Svaki trag rada Luketića sistematski zatiran

Uništenje čuvene sklupture-fontane “Sunce”, jednog od najznačajnijih modernih evropskih vajara, rođenog Budvanina Stevana Luketića, sada već davne 2001. praktično je označilo urbanističko divljanje u metropoli turizma.

Upravo sudbina te skulpture koja je karasila Budvu, jedine fontane u gradu, najbolje oslikava sve ono što se kansije dešavalo u gradu - nemar prema kulturnom blagu, pohlepu građevinskog biznisa i odnos lokalnih vlasti, bez obzira ko je upravljao gradom, prema zaštiti nečega što je autentično.

Ni dvije decenije kasnije, prema riječima njegovog sina dr Stevana Luketića, koji živi i radi u Americi, Opština nema sluha da obnovi skulpturu, a nastavljeno je sa uništavanjem umjetničkog opusa.

Osim “Sunca“, postojala je i velika skulptura u hotelu “Avala”, ali je nestala prilikom adaptacije, i “Ljubavnici” - figuracija od kamena na Slovenskoj plaži iz 1956. godine.

Skulptura-fontana koju je Luketić napravio 1972. godine zauzimala je centralni dio restorana, koji je nazvan po njenom imenu, sadašnjem “O sole mio”, na stotinjak metara od Staroga grada na šetalištu. Izgradnju skulpture finansirala je tadašnja Turistička zajednice Budve i bila je javno dobro svih građana. Nakon privatizacije restorana, vrijedna skulptura je uništena.

Prvo je uklonjeno guvno, brački kamen zamijenjen je keramikom, a potom i postavljena tenda sa rupom iz koje je virila skulptura. Nestala je 2001. godine. Stevan Luketić tada je podnio tužbu. Skulpturi se gubi svaki trag, a Luketići ubrzo dobijaju i adresu gdje je skulptura završila - na otpadu u Radanovićima. Odatle je prenesena u staro gvožđe. Stevan je preminuo 2002. godine, a njegova supruga Eleonora i sin Stefan nastavili su borbu da se skulptura vrati u Budvu.

“Skulptura Stevana Luketića pred bivšim restoranom ‘Sunce’ je obilježavala šetalište u Budvi dugo dok objekat nije privatizovan. Stevan Luketić jedan je od najistaknutijih umjetnika ne samo Budve nego i Crne Gore, o čemu govore brojne nagrade, uključujući nagradu 13. jul za životno djelo, te brojne međunarodne izložbe, u Parizu, Njujorku, Vašingtonu, Nju Delhiju... Iz onoga što slijedi stekao bi se utisak da Budva i takvih autora i takvih apstrakntih umjetničkih djela ima na bacanje, pa je u skladu s time i postupila bacivši skulpturu doslovno u smeće 2001. Njihov operativac, štićenik privatizacije i novopečeni vlasnik ugostiteljskog objekta, izvjesni Dobrić istovario je tada skulpturu na smetlište“, kazao je u razgovoru za „Vijesti“ Luketić.

Luketić saznaje da je skulptura završila kao staro gvožđe

Prema njegovim riječima, da je na tome ostalo, ne bi se moglo mnogo optuživati i kriviti Opštinu i policiju, međutim dalji tok dešavanja upućuje na suprotno.

„Stevan Luketić je po privatnoj dojavi saznao da je skulptura istovarena na smetlište, pa se nakon što je doslovno zamalo dobio infarkt zaputio tamo da se lično uvjeri u čudne glasine. Skulptura je tada imala manja oštećenja u donjem dijelu, ali je i dalje bila u takvom stanju da se uz popravke mogla povratiti. Službeno je obavijestio i Opštinu Budva i policiju dostavivši im fotografske dokaze. S obzirom na to da je Dobrić djelovao u koordinaciji sa vlastima, na prijave niko nije reagovao i kroz nekoliko dana skulptura je misteriozno nestala, počinioci nepoznati. Igrom slučaja, dojavom inspektora policije (Zoran) Bubanje, Stevan Luketić saznaje da je skulptura po nalogu nadređenih transportovana u unutrašnjost i prodata u staro gvožđe. Ipak se radilo o višmetarskoj skulpturi izrađenoj od nerđajućeg čelika, pa je ‘vrijednost’ opravdavala takvo postupanje i lukrativnu trgovinsku transakciju“, kazao je Luketić.

On je dodao da je njegov otac godinu dana nakon toga preminuo.

“Njegova supruga Eleonora i ja koji smo jedini nosioci autorskih prava podnosili smo niz krivičnih prijava protiv svih umiješanih, no potpuno bezuspješno. Nikom nije određena ni najmanja uslovna ili novčana kazna. Uslijedilo je i nekoliko provalnih krađa u bivši atelje Stevana Luketića na Svetom Stefanu, gdje su kradene isključivo skulpture i slike, na šta policija nije reagovala, niti privela nijedno sumnjivo lice. U posljednjoj provalnoj krađi policija je odbijala da izađe i formalno sačini zapisnik puna dva dana. Ukradeno je i nekoliko skulptura iz hotela ‘Avala’, takođe nerazjašnjeno. S obzirom na to da sve ovo traje decenijama, teško bi se vlasti mogle pravdati da se radilo samo o nekoliko korumpiranih funkcionera i policajaca dok su same institucije neokaljane. Prije bi se mogao steći zaključak da se radi o sistematskom zatiranju svakog traga rada Stevana Luketića na teritoriji Budve“, ističe Luketić.

Mijenjale se vlasti, davala obećanja...

Uprkos svemu, kako je naveo, Eleonora i on su radili na tome da se skulptura “Sunce” rekonstruiše na istoj ili sličnoj lokaciji.

