Naredne izbore Crna Gora ne smije dočekati sa neriješenim identitetskim temama. Redovni, parlamentarni izbori nijesu „referendum za odbranu vjere i Crkve“ i neprimjereno je kada se njihov ishod, kao i predizborna kampanja vezuje za određenu vjersku organizaciju. Duhovna istina za razliku od istine u politici nema ograničeno trajanje! I, s druge strane, nema većeg „političkog avanturizma“ od upornog zazivanja o trajnoj ugroženosti nacionalnih i državnih interesa od strane onih, odnosno onoga koji je bio u prilici da taj proces u potpunosti zaokruži. Niđe državna vlast nije satirala ljubav i duh onih koji su stvarali državu, kao što je to postreferendumska Crna Gora činila svojim trulim ideološkim kompromisima, partitokratskim kadriranjem i manijakalnom kleptomanijom! Da, zato i ne čudi medijska tlapnja Marovića i Kneževića o političkom moralu.

Sveobuhvatnijem sagledavanju ove situacije doprinosi i činjenica da se ovo izborno nadmetanje sprovodi nakon njegovog neuspjelog zakonodavnog i institucionalnog reformisanja. Stoga, kao prvi, septembarski zadatak narednog saziva Skupštine Crne Gore, mora biti otpočinjanje kreiranja novih izbornih sistema, kako na nacionalnom, tako i na lokalnom nivou.

Pošto je izborni proces inicijalni događaj za konstituisanje državne vlasti, zato je i sprovođenje principa ravnopravnosti svih aktera izbornog procesa, kako u predizbornom, tako i u izbornom, odnosno postizbornom periodu od izuzetne važnosti. Poštovanje ovog principa potvrđuje legitimitet izbora. Neosporavana legitimnost novoizabrane vlasti veoma brzo umiruje uzavrele društvene strasti, ali ih u suprotnom i veoma raspiruje. Zato u preostalom periodu svi akteri izbora moraju voditi računa o samom sprovođenju izbornog procesa, kao i o onome što slijedi. Prigovori, poput postojanja duplih i fantom birača, moraju biti dokumentovani, a slučajevi navodnih zloupotreba i prijetnji upućenih građanima procesuirani pred nadležnim organima. Samovlašće tokom trajanja izbornog dešavanja štetnije je od radnji kojima se krši slobodno iskazivanje volje. I, najvažnije, nepristrasno razmatranje prigovora na izborni postupak i objektivno saopštavanje izbornih rezultata najbolji su odgovor za već sada najavljena izborna osporavanja.

S druge strane, izazovi vremena pred nama ukazuju da eventualni pregovori o formiranju nove skupštinske većine moraju biti efikasni i otvoreni! Ovo tim prije, jer postojanje apsolutne većine neće biti dovoljno za borbu sa problemima koji su nas već pritisli. Nova parlamentarna većina u Crnoj Gori mora biti kvalifikovana, ne samo zbog ranije istaknute reforme izbornog zakonodavstva, već i zbog neophodne podrške za izbor pravosudnih organa, kao i zbog sveobuhvatnije promjene našeg ekonomskog modela kojem prijeti enormna zaduženost i nezaposlenost. Novi sastav Vlade Crne Gore mora biti saglasan sa aktuelnim evropskim trendom, odnosno njeno osnivanje mora biti obavljeno po tehnokratskom principu. Naravno, i transformacija javne uprave trebalo bi da bude orijentisana ka podsticanju građanske participacije.

Svi ovogodišnji izbori na Balkanu održavani su, po mišljenju stručne javnosti, po mjerama za suzbijanje širenja zaraze shodno motivima tada, a i sada vladajućih partija. Valja istaći okolnost da su neki od učesnika u tim izbornim natjecanjima, kao u Hrvatskoj, i pored konstantne i očigledne podrške javnosti, vidno podbacili zbog nesnalaženja u novonastaloj situaciji.

Iako su iskustva neprenosiva vrijednost, očigledno je da se sa sličnim izazovom susreću i akteri parlamentarnih izbora u Crnoj Gori. Naime, imamo predizbornu kampanju koja se odvija u nedefinisanom pravnom okviru zbog uticaja mjera, pravila i preporuka Nacionalnog koordinacionog tijela za zarazne bolesti i Instituta za javno zdravlje. Nedavna odluka Ustavnog suda o Tehničkim preporukama za održavanje izbora u cilju epidemiološke zaštite birača, odnosno o ukidanju preporuke Državne izborne komisije da se građanima u karantinu i izolaciji uskrati pravo glasanja putem pisma, jer nijesu u mjestu prebivališta, predstavlja samo jedan od mogućih tzv. graničnih slučajeva. U ovom izbornom procesu, organi za sprovođenje izbora (DIK, opštinske izborne komisije i birački odbori) susretaće se sa novonastalim situacijama koje njihovi podzakonski akti nijesu definisali (npr. Pravilnik o radu biračkog odbora). Posebno treba da zabrine činjenica da ovo nije jedina odluka DIK-a, odnosno NKT-a koja je ukinuta putem ustavno-sudske kontrole u ovom izbornom procesu. Uz navedeno, ne dovoljno transparentan rad DIK-a otvara prostor novim sumnjama.

Na ovaj izborni proces utiče i slabo interesovanje predstavnika EU i relevantnih međunarodnih organizacija. Apeli koji su upućeni iz Evropskog parlamenta crnogorskim institucijama više sliče pontijevskom pranju ruku, nego li preporukama čija bi eventualna primjena uslovila snaženje naše reputacije u očima Brisela. Zato i ne treba da čudi zašto su preporuke Evropske organizacije za bezbjednost i saradnju o zloupotrebi funkcionerske prednosti za vrijeme izborne kampanje u potpunosti odbačene od strane javnih funkcionera i na državnom i na lokalnom nivou.

Na kraju, valja ukazati i na svojevrsni simbolizam skriven u datumu predstojećih izbora. Krajem burne 1990. godine održani su prvi višestranački izbori nakon Drugog svjetskog rata. Od tada, do 30. avgusta 2020. godine, za ove tri decenije, izdešavalo se mnogo toga, ali sa malim napretkom i čestim ponavljanjima lošeg.

( Neđeljko Necko Đurović )