Značajno leksikografsko ostvarenje

(Slobodan Simović ‘’Piperski pomenik-prilozi za plemenski biografski leksikon’’, Podgorica, 2020)

Po narodnom vjerovanju postoji neka magična travka a u jeziku čarobna riječ, kojima se svaki zaklop može otvoriti.

Ta čarobna riječ, raskovnik, i gvozdena vrata otvara. Ključ za ovu knjigu je sam njen naslov Piperski pomenik. On otvara i zatvara cijelu njenu strukturu, sadržaj i smisao. U semantici riječi pomenik postoje dva značenja: duhovno i svjetovno. Prvo bi podrazumijevalo popis imena Pipera i Piperki koji su hramu Slobode darovali nešto, na njegov oltar priložili sebe, svoj život i ime, pa ih zato njihovi potomci i plemenici čuvaju u sjećanju. Drugo značenje se odnosi na knjigu, kao što je ova, u kojoj su, azbučnim redom, dati životopisi poznatih i znamenitih ljudi, Pipera i Piperki, koje je njen autor Slobodan Simović ovjekovječio time što ih je unio u Piperski pomenik, kao priloge za plemenski biografski leksikon. U njemu su zastupljene i predstavljene ličnosti obrađene biografski, neke i bibliografski - od sredine 18. vijeka do iza Drugog svjetskog rata, sa akcentom na učesnike u dva balkanska i dva svjetska rata, u prvoj polovini 20. stoljeća.

Ovom knjigom Slobodan Simović se potvrdio ne samo kao istoričar i hroničar svoga piperskog plemena nego i kao leksikograf.

Piperski pomenik je nastajao i nastao uz njegove tri prethodne knjige o učešću Pipera u balkanskim i dva svjetska rata i u kasnijim istraživanjima, iz plemenite namjere da se ne zaborave značajne ličnosti i njihova djela, junački podvizi i moralna pregnuća, političke borbe i ideali za koje su se borili, riječju i djelom, i tako se same nametnule i uvrstile u plemenski biografski leksikon, imaginarni panteon. To je, na neki način, pokušaj vrednovanja i valorizovanja viševjekovnog plemenskog postojanja i nasljeđa kroz galeriju poznatih i znamenitih ličnosti koje su učestovale u istorijskim događajima i procesima. One oživljavaju kroz kulturu sjećanja i autorovo mukotrpno i uporno traganje za činjenicama i biografskim podacima, u oskudnim izvorima i građi, uz njegovo nastojanje da se što više osvijetle njihov život i djelo i ostavi trajan spomen: kad su u leksikonu onda su uvijek prisutni. Pomenik ih je okupio sve najedno i čuva od zaborava.

Poznati ruski pisac Ivan Bunjin je svojevremeno zabilježio: „Krunisanje cijelog ljudskog života jeste sjećanje koje sačuvamo o njemu i najveća utjeha koju obećavamo čovjeku poslije smrti jeste „vječna uspomena“. A naš Mihailo Lalić veli: „Zaborav je teži od smrti“.

Slobodan Simović je svojim knjigama, pogotovo ovom, mnoge ličnosti svoga plemena otrgao od zaborava i vratio u kolektivnu plemensku i nacionalnu memoriju. On se hrabro, u njegovim godinama, prihvatio teškog i odgovornog posla da, pored tri opsežne monografije o Piperima, biografski obradi poznate ličnosti koje su bile akteri zbivanja u tri velika rata i u njima imale određenu ulogu i dale doprinos svome plemenu i Crnoj Gori i njenoj slobodi. I u ovome leksikonu autor je nastojao da poveže piperski istorijski lanac, i po vertikali i po horizontali, vrijeme i događaje, borbe za slobodu i opstanak, za bolji i dostojanstveniji život.

U Piperskom pomeniku autor je leksikografski obradio 450 poznatih, znamenitih i znamenitijih ličnosti, koje su se u posljednja tri vijeka našle na istorijskoj pozornici. U njemu su zastupljeni svi, ili gotovo svi, koji su učestvovali u pomenutim istorijskim događajima i dali svoj doprinos plemenu, narodu i državi. Pomenik svjedoči i kako su mali i anonimni ljudi svojim činjenjem, pregnućima i životom postojali veliki i poznati. Na poprištu istorije borili su se za pravo, čast i slobodu Crne Gore, a često je ta borba prevazilazila i nacionalne i državne okvire.

U Pomeniku su životopisi (biografije) piperskih glavara: serdara, vojvoda, divizijara, plemenskih kapetana i sudija, pametara, hrabrih i neustrašivih junaka i junakinja. U knjizi su biografije Pipera - crnogorskih i jugoslovenskih oficira, proslavljenih komandanata. U njoj su biografije bjelaša i zelenaša, boraca za nezavisnu Crnu Goru i ujedinitelja, gaetaša i informbirovaca, crnogorskih komita i učesnika jugoslovenske revolucije, kao i viđenijih njihovih političkih protivnika. U Pomeniku su zajedno radnici i seljaci, domaćice i poljoprivrednici, đaci i studenti, učitelji i činovnici, profesori srednjih škola i univerziteta, naučnici i akademici, ljekari i advokati, političari i diplomate, ministri i ambasadori.