“Kao vlasnici autorskih prava, nismo tražili ama baš nikakvu nadoknadu, nego smo, naprotiv, ulagali svoje vrijeme i svoja sredstva tokom višegodišnjih pregovora. Mijenjale su se vlasti, davala se obećanja. U jednom momentu bili smo vrlo blizu realizaciji rekonstrukcije, te je angažovan i inženjer građevinske struke, šef tehničkog dijela originalnog projekta. Međutim, Opština je svaki put odbila da obezbijedi dozvole za realizaciju, i ne samo da plati trošak rekonstrukcije nego su čak odbili da plate inženjeru putni trošak i dnevnicu.

Dobra volja postojala je samo na riječima, ali nikada na djelima. I da smo mi sami prema detaljnim nacrtima skulpture iz našeg privatnog arhiva nezavisno izveli rekonstrukciju, Opština nije ni u jednom momentu omogućavala lokaciju“, istakao je Luketić.

“Vijesti“ su ranije pisale da je skulptura-fontana “Sunce“ bila visoka 3,6 metara, baza je izgrađena od bračkog kamena, a nadrgradnja od nerđajućeg čelika. Sam futuristički izlegled fontane i danas bi se uklopio u ambijent Budve.

“Sunce“ je reflektovalo svjetlost, sa tim autentičnim poliranim pločama, tako da se sunčev sjaj i nebo ocrtavalo u njoj. Skulptura je bila napravljena od nerđajućeg čelika, a Stevan je oformio i arhitektonsko-likovno rješenje ambijenta u obliku guvna sa fontanom.

Kompromitovana i opljačkana zaklada Luketića

Luketić je podsjetio da se sam ugostiteljski objekat “Sunce” (O sole mio) nalazi na zemlji tada uredno u katastar zavedenoj kao “Zaklada Toma Luketića i njegove žene Stane za školovanje djece iz Budve i Paštrovića”.

“Tomo, stric Stevov, zajveštao je oko 40 hiljada kvadrata zemlje u srcu Budve legatom da se od tog novca isključivo školuju djeca. Zemlja je do posljednjeg dana komunističke vlasti ostala upisana na tu Fondaciju, a u jeku privatizacijske pljačke prenesena je nelegalno u vlasništvo Opštine Budva 1991. Nakon toga sam sa Miroslavom Luketićem osnovao službeno Tomovu fondaciju kao nevladinu organizaciju i pokretani su sudski procesi da se zemlja vrati fondaciji i privede jedinoj namjeni - školovanju djece. Miroslav Luketić je čitav život proveo agitujući i dejstvujući da se ta nepravda ispravi, međutim, nakon što je postigao određene privatne dogovore sa Opštinom, odlučio se da pređe na njihovu stranu, da lobira da se na zemlji izgrade privatni objekti i bibilioteka koja bi bila pod njegovim uticajem, a đacima i studentima ništa“, tvrdi Luketić.

On navodi da ga je Miroslav u privatnim razgovorima pokušavao pridobiti za opštinsku inicijativu.

“Njegov sin Vladimir Luketić je arhitekta tog projekta. Kada nisam pristao na to, istupio je službenom ostavkom iz fondacije i otuđio kompletnu dokumentaciju za šta se protiv njega vode procesi za fizičko otuđenje dokumenata i pečata pred Osnovnim i Upravnim sudom. ‘Mito’ koje sam ja trebao primiti u tom projektu bi bilo to da će mi se Opština smilovati i da će izvesti rekonstrukciju skulpture Stevana Luketića u okviru te privatno profiterske zgrade. Kontroverzna sudbina ove skulpture nastavila se prošle godine kada se Vladimir Luketić, bez pitanja i bez ikakvih odobrenja od strane nosioca autorksih prava za skulpturu, pojavio u štampi sa idejnim projektom za buduću biblioteku koja je uključivala uništenu skulpturu. Opština je do tog dana negirala bilo kakva prava budvanske djece na sredstva koja je Tomo Luketić zavještao legatom u vidu ogromne količine zemlje, a od tada je počela da osim zemlje prisvaja i prava na autorski rad Stevana Luketića, koje bi po njihovom mišljenju oni trebalo prodavati i dijeliti privatnim investitorima, građevincima i novopečenim tajkunima“, naglasio je dr Luketić.

Dokument o vlasništvu autorskih prava izdat je na teritoriji EU

Opštini mogu samo da poručim da nakon što su odbili naše mnogobrojne ponude i nastojanja da bez ikakve nadoknade i uz omogućavanje originalnih nacrta i originalnih inženjerskih kadrova s naše strane urade rekonstrukciju skulpture, kako bi ispravili svoja kriminalna nedjela (možda bi trebalo upotrijebiti i teži izraz jer u modernom svijetu umjetnička djela većih formata uništavaju jedino terorističke grupe) ne mogu sebi uzimati za pravo da se prikazuju kao službeni pravni zastupnik za rad i autorska prava Stevana Luketića.

Iako u Crnoj Gori sudski organi nisu stajali na put Opštini u svim ovim aktivnostima, napominjem da Opština službenim dokumentnom izdatim od nekadašnjeg predsjednika Rajka Kuljače potvrđuje da nisu nosioci ni autorskih prava, niti vlasnici skulpture. Ukoliko nastave sa dosadašnjom samovoljom, upozoravam ih da je dokument prema kojem stičem vlasništvo autorskih prava i kompletnog opusa izdat na teritoriji EU, pa će ako se ova praksa nastavi ovog puta odlučivati sud u Briselu na kojem ćemo možda biti ravnopravnije stranke“, upozorio je dr Luketić.

( Vuk Lajović )