Kamen-međaš koji spaja i miri epohe

Arhitekta Slobodan Mitrović je tokom decenijskog istraživanja prikupio više od 1.200 dokumenata, pisama, fotografija i drugih pisanih tragova o Josipu Sladi Šiloviću, poznatom arhitekti i filozofu koji je za vrijeme vladavine knjaza Nikole projektovao u Crnoj Gori palate, dvorce, crkve, pozorišta, mostove, puteve, pristaništa...i ostavio neizbrisiv trag. Kao rezultat Mitrovićevog istraživačkog rada nastala je monografija „Arhitekt Josip Slade Šilović, graditeljska djela u Knjaževini Crnoj Gori 1877-1900” koja je promovisana u Nikšiću, u organizaciji Opštine Nikšić i Narodnog muzeja Crne Gore. Riječ je o prvoj monografiji na ovim prostorima o Josipu Sladeu Šiloviću. Neveliku publikaciju je 1987.godine u Hrvatskoj uradio Cvito Fisković.

“Josip Slade je ličnost o kojoj se u Crnoj Gori veoma malo zna. On je otac moderne crnogorske arhitekture… Sa ovom monografijom Crna Gora, ne u potpunosti, ali jednim dijelom, se odužila ovoj nevjerovatnoj ličnosti koja je toliko mnogo uradila za Crnu Goru. Slade je projektovao luke, puteve, mostove, crkve, palate, kreirao urbanističke planove”, kazao je iz jedan od recezenata Monografije, dr Aleksandar Čilikov, istoričar umjetnosti. Dr Anastasija Miranović, istoričarka umjetnosti, istakla je da je Slade bio “jedan od onih rijetkih, metaforički rečeno, kamena-međaša koji spajaju i mire epohe na prelazu vjekova, vizionarski predosjećajući duh secesije i moderne”.

“Činjenica je da sa Sladeovim graditeljskim poduhvatima započinje prva promišljena planska izgradnja u nezavisnoj Crnoj Gori i njena postepena transformacija iz ruralne ‘male zemlje u brdima’, u urbano izazovan poduhvat”, kazala je Miranović.

Kako je istakla, Slade je bio podjednako dobar i kao arhitekta i kao graditelj, a mi mu nijesmo istom mjerom vratili, kako u istraživanju i sublimiranju njegovog graditeljskog opusa, tako ni u predanoj brizi i konzervaciji njegovih zdanja, već su to bili uglavnom sporadični poduhvati, kako su prilike i mogućnosti dozvoljavale.

Prema njenim riječima, pionirski poduhvat Slobodana Mitrovića, “arihitekte i predanog, svestranog istraživača, posvećenika i radoznalca za različita pitanja šireg polja kulture i umjetnosti”, vrijedan je poštovanja.

“Nedvojbeno ima značaj kao prvo djelo koje je stručno i sistemski sublimira opus Josipa Sladea Šilovića u Crnoj Gori, ali i kao podsticaj budućim istraživačima i kolegama za odgovore na nepoznanice i otvorena pitanja istorijske i savremene arhitekture Crne Gore“, istakla je Miranović.

Glavni gradski arhitekta, Nebojša Adžić, kazao je da je Slade stvorio najljepšu istoriju našeg graditeljstva i da je graditeljski opus kralja Nikole i Josipa Sladea najreprezentativniji dio crnogorske graditeljske kulturne baštine.

“Čast je i zadovoljstvo živjeti u gradu o čijoj se arhitekturi i urbanizmu pišu knjige i predmet su izučavanja na univerzitetima”, kazao je Adžić.

Autor Monografije, Slobodan Mitrović, podsjetio je na djetinjstvo i studentske dane Josipa Slade i naglasio da je arhitekta, između ostalog, autor renesansnog urbanističkog koncepta Nikšića, sa radijalnim ulicama i centralim trgom.

„U istoriji urbanizma jako je malo takvih gradova. Zašto se odlučio za renesansni koncept, baziran na antici i strogoj simetriji? Zato što radijalni sistem obezbjeđuje da grad, bez obzira da li će se graditi u centru ili na periferiji, bude cjelina. Nikšić se do 1945. godine razvijao po renesansnom konceptu koji je Slade postavio”, kazao je Mitrović.

Kako je istakao, Josip Slade Šilović je ugradio sebe u fundamente Crne Gore. “I poslije 110 godina od njegove smrti nadam se da ćemo nastaviti sa analizom njegovih projekata barem u stručnim institucijama”, kazao je autor Monografije. Moderatorka večeri, koja je organizovana u sklopu “Septembarskih dana”, bila je Kristina Radović, istoričarka umjetnosti.

Monografiju „Arhitekt Josip Slade Šilović, graditeljska djela u Knjaževini Crnoj Gori 1877-1900” izdali su Nacionalna zajednica Crnogoraca Hrvatske, Ministarstvo održivog razvoja i turizma Crne Gore i Skaner studio Zagreb.

( Svetlana Mandić )