Glupa ekonomija

U centru pažnje većine diskusija o nadolasku robotizacije i vještačke inteligencije, sasvim se opravdano nalaze strahovi zbog masovnog nestanka radnih mjesta. Ali posljedice širenja tih tehnologija u realnosti su mnogo strašnije. Na pragu smo zastrašujućeg evolucionog preobražaja i to ne samo ljudskih mogućnosti već i samog čovjeka.

Istorija omogućava da se tek djelimično osvijetli nejasna budućnost koja je pred nama. Zahvaljujući prvoj industrijskoj revoluciji saznali smo da nove tehnologije mogu temeljno da promijene ljude i druge biološke oblike. Po mišljenju velikog istoričara ovog doba, Tonija Riglija (Univerzitet Kembridž), suština tog procesa se svodila da zamjenu mehaničke energije čovjeka i životinja produktivnijim vidovima energije, kao što su ugalj i druga fosilna goriva.

Velika devalvacija mišićne snage ljudi i životinja nije se, naravno, desila trenutno. U početku su mnogi prateći zadaci, na primjer, eksploatacja uglja ili izrada poluproizvoda u zanatskim radionicama, i dalje iziskivali ogromne fizičke napore. Ali nakon otprilike dva vijeka potražnja za fizičkom snagom izrazito je opala.

Korak po korak izmijenila se sama bazična priroda rada. Pri kraju XX vijeka farmeri su već sjedjeli na traktorima, a čak je i eksploatacija uglja uglavnom postala mehanizovana. U razvijenim zemljama vrlo malo ljudi je nastavilo da zarađuje za život teškim fizičkim radom.

Mijenjao se i spoljni izgled čovjeka, naročito kada je potencijal industrijske revolucije potpuno iscrpljen. Sjedeći način života izrodio je vidno drugačije ljude. Strukovi su se proširili; ranija zdrava ishrana, neophodna za kompenzaciju velikog fizičkog opterećenja, postajala je sve nezdravija.

Ljudi jednim dijelom primjećuju te promjene i one ih brinu. Manjina (istina, rastuća) počela je da se bavi intenzivnom fizičkom aktivnošću - ali ne u poljima i radionicama, već na mjestima za zabavu. Fizički napor sada ne asocira na proizvodni rad već na potrošačko društvo i to najčešće na one koji su to zbog društvenog statusa. Fitnes-centri postali su novo mjesto socijalizacije. Vidjevši da se zaposleni sada zajedno bave fizičkim vježbama poslodavci su to počeli da gledaju taj vid odmora kao vrijedan izvor fizičkog i mentalnog blagostanja.

Motor industrijske revolucije bio je umni rad. Ovdje je pravdano podsjetiti se na “revoluciju marljivosti” o kojoj su detaljno pisali Ian de Fris (Univerzitet Berkli), Džoel Mokir Univerzitet u Tel Avivu) i drugi istoričari. Tokom revolucije marljivosti uzajamno povezane grupe inovatora takmičile su se između sebe u iznalaženju novih rešenja za postojeće probleme, a to je dovelo do pojave povoljnog kruga rastućeg razvoja.

Stavljajući akcenat na umni rad i pretvarajući fizički rutinski rad u atavizam, transformacija, koja je trajala tri vijeka, dala je ljudima više mogućnosti za razmišljanje. A kada se koletivni um čovječanstva popeo na nove visine, pojavio se san o mogućnosti usavršavanja čovjeka. Ali, kao što znamo, sve je to bila iluzija. Intelektualne visine, dosegnute zahvaljujući industrijskoj revoluciji, mogu se pretvoriti u - visoravan.

Tehnička revolucija koja je u toku dovodi do promjene druge vrste. Mnoge zadatke za koje je ranije bio potreban ljudski um (utvrđivanje veza i formulisanje zaključaka, prepoznavanje tendencija, predviđanje posljedica složenih događaja) sada lakše rješavaju programi vještačke inteligencije. Rad može biti i provjera nepoklapanja na hiljadama stranica pravnih ugovora ili na rendgenskim snimcima - ali danas su algoritmi ti koji će sve obaviti pouzdanije i jeftinije. A uskoro će se to odnositi čak i na upravljanje autom.

Osim toga, zahvaljujući savremenoj ekonomiji ponašanja znamo da ljudska misao može unositi iracionalne elemente u procese koji bi inače bili nedvosmisleni i jednostavni. Sada se sprovode istraživanja s ciljem da se razumiju i stave pod kontrolu osobenosti čovjekovog uma koje mogu da dovedu do iskrivljenih, neproduktivnih ili neučinkovitih rezultata. Po svemu sudeći, sljedeća faza usavršavanja čovjeka zahtijevaće od nas potpuno odricanje od nezavisnog mišljenja i prosuđivanja.

Vještačka inteligencija i automatizacija vidno utiču na zaposlenost. Ali one će uticati i na ljudski um. Radna mjesta budućnosti (većina njih biće vezana za sektor usluga) zahtijevaće druge vještine, u prvom redu vještinu međuljudske komunikacije, koju programi-roboti, pa čak ni Siri ili Alexa, nemaju. Sposobnost da se odrade složene računske radnje ili analiza biće mnogo manje važna.

Problem je u tome što su mnogi zastarjeli vidovi djelatnosti (na primjer, vožnja u teškim uslovima na planinskom putu ili rad na složenom sudskom postupku) izvor ispunjenja za bezbroj ljudi jer daju mogućnost da se riješe teški, motivišući zadaci. A sva ta djelatnost može nestati zauvijek, kao plugovi sa srednjevjekovnog polja.

Najgore od svega je što postoji masa dokaza da ljudi mogu s razlogom žale zbog odlaska u penziju nakon obavljanja posla koji je zahtijevao intelektualni rad i početka života ispunjenog jedino zabavom. Kako se ispostavlja, nestanak potrebe da se redovno razmišlja - ne raduje i ne umiruje. Upravo suprotno - to često dovodi do pogoršanja mentalnog i fizičkog zdravlja, a takođe i kvaliteta života.

Likvidacija nepreglednog broja kognitivnih zadataka ima zabrinjavajuće posljedice na budućnost. Industrijska revolucija učinila je mnoge ljude fizički slabijim, a revolucija vještačke inteligencije učiniće nas kolektivno glupljim. Kao dopuna mlohavom struku pojaviće se mlohavi mozak. Nije riječ o ekonomiji, glupane; riječ je o glupoj ekonomiji. Centralne banke već po ubrzanim programima izučavaju nove načine da uproste svoje aplikacije - za manje sofisticiranu publiku.

Tehnologije će postati motor masovnog - poglupljenja. A, kao i sa kultom fizičkih vježbi koji se javio tokom industrijske revolucije, vjerovatno će se javiti nova grana mentalnih vježbi protiv slabljenja uma.

Slušanje čovjeka koji gradi logički artikulisane argumente biće ekskluzivni izvor estetskog zadovoljstva i dostojanstva. A “teška” djela književnosti ili vizulenih umjetnosti biće sve privlačniji vid potrošnje radi društvenog statusa.

Pored toga, nešto u svemu ovome je duboko neprijatno. Slušati kako se ljudi hvališu svojom fizičkom formom nije baš najveće zadovoljstvo. Ali hvalisanje intelektualnom nadmoćnošću biće mnogo gora pojava. Potreba da se dokazuje prisustvo sačuvanih relikata čovjekove dominacije biće prijetnja ne samo zajedničkom dobru nego i našoj zajedničkoj ljudskosti.

Autor je profesor istorije i međunarodnih poslova na Univerzitetu Prinston

Copyright: Project Syndicate, 2018.

( Harold James )