Nekoliko činjenica o Jugoslaviji i njenim Makedoncima

Jučerašnju burlesknu izjavu makedonskog premijera Zorana Zaeva, o tome kako je Jugoslavija „razdvajala i držala daleko Bugare i Makedonce”, treba posmatrati kao kolaž nekoliko skaradnih i isprepletenih političkih trendova tipičnih za post-jugoslovenske političare, koje najčešće odlikuje gubitak državničkog i diplomatskog samopoštovanja, ali i neumjesno promovisanje istorijskog revizionizma.

„Jugoslavija je mrtva!”, povik je koji horski odzvanja iz usta svih naših etno-nacionalista i državotvoraca u posljednjih nekoliko decenija. Sa druge strane, slovenački etnolog Božidar Jezernik slikovito podsjeća na latinsku izreku: De mortuis nil nisi bonum (O mrtvima sve najbolje...), i postavlja pitanje: „Ako je Jugoslavija doista mrtva, zašto mnogima i danas toliko smeta?” Hm.

Makedonskom premijeru, međutim, nije sporna aneksija Vardarske Makedonije, izvedena od strane tadašnje Kraljevine Bugarske (a pod patronatom nacističke Njemačke), koja nije bila tek „neka administracija (...) na početku”, već klasična uzurpacija i okupacija teritorije jedne susjedne zemlje, koja je trajala sve do septembra 1944. godine.

Zaevu je, razumije se, sporna Jugoslavija (!) čije je Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja u novembru 1943. godine donijelo zaključak da su Makedonci samosvojan i suveren narod, a Makedonija ravnopravna republika unutar nove Jugoslavije.

Ista ta Jugoslavija je, po završetku Drugog svjetskog rata, uslovila normalizaciju odnosa sa Bugarskom: 1) priznanjem makedonske nacionalne posebnosti od strane NR Bugarske; 2) prenošenjem zemnih ostataka Goce Delčeva iz Sofije u Skoplje, čiji je ceremonijalni prenos izveden u oktobru 1946. godine. [Fun Fact: Delčev je jedna od najvažnijih ličnosti u istoriji Sjeverne Makedonije, koja se spominje (čak) i u tekstu makedonske državne himne.] Bugarska je na koncu priznala postojanje makedonske narodnosti i omogućila učenje makedonskog jezika u Pirinskoj Makedoniji (jugozapadnoj Bugarskoj), pa su se iste godine, na tamošnjem popisu stanovništva, preko 150 hiljada ljudi izjasnili kao nacionalni Makedonci.

U ljeto 1947. godine, na Bledu će doći do potpisivanja više bilateralnih sporazuma (u istoriografiji poznatih kao Bledski sporazumi), u okviru kojih je predviđeno formiranje carinske unije između Jugoslavije i Bugarske. Tim povodom, Jugoslavija je zvanično izjavila da se odriče 25 miliona dolara, koje je Bugarska bila dužna da joj isplati na račun ratne odštete. Jugoslavija je, međutim, zahtijevala da se Makedoncima u Bugarskoj obezbijedi pravo na nacionalnu, ekonomsku i kulturnu autonomiju, sa konačnim ciljem da se Pirinska Makedonija u budućnosti priključi novoj makedonskoj republici.

Ipak, po eskaliranju diplomatskog sukoba između Jugoslavije i SSSR-a i objavljivanja Rezolucije Informbiroa (1948), zvanična Bugarska je odbacila koncept makedonske kulturne autonomije i zabranila upotrebu makedonskog jezika u školama, u Pirinskoj Makedoniji. Od tog vremena započinje proces negiranja i nipodaštavanja makedonske nacionalne posebnosti, da bi već od 1958. godine Bugarska komunistička partija zauzela zvaničan stav da makedonski narod i makedonski jezik – ne postoje.

U međuvremenu, u okviru Jugoslavije, Socijalistička Republika Makedonija je po prvi put u istoriji uspostavila organe moderne državne vlasti. Osnovano je Makedonsko narodno pozorište (1945), zatim univerziteti u Skoplju (1949) i Bitolju (1979), formirana je Makedonska akademija nauka i umjetnosti (1967), a makedonski narod je Ustavom SFRJ iz 1974. godine dobio konstitucionalno pravo na samoopredjeljenje, koje će u konačnici iskoristiti u septembru 1991. godine, nakon čega će (Sjeverna) Makedonija postati nezavisna država.

Ispostavlja se da su Makedonci jedino mogli biti Makedonci...i da je Makedonija (bez ikakvih pridjeva i prerogativa) mogla uistinu biti Makedonija...samo u krilu one mrtve (?) i sirote kraljice. Zato je nužno, na kraju, parafrazirati naslov ove kolumne: bilo je ovo zapravo svega nekoliko činjenica o Makedoncima i njihovoj Jugoslaviji.

( Nikola Zečević )