Ruski oktobar u novembru

Oktobarska revolucija se desila u novembru. U Rusiji je 1917. važilo julijanski kalendar, pa 25. oktobar 1917. po današnjem, gregorijanskom računanju vremena jeste u stvari 7. novembar.

Izarčeno je mnogo papira o događaju koji se naziva Oktobarska revolucija. Komunistički ali i antikomunistički narativi skloni su mitomaniji. Izbjegavanje fakata koji ne prijaju sopstvenoj slici svijeta, čak njihovo negiranje, nije toliko nova pojava, mada je pojam "postfaktička politika" (Post-Truth) tek 2016. u redakciji Oksfordskog rječnika proglašen za „riječ godine“. Moram da se sjetim Sergeja Ajzenštajna, režisera koji je revolucionisao filmski jezik. Njegov film "Oktobar" je trebalo da bude prikazan na desetu godišnjicu revolucije - 1927. Ali Staljin je upravo raskrstio sa Trockim, pa su sve scene gdje bi se mogao prepoznati Staljinov rival morale biti izbačene. Meni se čini da su priče o Oktobarskoj revoluciji i 103 godine nakon nje pune izbačenih sekvenci.

Ko je finansirao boljševike?

Postoje ozbiljne indicije da je carska Njemačka za vrijeme Prvog svjetskog rata sistematski finansirala opozicione protivnike ruskog carskog režima. Ali to ne znači da su - kako to tvrde teoretičari berlinskog fabrikovanja ruske revolucije - sve pare odmah završile u boljševičkim džepovima. Uostalom, glavni akteri zbacivanja cara u Februarskoj revoluciji bili su Eseri - pripadnici Socijalističke revolucionarne partije. Njemački propagandisti nisu naivni da bi odmah sve stavili na kartu grupice odlučnih, ali čak i na ruskoj ljevici poprilično izolovanih boljševičkih revolucionara. Ako se pitamo kako je taj žilavi mit - da je Lenjin od početka bio njemački agent - zasnovan, onda moramo da se sjetimo Edgara Sisona. On je kao specijalni poslanik američkog predsjednika Vudroa Vilsona u presudnom revolucionarnom periodu boravio u Petrogradu (današnji Sankt Peterburg). Njegova misija je bila da pronađe argumente za američko učešće u ratu i prevladavanje snažnog izolacionističkog impulsa. Sison je u mutnim i nesigurnim vremenima, u kojima su neki “povjerljivi izvori” radili za više adresa, za 25.000 dolara kupio 68 dokumenata koji su navodno dokazivali da Lenjin i njegova ekipa igraju za Berlin. Vašington bi, ako bi bio uvjeren u mogućnost potpisivanja separatnog mira između Moskve i Berlina požurio da uđe u rat, jer bi oslobađanjem trupa na istoku Njemačka stekla stratešku prednost u odnosu na zapadne američke saveznike. Dobar dio istoričara te dokumente posmatra kao poprilično loš falsifikat.

Novac ipak putuje za Petrograd

Rusko-američki istoričar Jurij Georgijevič Feštinski naveo je podatak da je carska Njemačka u Prvom svjetskom ratu potrošila na propagandu oko 382 miliona maraka, što je ogromna suma. Ali ona je većim dijelom išla prema četiri francuska lista, dok je jedino boljševički list “Pravda” stajao na platnom spisku Berlina. Britanski istoričar Džonatan Smil je naveo podatak da je krajem 1917. na propagandu u Rusiji Berlin izdvajao oko 30 miliona maraka. Veći dio toga, kažu istorijski izvori, išao je na krupnije opozicione grupacije. Ruski istoričari navode podatak da je metodom naknadnog učitavanja došlo do teze da su boljševičke novine, finansirane njemačkim parama, potkopale moral ruske vojske i da je tako izgubljen rat. U periodu od marta do oktobra 1917. u Rusiji je izlazilo 170 vojnih listova, a boljševičko usmjerenje imalo ih je svega dvadesetak. Čak 100 listova je zastupalo nastavak rata do pobjede ili časnog mira. Rat je bio izgubljen jer ga carska Rusija nije mogla iznijeti na svojim plećima - 80 odsto stanovništva su bili seljaci koji nisu posjedovali skoro ništa. Ruska industrija nije mogla da pokrije potrebe vođenja prvog industrijalizovanog rata u istoriji.

Njemački čovjek

Sudbonose posljedice je imalo djelovanje jednog čovjeka čije ime je manje poznato današnjem svijetu, u čije temelje su uzidane posljedice Oktobarske revolucije: Aleksandar Parvus. Rođen je 1867. kao Israilj Lazarevič Heljfland u blizini Minska. Završio je gimnaziju u Odesi, doktorirao je u Bazelu na ekonomsko-političkoj temi svjetske raspodjele rada. U Švajcarskoj se pridružuje lijevim grupacijama, a potom u Njemačkoj lijevim socijaldemokratima. Jedan je od vođa neuspješne ruske revolucije 1905. U godinama koje slijede druži se sa Rozom Luksemburg, Lavom Trockim sa kojim razvija teoriju permanentne, svjetske revolucije, sa Klarom Cetkin. Ali Parvus umije i da zaradi novac. Bio je uspješan književni agent Maksima Gorkog. Njega su njegovi revolucionarni saborci optužili 1907. da svom piscu nije isplatio 180.000 maraka honorara. Isključen je iz partije. Odlazi 1910. za Istanbul. Za vrijeme Balkanskih ratova prodaje njemačko oružje Turcima, povezan je sa mladoturskim revolucionarima. Kemal Ataturk preuzima njegov ekonomski koncept za novoosnovanu tursku Republiku.

