Trenutak istine za američku demokratiju

U određenim trenucima istorije - često nakon što znatni društveni napredak poremeti određene segmente društva - na političkoj sceni se pojavljuje pojedinac koji tvrdi da se zalaže za nešto veliko i novo. Vješt u samoprezentaciji i emocionalnoj manipulaciji, on (uvijek je muškarac) zaokuplja srca i umove miliona ljudi svojim mačo tiradama. Vremenom se oko njega formira kult ličnosti. I premda je prijetio ili koristio nasilje prilikom uspona na vlast, on uživa podršku vjernih, koji ga vide kao spasitelja koji će uvesti red u nesređeni svijet.

Ovaj opis tipičnog čvrstorukaša odgovara mnogim sadašnjim vođama. I, od Brazila Žaira Bolsonara i Turske Redžepa Tajipa Erdogana, do Rusije Vladimira Putina i Sjedinjenih Država pod vođstvom Donalda Trampa, oni predvode neke od geopolitički najvažnijih zemalja svijeta. Otkako je Tramp stupio na dužnost početkom 2017. godine, SAD su doživjele eroziju demokratije i svjedočile razvijanju autoritarne vladavine. Stoga su ovi predsjednički izbori referendum o novom neliberalnom pravcu koji je Amerika zauzela pod predsjednikom koji je ekstremizam krajnje desnice uveo u mejnstrim i sprovodio spoljnu politiku izgrađenu na poslovnim savezima sa ubilačkim despotima širom svijeta.

Ovi izbori su održani u atmosferi egzistencijalnog straha i izbacili su u prvi plan do sada nazamislive mogućnosti. Tramp je više puta signalizirao da bi mogao odbiti da prizna poraz, a mnogi se brinu da će podsticati političko nasilje ako ne bude zadovoljan ishodom. Sama mogućnost ovih scenarija je simptomatična za degradirane demokratske političke ambijente i jasan dokaz koliko je Trampovo autoritarno prepravljanje američke političke kulture već uznapredovalo.

Poređenje sa Rusijom je obmanjujuće

Neki komentatori, poput konzervativnog kolumniste „Njujork tajmsa“ Rosa Doudeta, podsmijevaju se opisu Trampa kao moćnika. On smatraju da je bivša zvijezda rijaliti TV-a previše slaba i budalasta da bi nanijela ozbiljnu štetu američkom društvu, čak i ako bude ponovo izabran. Koristeći kao mjeru duboko ukorijenjene neliberalne režime poput Putinove Rusije, ovi skeptici se fokusiraju na ono što Tramp nije uradio. Nije ugasio opozicione medije niti uspostavio potpunu kontrolu nad pravosuđem i drugim institucijama, zbog čega bi onda trebalo brinuti?

Ali, to je obmanjujuće poređenje. Svaki moderni autoritarni lider počeo je karijeru u društvu sa većim slobodama, i postepeno sprovodio proces zarobljavanja države. Posebno u dvadesetprvom vijeku, od slobode do despotizima se dolazilo evolucijom, a ne revolucijom (ili vojnim pučem). Štaviše, bez ozbiljnog pogleda na ono što je Trump postigao, nećemo moći da shvatimo kako smo došli do ove opasne tačke ili šta očekivati u narednim nedjeljama, mjesecima ili godinama, u slučaju da Tramp ponovo pobijedi.

Personalistička vladavina

Istorija američkog predsjedavanja je loš vodič za tumačenje Trampovih postupaka, počev od njegovog odnosa sa republikanskim političkim elitama koje su bile uz njega kroz seksualne i korupcijske skandale, impičment, te zastrašujuće loše upravljanje pandemijom kovida-19. Umjesto toga, moramo se osvrnuti na modele autoritarne „personalističke vladavine“, gdje je moć koncentrisana u rukama jednog pojedinca, čiji sopstveni politički i finansijski interesi obično prevladavaju nad nacionalnim interesima. Pod ovim režimima, lojalnost vođi i njegovim saveznicima i učešće u njegovoj korupciji, a ne stručnost ili profesionalno iskustvo, su primarne kvalifikacije za državnu službu.