Neki od njih su se proslavili i u ratu i u miru. Pojedini Piperi su učestvovali ne samo u crnogorskoj i jugoslovenskoj vojsci nego i u ruskoj i američkoj. Najviše ih je bilo u proslavljenim partizanskim proleterskim brigadama i divizijama. Bilo je i nepunoljetnih golobradih dječaka koji su preko noći sazrijevali u bojevima i bitkama, ali i veterana koji su u Bataljonu staraca pali u tragičnoj opsadi Skadra.

U istom danu ginulo je pod barjakom po nekoliko braće, samo da to sveto znamenje ne padne u neprijateljske ruke.

U partizanske jedinice su išle cijele porodice. Ginulo se i stradalo, s vjerom u pobjedu.

Neki Piperi su bili u logorima, čak i u oba svjetska rata, i tamo nastavljali borbu za slobodu i ideale.

Neki poznati Piperi u Pomeniku su poginuli na bojištu, neki strijeljani ili nestali. Pojedinima se ne zna ni groba ni mramora, ali je ostalo njihovo časno ime. U Pomeniku su i oni koji su nestali u staljinističkim čistkama i golootočki mučenici. U njemu su demokrate, komunisti, federalisti, komiti, učesnici u Božićnom i Trinaestojulskom ustanku, učesnici bitaka na Martinićima, Krusima, Grahovcu, Vučjem dolu, Neretvi i Sutjesci. Zajedno su nosioci Obilića medalje za hrabrost, Ordena za nezavisnost Crne Gore i Partizanske spomenice 1941. godine, učesnici Ostroške skupštine, AVNOj-a, ZAVNO-a i CASNO-a. U Pomeniku su borci, ranjeni i poginuli. Majke, supruge i sestre koje borcima nose tain i same stupaju u borbu. Još kroz vrijeme i sjećanje odliježe glas one Piperke koja nariče za sinom: „Više rana no godina, moj Ivane!“ U Pomeniku su znamenite ličnosti koje su učestvovale u Oktobarskoj revoluciji, Španskom građanskom ratu, u američkoj i ruskoj vojsci. Neki su bili prijatelji sa Lenjinom, Hemingvejem, Pasternakom. A bilo je i tragičara, emigranata, robijaša, ljudi nesalomljivog duha. Ali i onih koji su se uzvisili od vojnika do generala. Vitezova u čojstvu i junaštvu.

U Drugom svjetskom ratu u Piperima su se donosile sudbonosne odluke, kao centru zbivanja. Pipersko partizansko jezgro mijenjalo je i stvaralo istoriju. Piperi su dali 139 nosilaca Partizanske spomenice. Dali su velike žrtve - 261 poginulog, umrlog i nestalog, među kojima je bilo najviše mladih ljudi - đaka i studenata, radnika i seljaka - skojevaca i članova KPJ.

Oni su mijenjali istoriju i stvarali je a ona njih.

Piperi imaju i puno narodnih heroja, junaka i junakinja. Neko je rekao: „Dvaput se umire. Druga je smrt biti zaboravljen“. Piperski pomenik brani od zaborava. Neki kao da su imali više života, ali ih nijesu šteđeli već su ih prilagali na oltar otadžbine i nacionalne slobode, dostojanstva i opstanka, da bi vječno živjeli. A život je samo jedan! Pored prezimena na rođenju, svojim životom i djelom sticali su ime u oreolu slave.

U Pomeniku su Piperi i Piperke - heroji i heroine. Milorad Medaković u knjizi „Život i običaji Crnogoraca“ (1860) piše za Crnogorku: „Ona je u svemu ponosita i diči se tijem što je Crnogorka“. A dičile su se i Piperke i Piperi - što su Crnogorke i Crnogorci. U Pomeniku su biografije 66 piperskih heroina, više od polovine su nosioci Partizanske spomenice 1941. i drugih visokih ordena i priznanja.

Iako poznate, za dio njih u biografijama nema dovoljno podataka, jer je zaborav neumoljiv: a ostaje samo ono što je zapisano…

Kad bi se obradile biografije svih piperskih boraca kroz istoriju, branilaca i oslobodilaca samo sa osnovnim podacima, to bi bio višetomni leksikon sa nekoliko hiljada imena. U njega bi stalo cijelo pleme. Ali taj posao čeka neke buduće, mlađe istraživače.

Piperi su dali doprinos u svim oblastima plemenskog i crnogorskog društva, kulture, nauke i prosvjete, obrazovanja, duhovnosti i stvaralaštva. Pipersko pleme ima velike naučnike i pisce čiji značaj prevazilazi crnogorske duhovne i nacionalne granice, koji spadaju među velikane. Pomenik je i nastao svima u čast i spomen.

Pomenik je leksikon, priručnik da se čitalac, laik i stručnjak, informišu, da saznaju ko su u njemu obrađene ličnosti, ko su bile i šta radile. A knjiga je hram znanja i slobode. Piperski pomenik je knjiga za sva vremena, korisna i zanimljiva - mozaik koji se može stalno dopunjavati i proširivati.

( Marijan Mašo Miljić )