Neki istoričari smatraju da još od 1911. radi za carsku Njemačku. Vjerovao je da se interes Berlina i njegov revolucionarni interes poklapaju - razbijanje carske Rusije. Zato je bio idelan lik za misiju koju su mu namijenili Berlin i istorija.

Životno djelo Aleksandra Parvusa

Njemački ambasador u Danskoj Urlih fon Brokdorf-Rancau je napisao carskom kancelaru Teodoru fon Betman Holvegu još decembra 1915: “Pobjeda, a time i prvo mjesto u svijetu, jesu naši, ako nam uspije da na vrijeme revolucionišemo Rusiju i tako razbijemo koaliciju”. Mislio je naravno na koaliciju ratnih protivnika Njemačke.

U švajcarskom egzilu Lenjin je zagovarao “revolucionarni defetizam” - poraz carske Rusije kako bi svjetski rat pretvorio u građanski rat. A njega je Lenjin vidio kao katalizator svjetske revolucije. I tu na scenu stupa Aleksandar Parvus, koji je odavno uočio podudaranje interesa carskog Berlina i Vladimira Iliča.

Lenjin je htio, ali nije mogao u Rusiju poslije februarskog zbacivanja cara. Ruski saveznici nisu htjeli da mu omoguće putovanje, predlog samih ruskih revolucionara iz Petrograda, da Njemci omoguće dolazak svih emigranata u razmjenu za njemačke zarobljenike, blokirao je odugovlačenjem ministar inostranih poslova Privremene vlade u Petrogradu, Pavel Miljukov. On je bio vođa Ustavotvorne demokratske partije, skraćeno zvane Kadeti. Smatrao je da ne treba da uvozi svoje potencijalne rivale. Zajednički cilj Kadeta, Esera i boljševika bilo je svrgavanje carskog režima, ali su razlike u ideji kako Rusija poslije cara mora da izgleda bile skoro nepremostive.

Aleksandar Parvus dolazi u Švajcarsku sa planom koji je nekoliko godina ranije detaljno izložio njemačkoj ambasadi u Istanbulu - Lenjin i njegovi saradnici bi trebalo da se domognu Petrograda preko njemačke teritorije. Lenjin je na početku bio skeptičan prema Parvusu, neobično bogatom socijalisti. Ali nije imao kud. Tog 9. aprila 1917. na peronu u Cirihu našlo se 32 ruska emigranta među kojima je bio i Lenjin. Njemački carski voz sa zakatančenim vagonom prenosio je visokoeksplozivni tovar - vođu ruske revolucije. Sedam dana kasnije Lenjin je u Petrogradu iznio svoje “Aprilske teze”, koji se mogu svesti na lapidarnu misao - nema veze ko ima većinu, boljševici će uzeti vlast.

Ironija istorije

Na Sveruskoj ustavotvornoj skupštini novembra 1917. boljševici su imali preko šest miliona glasova manje u odnosu na Esere - socijaliste koji su zagovarali zemljišnu reformu, demokratsku federalnu Rusiju i kraj rata. Ali Lenjin nije namjeravao da preda vlast, osvojenu poprilično propagandno preuveličanim “jurišem na Zimski dvorac”. Ostalo je manje-više poznato.

Može se reći da je separatni mir koji je marta 1918. nova sovjetska vlast potpisala sa Berlinom u Brest-Litovsku pokazao da su njemačka investicija u “Pravdu” i operacija prebacivanja Lenjina u Petrograd kratkoročno dale više nego isplative rezultate. Dugoročno je to bila strateški slijepa podrška neprijateljima njihovog ratnog neprijatelja. Lenjin je jednom rekao da mu jeste pomogao njemački novac, ali da će se ruskim novcem u Njemačkoj podstaći ista takva revolucija.

Ironija istorije će se pokazati u punom svjetlu kada se sovjetska zastava sa srpom i čekićem 1945. zavijori na Rajhstagu.

Eseri koji su zagovarali “treći put” između crvene i bele diktature dospeli su pod žrvnjeve istorije, punili su emigrantske krčme na zapadu i Staljinove logore. Parvus je umro u svojoj berlinskoj vili 1924. Ali njegov sin koji je rođen u Drezdenu, bio je pravovjerni moskovski boljševik. Novinaru i diplomati Jevgeniju Gnedinu to nije pomoglo. 1939. je uhapšen, mučen i protjeran u Sibir. Rehabilitovan je poslije Staljinove smrti.

Oktobarska revolucija je po svemu što znamo o njenim posljedicama bila tragičan događaj prije svega za Ruse ali i za ostale narode u sovjetskoj orbiti, koji su decenijama do tada neviđenim eksperimentom bili pretapani u kalup “sovjetskog čovjeka”.

Ipak, trebalo bi razmisliti zašto su boljševici dobili istorijsku šansu. Možda zato jer su narodu bezuslovno obećali ono za čim je u carskoj Rusiji uzalud vapio - hljeb, zemlju i mir.

( Dragoslav Dedović (Deutsche Welle Beograd) )