Politički pokreti i obnova demokratije?

Mnogi ljudi očekuju da će velika politička priča 2017. godine biti trijumf populizma u Evropi. Ali to se nije dogodilo. Umjesto toga, najveća priča su takozvani “pokreti” koji su se širili i dolazili na mjesto tradicionalnih političkih partija.

Uzmimo najprije partiju Republika u pokretu francuskog predsjednika Emanuela Makrona koja je dobila predsjedničke i parlamentarne izbore u toj zemlji. Ili razmislimo na koji je način krajem godine, 31-godišnji Sebatijan Kurc postao kancelar Austrije nakon transformacije konzervativne Austrijske narodne partije u pokret pod nazivom Lista Sebastijana Kurca - Nova narodna partija.

Na evropskom kontinentu sve više birača misli da su tradicionalne partije koristoljubive i vlastoljubive. U zemljama u razvoju se, takođe, partije koje imaju dobru reputaciju, kao npr. Afrički nacionalni kongres u Južnoafričkoj Republici, sada smatraju korumpiranim. U mnogim slučajevima tradicionalne partije postale su ono što politikolozi nazivaju kartelima: oni koriste državne resurse da bi ostali na vlasti i nezavisno od svojih političkih razlika često rade zajedno da bi konkurenciju držali što dalje.

Mladi birači pokazuju manji interes da rade za tradicionalne partije koje smatraju beskrajno birokratskim i, samim tim, dosadnim. Ovdje mi na pamet pada poznata cinična primjebda Oskara Vajlda o problemu sa socijalizmom: oduzima previše večeri. Nije za čuđenje što su se najinovativniji politički eksperimenti u Evropi posljednjih godina izrodili iz uličnih protesta i masovnih okupljanja koji su izbjegavali hijerarhijski oblik organizacije.

Na primjer, španska lijeva partija Podemos formirana je nakon masovnih demontracija Indignados 2011. godine. Italijanski populistički Pokret pet zvjezdica (M5S), koji je izbio na prvo mjesto na parlamentarnnih izborima u Italiji 2013 i, kako se očekuje, ponovo će ove godine, iznikal je iz velikih mitinga koje je organizovao komičar Beppe Grillo protiv “la kaste” - što je podrugljiv termin za one koje on smatra kastom profesionalnih političara i novinara koji upravljaju zemljom.

Istovremeno, postoji nešto zabavno u izvorima tih pokreta - spontanost u odnosu na ulične proteste, ali i na izborni uspjeh koji uslijedi. Ironija sudbine je da su njihovi harizmatični lideri u svojim rukama skoncentrisali još veću vlast, čak i kada su nastavljali da propagiraju horizontalne oblike organizacije i participativnu demokratiju.

Na primjer, generalni sekretar Podemosa, Pablo Iglesijas, bio je na udaru kritika aktivista idealista iz samog pokreta zbog “hiper-liderstva” i “onlajn lenjinizma”. Iglesijas je odgovorio da “se ne može konsenzusom jurišati na nebo”.

Grilo nema zvanični položaj u Pokretu pet zvjezdica, koje za sebe kaže da je “ne-asocijacija”, ali ipak ima blog koji je postao ključan za uspjeh Pokreta, a takođe i autorska prava na zvanični simbol pokreta. On je članovima Pokreta ukinuo pravo na korišćenje tog simbola zbog navodnog narušavanja “pravila” - ili onoga što se zvanično zove “ne-statutom” njegove anti-partije. A oni koji se kandiduju za javne dužnosti u okviru M5S moraju potpisivati ugovor u kome je obećanje da će plaćati kazne ako naruše principe partije.

Bezuslovno, politički pokreti nisu obavezno populistički po svojoj prirodi. Kao što su pokazali Zeleni i feministkinje, pokret može osporavati tradicionalne forme politike bez pretenzija da predstavlja “realne ljude” ili “većinu koja ćuti”.

Ali današnji politički pokreti takođe imaju tendenciju da budu manje pluralistički od velikih partija koje su dominirale u posleratnoj evropskoj politici. To ima smisla ako se uzme u obzir da “pokret” podrazumijeva ne samo dinamizam, već i pretpostavku da su svi učesnici sasvim saglasni kojim putem dalje treba ići.

Problem je sljedeći: kada su svi složni u tome kuda treba ići, onda kao da i nema potrebe za širokim demokratskim raspravama. Na taj način se pokret koji se posljednjih godina - kako lijevi, tako i desni - pojavio u Evropi, više koncentrisao na učvršćivanje svojih lidera nego na prava i mogućnosti baze, čak i onda kada ističu participativnu demokratiju kao princip.

I Makron i Kurc su tipovali na osjećaj dinamike i svrhe, koji su obično ključna karakteristika političkog pokreta koji je usmjeren na samo jedan problem. Kurc je svojoj volji pokorio čitavu ANP. Osim toga, on ju je preimenovao, reorganizovao njene unutrašnje strukture i promijenio zvaničnu boju - iz crne u tirkiz. Ipak, konzervativna platforma praktično je ostala ista ukazujući na to da su koraci njenog vođe prije svega usmjereni na marketing i učvršćivanje njegovog ličnog autoriteta.

Na kraju krajeva, Podemos, Republika u pokretu i Momentum, omladinski pokret koji je pomogao Džeremiju Korbinu da promijeni platformu britanske Laburističke partije, nisu važni jer ne predstavljaju pokrete same po sebi. Prije će biti da su važni zato što obezbjeđuju veći politički izbor građanima, posebno onima koji su razočarani u postojeću dvopolnost - političke sisteme u kojima dominiraju dvije stare partije koje nude praktično identične političke programe.

U slučaju Korbina, politički pokreti mogli bi obnove progresivne kapacitete laburista i preokrenu ono što su mnogi, tokom mandata bivšeg premijera Tonija Blera, vidjeli kao prihvatanje neoliberalne politike. Ali bilo bi naivno misliti da su pokreti sami po sebi mogli učiniti demokratičnijom evropsku politiku. Ali, oni su mogli djelovati manje demokratično od tradicionalnih partija zahvaljujući svojim jako izraženim plebiscitarnim oblicima liderstva.

Autor je profesor politike na Univerzitetu Prinston

Copyright: Project Syndicate, 2018.

( Jan-Werner Müller )