Intelektualac u gospodstvu, gospodin u nauci

Miomir Dašić rođen je 1930. godine, u selu Rovca kod Berana. Osnovnu školu je završio u mjestu rođenja, a Višu realnu gimnaziju u Beranama (1949). Nakon gimnazije upisuje studije istorije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Diplomirao je u februaru 1954. godine. Prvo zapošljenje dobio je kao profesor u Višoj realnoj gimnaziji u Ivangradu (Beranama). Tokom akademske 1960/61. godine upisuje postdiplomske studije na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Magistarske studije okončao je uspješno u jesen 1962. godine odbranom magistarske teze: Pleme Vasojevići: od naseljavanja u limsku dolinu do 1875. godine. U oktobru 1962. postavljen je za direktora Gimnazije u Ivangradu i na toj dužnosti ostao je punu deceniju. Oktobra 1972. godine se preselio u Titograd, gdje je radio kao rukovodilac sektora za kulturnu, prosvjetnu i naučnu saradnju u Republičkom zavodu za međunarodnu naučnu i kulturnu saradnju. U jesen 1972. godine Pedagoška akademija u Nikšiću izabrala ga je za profesora za predmete: Istorija naroda Jugoslavije novoga vijeka i Metodika nastave istorije. Bio je honorarni predavač do 1978. godine, kada je sa Nastavničkim fakultetom, u koji je Pedagoška akademija u međuvremenu prerasla, zasnovao i stalni radni odnos. Doktorsku disertaciju odbranio je 1980. godine na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Nakon što je 1981. otpočeo sa radom četvorogodišnji studij istorije/geografije na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, izabran je za vanrednog profesora. Bio je autor prvih programa za predmete istorije i na neki način utemeljivač studija istorije na UCG. Za redovnog profesora izabran je 1985, u tom zvanju je penzionisan 2001. godine.

Obavljao je dužnost predsjednika Društva istoričara Crne Gore (1974-1979) i predsjednika Saveza istoričara Jugoslavije (1985-1989; 1994-1999), člana naučnih i nastavno-naučnih vijeća fakulteta i instituta, člana savjeta republičkih i saveznih institucija u oblasti nauke i kulture; bio je poslanik u Skupštini Republike Crne Gore (1963-1969), član Republičke konferencije SSRN Jugoslavije (1967-1973) i Savezne konferencije SRN (1985-1991), član Jugoslovenskog foruma za ljudska prava, član Savezne komisije za istinu i pomirenje. Bio je član redakcija ili urednik više časopisa (Tokovi, Istorijski zapisi, Ovdje, Jugoslovenski istorijski časopis, Bulletin scientifique, Nastava istorije), urednik posebnih edicija, zbornika radova i drugih publikacija. Naučna afirmacija u našim i međunarodnim razmjerama uticala je da 1991. bude izabran za vanrednog, a 1997. za redovnog člana Crnogorske akademije nauka i umjetnosti. U toj našoj najvišoj naučnoj ustanovi biran je za sekretara Odjeljenja društvenih nauka, a od 1997. do 2001. godine bio je potpredsjednik CANU. Međunarodna afirmacija preporučila ga je da bude izabran za inostranog člana Ruske akademije prirodnih i društvenih nauka (u Moskvi) 1998. godine. Bibliografija M. Dašića broji oko 1000 bibliografskih jedinica među kojima se izdvaja više od 30 monografskih izdanja.

Miomir Dašić pripada trećoj generaciji crnogorskih školovanih istoričara i generaciji naučnika koji su zaorali temelje ove nauke u Crnoj Gori. U biti su bili tradicionalisti i beogradski đaci, uglavnom rođeni u Kraljevini Jugoslaviji (Jagoš Jovanović, Dimo Vujović, Novica Rakočević, Novak Ražnatović, Zoran Lakić, Radoje Pajović, Jefto Milović, Radoman Jovanović, Jovan Bojović) i bilo im je suđeno da se profesionalno dokazuju u SR Crnoj Gori kao dijelu SFRJ. Imajući sve to na umu, moramo konstatovati da je radom ove generacije istorijska nauka dobila svoje mjesto u sredini koja tradicionalno “boluje” od “viška istorije”. To je naravno bilo opterećenje koje ce pratiti ovu generaciju tradicionalista koji su na istoriju gledali kao na zanat i umijeće slaganja istorijskih činjenica. Kako se činjenice nalaze u istorijskom izvoru i kao takve pretpostavljaju nalaženje i istraživanje, sa ovom generacijom, heuristika dobija na značaju u razumijevanju istorije i na ovim prostorima. To je bio kompleksan i mukotrpan proces u svim, a posebno u društvima, koje tradicionalno teži da “proizvodi” a ne da razumije činjenice. Kao sljedbenici njemačkog neopozitivističkog tradicionalizma, Rankeovog tipa sa primarnim načelom “pokazati kako je uistinu bilo” ova generacija istoričara utemeljuje zanat istoričara na postulatima i principima koja su razvijenija društva usvojila još u XIX vijeku.

