Građanin u središtu planskih politika

Postupak izrade i usvajanja Izmjena i dopuna Prostorno-urbanističkog plana opštine Kolašin (ID PUP) podsjetio je na neke ranije zaključke i dileme o prostornom planiranju u Kolašinu i Crnoj Gori. Poznato je da je Prostorni plan CG (PPCG) donesen na rok do 2020. Godine, a da je Vlada donijela odluku o izradi novog. Istovremeno, oko planskih politika i rješenja imamo podjele u stručnoj javnosti i onoj koja je usmjerena na pojedine mikrolokacije ili naselja. U sadašnjem političkom i institucionalnom trenutku postaje jasno da se budući prostorni planovi moraju donositi uz mnogo veće učešće građana i javnosti.

Prostorno planiranje opština mora napredovati znatno više od sadašnjeg urbanističkog. Ono mora obuhvatiti sistematično usklađivanje sektorskih politika u okviru dugoročne prostorne strategije kako bi se princip održivog razvoja bolje primijenio na svakodnevni život građana. Nove okolnosti u izradi PP-ova određene su ekonomskim, globalnim, političkim, socijalnim i mnogim lokalnim okolnostima koje se moraju uzeti u obzir kada se pokreće izrada novih planova. Takođe, nove okolnosti su određene i našom spremnošću da opšti razvojni interes prilagodimo strategijama EU (Territorial Agenda EU, Green Paper). Ali, gdje je građanin u sadašnjem i budućem prostornom planiranju? Jasno je da budući PPCG i PUP-ovi opština moraju uspostaviti veću horizontalnu usklađenost po sektorima i vertikalnu u odnosu na lokalnu administraciju, urbanističke planove, ali i građane - njihove interese, imovinu i prava koja crpe iz Ustava i zakona.

Svjedoci smo da su najveće intervencije u dosadašnjim PP-ovima i DUP-ovima rađene na zahtjev i u interesu pojedinih djelatnosti (turizam, energetika, saobraćaj) ili nosioca tih djelatnosti na lokalnom nivou. Interes građana je potpadao pod opšti, što nikada nije utvrđivano kvalitetnom i do kraja demokratskom procedurom njihovog učešća u kreiranju plana. Recimo, značajan dio građana Kolašina nije bio za scenario velike izgradnje na Bjelasici i tzv. „urbanizacije planine“, već za održivi scenario, ali nijesu prihvaćene njihove primjedbe pri izradi ranijih planova.

Evropski princip supsidijarnosti afirmiše interese građana i u prostornom planiranju. On podrazumijeva „distribuciju kompetencija“ na svim nivoima, pogotovo onom lokalne samouprave, a državna uprava preuzima samo onda kada se utvrdi da nije moguće sprovoditi kompetencije na lokalnom nivou. Međutim, da li se uvijek sprovode te kompetencije u Crnoj Gori i na državnom i na lokalnom nivou ako svedočimo jednom broju problema u primjeni planskih politika i konkretnih projekata na terenu? S druge strane, državna politika prostornog planiranja je u pojedinim oblastima pokazala više senzibiliteta. Naime, inicijative kao što je INTERREG IPA program su do sada bile dobar mehanizam regionalnog prostornog planiranja. Ovakvi programi koji su dio strategija i dokumenata EU i u buduće će uticati na naš napredak u oblasti prostornih politika.

Zbog centralizovanog modela izrade i usvajanja PUP-ova opština u CG, organi uprave na lokalnom nivou nemaju mehanizam potpune zaštite interesa građana. Kod donošenja većine PP kod nas, zakoni favorizuju institucije i pojedine djelatnosti u odnosu na građane i njihove interese, a tu prednost djelimično ograničavaju svojinska prava. Na primjer, aktuelne Izmjene i dopune PUP-a Kolašin (ID PUP) ili neki novi prostorni planovi ove opštine mogu uticati na promjenu cijene zemljišta. Građani u Kolašinu su i te kako zainteresovani za namjene površina u ID PUP-a, između ostalog i zbog eventualne promjene u vrijednosti njihove nepokretnosti. Nova planska rešenja ne treba da donesu ograničenja koja će dovesti do smanjenja vrijednosti njihove imovine.

Postoje i drugi interesi građana, takođe, ekonomskog karaktera. Pojedine površine nacrtom GUR-a Kolašin - namjena prostora i režimi uređenja prostora ograničavaju gradnju objekata na privatnim parcelama (zelene površine) ili predviđaju urbanističke parametre gradnje koji su nedovoljni za izgradnju ili rekonstrukciju objekata za stanovanje, turizam i uslužne djelatnosti u Kolašinu - turističkom centru A kategorije. Ovaj dio planskog dokumenta može ograničavati interes građana pojedinih naselja da izgradnjom smještajnih jedinica mogu pokrenuti turističku djelatnost kao osnovnu ili dopunsku. Ova ograničenja suprostavljena su i pozitivnim razvojnim smjernicama PUP-a koja su sadržana u tekstualnom dijelu Prostorni koncept razvoja privrednih djelatnosti - 4. Turizam, gdje se, između ostalog, kaže: „Specifična uloga planinskog turizma jeste da prevashodno obezbijedi stvaranje moguće dopunske djelatnosti za stvaranje prihoda i zaposlenja, izbjegavanje daljeg raseljavanja“. U situaciji velike nezaposlenosti i konstantnog opadanja broja stanovnika u Kolašinu, jedna od šansi je preduzetništvo u turizmu, ugostiteljstvu i uslužnim djelatnostima. Na ovaj način bi se stvorili uslovi za pokretanje malih porodičnih biznisa, zapošljavanje i podizanje životnog standarda građana.

Zakonska regulativa u oblasti prostornog planiranja mora biti unaprijeđena u pravcu decentralizacije kompetencija. To bi značilo da lokalne samouprave i njeni građani ubuduće mogu više učestvovati u kreiranju i usvajanju prostornih planova. Istovremeno, da bi se građanin pomjerio u središte planskih politika neophodno je intenzivnije promovisati održivi razvoj na lokalnom nivou, prava građana, ali i njihove obaveze i odgovornosti u budućem periodu.

Autor je predsjednik SO Kolašin; diplomirani je geograf - prostorni planer i magistar geografskih nauka

( Milan Đukić )