Globalna recesija ako kriza potraje

Svijet će se suočiti sa globalnom recesijom ako se nastavi kriza izazvana pandemijom koronavirusa, a ekonomski krah osnažiće i postojeće i generisati nove bezbjednosne prijetnje.

To je za “Vijesti” ocijenio doktor ekonomskih nauka iz Nikšića Saša Zejak koji je odbranio u Beogradu, kako kaže, prvi doktorat u Crnoj Gori i regionu na temu: “Uticaj pandemije COVID-19 na međunarodnu ekonomiju i bezbjednost: iskustva i smjernice za brzo i efikasno reagovanje u budućnosti”.

Navodi da je aktuelnu pandemiju i njene posljedice detaljno analizirao iz ugla geopolitike, ekonomije, kao i sa obaveštajno-bezbjednosnog i socio-psihološkog aspekta i da rezultati do kojih je došao i smjernice mogu da koriste donosiocima odluka, naučnoj i stručnoj javnosti.

“Intenzitet i dužina trajanja pandemije COVID-19 je u neposrednoj korelaciji sa povećanjem ekonomskih poremećaja, tako da će se, ako se kriza nastavi, svijet suočiti sa globalnom recesijom, a ekonomski krah će osnažiti postojeće i generisati nove bezbjednosne prijetnje”, istakao je za “Vijesti” Zejak.

Priča da je nakon više stadijuma evaluacije u okviru akademskog sistema Ujedinjenih nacija (UN), finalni sud o njegovom multidisiciplinarnom radu dala komisija koju su činili eminentni eksperti prof. dr Elizabeta Ristanović, redovni profesor Univerziteta odbrane i načelnik Odjeljenja za mikrobsku genetiku i imunologiju na beogradskom VMA, međunarodno prepoznati ekspert za oblast biološkog terorizma i biološke odbrane koja mu je bila mentor, generali prof. dr Miroslav Talijan i prof. dr Branko Krga, kao i redovni profesori Fakulteta bezbednosti Univerziteta u Beogradu dr Zoran Keković i dr Ivica Đorđević koji se bezbjednošću bavi iz ugla ekonomije.

Zejak je ocijenio da je stav svih nacionalnih i globalnih kreatora politika suštinski mijenjan u više navrata i da je često bio kontradiktoran, što je nerijetko bilo posljedica nepoznavanja problema i njegovih mogućih posljedica, suočavanja sa novim i nepoznatim, ali i nespremnosti sistema.

“To je izazivalo dodatni strah i nepovjerenje. Nedostajao je sistemski i sveobuhvatni pristup u sagledavanju pandemije COVID-19, kao i njegovih posljedica po zdravlje, ekonomiju i bezbjednost kako na lokalnom i regionalnom, tako i na međunarodnom nivou”.

Zejak kaže da se pandemija može posmatrati “kao globalni rat u svijetu čija se bezbjednosna arhitektura mijenja i koji je već uveliko postao policentričan”. To ilustruje činjenicom da je NR Kina u doba epidemije SARS-a, najbližeg ali ubojitijeg srodnika COVID-19, 2003. godine svjetskom BDP doprinosila sa četiri odsto, dok je na početku aktuelne pandemije njen udio bio 17 odsto. “Postojeći model multilateralnosti pokazao je pukotine još na početku krize, koje su se dodatno produbljivale zahvaljujući kontroverznom upravljanju krizom od strane SZO, dok je kriza unutar EU i NATO dovodila do mnogih varničenja čak i između velikih zemalja kao što su Njemačka i Italija, Francuska i Turska”. Neminovna posljedica krize, prema njegovom mišljenju, “biće dalje iscrpljivanje ekonomskih moći, prije svega malih država”.

“Direktni ekonomski troškovi u zdravstvu do sada iznose više od 6.000 milijardi dolara, dok indirektni nadmašuju 100.000 milijardi dolara”. Zejak ističe da je pandemija COVID-19 razorila međunarodnu ekonomiju i odnijela 28.000 milijardi dolara svjetskog BDP-a.

On naglašava da bi 20 miliona ljudi u svijetu moglo da bude gurnuto u ekstremno siromaštvo do 2021. i da svijet nije imao adekvatan bezbjednosni i ekonomski imunološki odgovor na stresove izazvane pandemijom. “Potencijalni dobitnici npr. mogu biti farmaceutske kompanije koje istražuju i/ili proizvode vakcine, terapijske ljekove ili druge proizvode neophodne za suzbijanje pandemije, kao i aparate i sredstva neophodna za liječenje oboljelih, kao što su respiratori, zaštitna oprema i drugo. Takođe, višak profita će ostvariti i preduzeća, odnosno industrije koje se bave švenjem zaštitne odjeće i maski”.

Pandemiju COVID-19 pratila je i pojava “infodemije”, odnosno širenje dezinformacija, što otežava sprovođenje antipandemijskih mjera, podstiče paniku i građansku neposlušnost ili širenje atmosfere straha i panike. “Zbog toga se moraju uložiti napori kojima se osigurava da pojedinci i zajednice imaju blagovremen pristup pouzdanim i tačnim informacijama o uzročniku, kao i o mjerama i postupcima za ublažavanje pandemije”.

Ranjivost države može motivisati (bio)teroriste

Zejak je ukazao i na nelegalno profiterstvo i kriminalne ekonomske aktivnosti koje mogu da se dešavaju u pozadini korona-krize, kao i na načine borbe protiv njih.

“U uslovima postojanja brojnih zamrznutih konflikata i asimetričnih sukoba, rizik od biološkog terorizma ili biološkog ratovanja dodatno obavezuje ne samo nacionalne obavještajne zajednice, već i politička rukovodstva da se odgovorno i proaktivno ponašaju i jačaju sopstvene kapacitete biološke pripravnosti i odbrane. COVID-19 bioterorizam iz jednog apstraktnog prostora seli u bezbjednosnu realnost koja može postati vrlo upozoravajuća, dok iskazana ranjivost država može svakako motivaciono djelovati i na (bio) teroriste”.

Ističe da je potrebno pripremiti kapacitete i resurse za ovaj vid odbrane i da je regionalna saradnja i prevazilaženje sujeta put u sigurnu budućnost, jer će epidemije i pandemije, prirodne ili vještački izazvane, budući da uz razvoj molekularne biologije ide i mogućnost njene zloupotrebe, predstavljati jedan od najvećih bezbjednosnih izazova.

Zdravstveni sistemi bivših socijalističkih država pokazali vitalnost

Zejak ukazuje i na dugoročne posljedice razaranja obrazovnog sistema po znanje, razvoj i mentalno zdravlje mladih, dok IT kompanije istovremeno ostvaruju enormne profite kroz online platforme.

“Zdravstveni sistemi bivših socijalističkih zemalja, okrenuti čovjeku, pokazali su vitalnost, a principi na kojima su postavljeni, stavljajući u središte pažnje javno zdravlje, održivost u kriznim situacijama, dok su sistemi bogatih i moćnih posrtali pred naletom velikog broja oboljelih”.

Navodi da pandemija najteže pogađa ranjive grupe, uključujući izbjeglice, migrante, interno raseljena lica, domaćinstva preosjetljiva na gubitak prihoda.

( Milorad Milošević )