Zanimljivo je da je akademik Miomir Dašić, profesionalnu reputaciju gradio kao istraživač “lokalne” ili “plemenske” istorije. U tome se razlikovao od kolega iz generacije, kojima je Crna Gora postala okvir istraživanja. Baveći se istraživanjem “plemenske istorije” dominatno Vasojevićima akademik Dašić je nužno postao modernista jer je ušao u socijalnu strukturu jednog osobitog dijela društva, “plemena”. Istovremeno je proširio prostor istraživanja istorije Crne Gore na područje savremenih granica izvodeći ga iz područja “četiri nahije”. Pri tome se na razini mikroistorije morao suočiti sa najkompleksnijim pitanjima istorijske metodologije odnosno teorije istorije. Otuda i nije slučajno, što je i prvi autor udžbenika iz ove oblasti u crnogorskoj istoriografiji. To naravno nije bila slučajnost nego potreba da se utemelji metodologija istorijskih istraživanja saglasno shvatanju filozofije istorije generacije kojoj je pripadao. Istovremeno, potreba otklona od rigidnog ideologiziranja istorijske nauke kao “nacionalne” discipline i “odbrane postojećeg”. „Odbrana” takvog stava kroz insistiranje na teoriji “ekvidistance” u odnosu na nacionalno, zahtjevom za “profesionalizacijom zanata” u odnosu na dnevno-političko. Promocija tradicionalnog, počivala je na iluziji o istoričaru kao čovjeku “iznad svog vremena”. Takvi istraživači nijesu bili “simpatični” nacionalnim pregaocima niti utilitaristima koji su istorijsku nauku upotrebljavali kao “kvasac nacionalnih i drugih ideologija”. Zato su kritikovani sa svih strana, bilo da su dolazi li sa “srpske” ili “crnogorske” strane. Pri tome je indiferentan i intelektualno superioran stav, prema izraženim nacionalističkim tendencijama često “čitan” kao podrška jednoj ili drugoj “strani”, što je bila cijena ekvidistance.

Kao pedagog (nastavnik i direktor Beranske gimnazije, profesor na Univerzitetu, Predsjednik Odbora za istoriju u CANU) akademik Dašić je dao veliki doprinos nastavi istorije i metodici nastave ovog školskog predmeta koji je u različitim istorijskim periodima prolazio kroz različite faze primjena, ideologizacije i raspada jedinstvenog saznajnog jezgra. Čitav ovaj proces je viđen sa jedne strane kao odbrana centralizma a sa druge strane kao potreba decentralizacije i nacionalne afirmacije. Akademik Dašić se unutar takve kvadrature kruga zalagao za adekvatno mjesto istorije u obrazovnom procesu. Opšte nezadovoljstvo nastavom istorije, izazvano čestim promjenama nastavnih planova, nacionalizacijom sadržaja, redukcijom broja časova nastave istorije u reformisanoj školi, bili su fenomeni kojim su se bavile i druge institucije društva, poput SSRN. Zalaganje za jedinstveni kurikulum u kojem bi se lokalno i nacionalno posmatralo samo u kontekstu opšteg, bilo je stanovište proisteklo iz iluzije da istorija određuje čovjeka a ne, da je ona nužni njegov intelektualni proizvod. Iako je ovaj koncept uglavnom “poražen” treba ipak naglasiti da su se u značajnoim dijelu obistinila zlokobna predviđanja zagovornika jedinstvenog obrazovnog koncepta. Toj problematici, akademik Dašić je posvetio jednu svoju studiju koja je i svjedočanstvo o raznim dilemama društva u razumijevanju ove problematike.

Kao direktor jedne od najboljih gimnazija u Crnoj Gori, Dašić je zadužio i crnogorski školski sistem. Oni koji bolje poznaju kontekst i vrijeme morali bi naglasiti njegove zasluge za otvaranje gimnazija (prvo područnih odjeljenja) u Rožajama i Plavu. Ova, nedovoljno naglašena činjenica, bila je stavka u njegovoj biografiji koju je rado isticao.

Činjenica da izreka “da čovjek živi, sve dok živi sjećanje na njega” obavezuje, posebno onda kada se radi o naučniku koji je ostavio gotovo 1000 bibliografskih jedinica, pedagogu kojeg pamte generacije đaka i studenata i profesionalnom istoričara koji je svoj esnaf zadužio brojnim pregnućima i idejama.

Kao prvi asistent akademika Dašića uvijek sam bio fasciniran staloženošću ovog profesora u radu sa studentima, posvećenošću istorijskoj nauci i njegovoj toleranciji u odnosu na neistomišljenike, prema drugim i drugačijijim. Malo je bilo intelektualaca u crnogorskom javnom prostoru sa kojima ste mogli polemisati a da se ne posvađate, naučno se sporiti bez uvreda. Jednostavno, bio je intelektualac u gospodstvu i gospodin u nauci.

( Šerbo Rastoder )