Trampov uspjeh u pripitomljavanju političke klase je još značajniji ako se uzme u obzir da je većina drugih despota osnovala ili se već bila istakla u sopstvenim strankama. Erdogan, mađarski premijer Viktor Orban i Benito Musolini su, na primjer, imali uspostavljenu bazu moći mnogo prije nego što su započeli autokratsko osvajanje vlasti. Tramp za svoje ambicije nije imao takvo gotovo političko sredstvo. Ali, u roku od samo nekoliko godina, uspio je da transformiše Republikansku stranku u samo još jednu ličnu franšizu.

Republikanci, sa svoje strane, izgleda da Trampa smatraju sredstvom za ostvarenje svojih ciljeva (odbrana bijele hrišćanske hegemonije, deregulacija velikih djelova ekonomije i smanjenje poreza za bogate). Međutim, koji god da su njihovi razlozi, stali su iza njega u tolikom broju i sa toliko žara u transformisanju Velike stare partije.

Bezuslovna podrška stranke

Za ovaj izborni ciklus, stranka nije ponudila nikakvu političku platformu, već je umjesto toga izdala jezivu izjavu o bezuslovnoj „podršci predsjedniku Donaldu Trampu i njegovoj administraciji“, koja ilustruje atmosferu straha i zastrašivanja koja sada vlada u stranci. Republikanci su se sveli na to da biju bitke ovog moćnika, blate njegove neprijatelje i štite ga od bilo koje i svih oblika odgovornosti, uključujući impičment ranije ove godine.

Ovaj autoritarni odnos lider-sljedbenik odražava temeljni zaokret u političkoj kulturi Republikanske stranke na koji će Amerikanci morati da računaju bez obzira na ishod izbora. Niz nedavnih uporednih studija pokazuje da Republikanska stranka više nije konvencionalna demokratska organizacija ni po retorici ni po akcijama. Sada je bliža strankama Orbana i Erdogana nego britanskim konzervativcima ili njemačkim Hrišćanskim demokratama.

Republikanska stranka je, zapravo, mnogo prije Trampove pojave, podstaknuta snažnim desničarskim medijskim univerzumom, odbacivala raniju privrežnost demokratskim idejama uzajamne tolerancije i dvostranačke vladavine. Međutim, Tramp je dao legitimitet ekstremističkim elementima koji su nekad bili rezervisani za margine stranke. Kao što je visoka savjetnica u Bijeloj kući Kelian Konvej objavila na Tviteru neposredno nakon Trampove inauguracije, u odgovoru na burne reakcije povodom njegove naredbe da se zabrani ulazak u SAD putnicima iz pretežno muslimanskih država: „Naviknite se na to. Predsjednik SAD je čovjek od akcije i uticaja. Obećanja data, obećanja ispunjena. Šok za sistem. A tek počinje”.

Namjerno primijenjena bez upozorenja, zabrana putovanja je gurnula zemlju u haotično stanje, a javnosti i saveznim službenicima predstavila administraciju koja je, uz punu podršku Republikanske stranke, objavila rat sopstvenom narodu. Tokom naredne četiri godine, Tramp i njegovi sljedbenici su odvajali imigrantsku djecu od njihovih porodica, raspoređivali savezne snage protiv mirnih demonstranata, pokrenuli masovnu kampanju dezinformacija i rasformirali ili podrili bezbroj vladinih agencija.

Samo prihvatanjem realnosti autoritarnog zaokreta u američkoj politici moguće se boriti protiv dodatnog propadanja demokratije. Bez obzira na ishod izbora, taj zadatak ostaje.

Autorka, profesorica istorije i italijanskih studija na Njujorškom univerzitetu, je ekspertkinja za autoritarne režime i njihove lidere (project-syndicate.org)

Prevela i priredila:

Angelina Šofranac

( Rut Ben-Glat )