INTERVJU Mitrović: Crnoj Gori hitno treba hidrografski brod

Sektor za hidrografiju i okeanografiju (SHO) Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju Crne Gore (ZHMS) nabaviće i instalirati još jednu novu mareografsku stanicu u Bokokotorskom zalivu, kao i naučno-istraživačke plutaču za mjerenje parametara talasa i morskih struja preko IPA 2016 projekta kojeg vodi Ministarstvo održivog razvoja i turizma.

“Namjeravamo da tokom sljedeće godine nabavimo i sondu za mjerenje određenih okeanografskih parametara morske vode (temperature, brzine zvuka kroz vodu, konduktiviteta i turbiditeta) čime nastavljamo sa opremanjem naše hidrgrafske službe koju je Crna Gora, kao država članica Međunarodne pomorne organizacije IMO i Međunarodne hidrografske organizacije IHO, dužna održavati u najboljem mogućem stanju”, kazao je u intervjuu za “Vijesti” direktor ZHMS Crne Gore mr Luka Mitrović.

On je podsjetio da je Hidrografski institut Mornarice bio nosilac hidrografske djelatnosti u Srbiji i Crnoj Gori do avgusta 2006. godine, kada je Institut ugašen.

“U periodu od 2006. do 2009. kod nas uopšte nije postojala hidrografska služba. U tom periodu nisu vršeni hidrografski premjeri od Crne Gore, već su u dva navrata 2007. i 2008. godine za potrebe Mornarice SAD od američkog hidrografskog tzv. Fleet Survey tima, izvršeni premjeri prilaza i akvatorije tadašnjeg Arsenala u Tivatu, kao i prilaza i akvatorija Luke Bar. Na osnovu zaključka Vlade, 2009. godine hidrografsku službu u našoj državi preuzima Hidrometeorološki zavod - HMZ, kasnije Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju, koji formira Sektor za hidrografiju i okeanografiju i počinje sa hidrografskim premjerima, koristeći osnovnu opremu preuzetu iz HIM-a, ali samo unutar unutrašnjih morskih voda - luka, marina, pristaništa i molova. Ipak, od tada do danas smo napravili niz značajnih koraka i uspjeli da hidrografiju kao veoma značajnu i za državu strateški vašnu djelatnost, podiignemo sa mrtve tačke, oživimo i unapredimo u granicama mogućeg. Tako je 2010. usvojen Zakon o hidrografskoj djelatnosti koji određuje značaj i ulogu hidrografske službe u Crnoj Gori, te da ZHMS predstavlja Crnu Goru u međunarodnim institucijama vezanim za hidrografiju: Međunarodnoj hidrografskoj organizaciji – IHO i Hidrografskoj komisiji za Mediteran i Crno more - MBSHC. Četiri godine kasnije, donijeti su i Pravilnik o bližim uslovima koje treba da ispunjava pravno lice za obavljanje hidrografskog premjera, te Pravilnik o načinu izdavanja, održavanja i upotrebe službenih navigacijskih karata, avsada se već radi i na izmjenama Zakona o hidrografskoj djelatnosti, odnosno oba ova pravilnika“, kazao je Mitrović.

Koje su međunarodne obaveze Crne Gore kao pomorske države kada je hidrografija u pitanju i kako mi na to odgovaramo?

S obzirom na višestruki značaj hidrografije u privredi, saobraćaju, nauci, zaštiti prirode, sektoru odbrane i bezbjdnosti, kao i značajnom povećanju rizika u svim tim domenima i to sa međunardnim reperkusijama u situacijama kada na određenom području nema adekvatne hidrografske službe, ta služba je nešto što je definisano međunarodnim standardima i svaka država koja izlazi na more je njima i obavezana. Tako su sve vlasti država koje imaju izlaz na more po međunarodnoj SOLAS konvenciji o zaštiti ljudskih života na moru, obavezane da sistematski prikupljaju, obrađuju i publikuju hidrografske podatke neophodne za sigurnu plovidbu njihovom vodama, obezbijede jednoobraznost pomorskih karti i drugih nautičkih poblikacija u skladu sa standardima Međunarodne hidrografske organizacije IHO, kao i da koordiniraju aktivnosti koje će te i tako prikupljene, obrađene i prezentirane podatke, učiniti globalno dostupnima. Isto tako, pomorske države su obavezne da redovno i bez odlaganja objavljuju i čine dostupnim svima zainteresovanim stranama, sve informacije o eventualnim rizicima i opasnostima za sugurnost plovidbe u njihovim vodama. Sve zajedno, to znači da svaka pomorska država mora imati službu koja će redovno obavljati hidrografske premjere njenog akvatorijuma, obezbjeđivati redovno publikovanje ažurnih pomorskih karata i drugih nautičkih publikacija, te obezbjeđivati međunarodnu dostupnost svih informacije bitnih za sigurnost plovidbe u njenim vodama. Crna Gora na te svoje međunarodne obaveze odgovara preko SHO sektora u ZHMS, a kojeg čini specijalizovani tim vojnih i civilnih stručnjaka koji sakupljaju hidrografske i okeanografske podatke za obalno područje i obavljaju neophodne hidrografske premjere u cilju obezbjeđenja sigurnosti plovidbe ovim vodama.

Kakva je kadrovska struktura SHO i na koji način Crna Gora dolazi do takvih, usko specijalizovanih stručnjaka koji su veoma traženi i u inostranstvu?

SHO se sastoji iz dva odsjeka: Odsjek za hidrografiju i Odsjek za okeanografiju. Trenutni broj zaposlenih lica je sedam, računajući i članove posade hidrografskog čamca, ali je nedovoljan za potpuno funkcionisanje Sektora, uzimajući da je oko 50 odsto teritorije Crne Gore morska površina. Stručni kadar Sektora čini visokoobrazovani profil, koji su svoja znanja i iskustva sticali na najboljim školama hidrografije i okeanografije u svijetu. Pomenuću da je kapetan korvete Branislav Gloginja prvi i jedini magistar hidrografskih nauka na ovim prostorima, i da raspolaže licencom A kategorije, što ne posjeduje čak nijedan Institut u regionu. Školovan je u SAD punih godinu i po dana, stičući tako najbolja znanja i vještine iz oblasti hidrografije na Univerzitrtu Južni Misisipi, u NASA John C. Stennis Space Center. Magistar Radovan Kandić jedni je specijalista iz oblasti pomorske kartografije u Crnoj Gori, stekao je svoja znanja i vještine u jednom od najkvalitenijih instituta za oblast pomorske kartografije u Ujedinjenom Kraljevstvu. Magistar Luka Ćalić stekao je licencu B kategorije iz oblasti hidrografije, završavajući šestomjesečni specijalistički kurs u Holandiji.

Sa kakvom opremom SHO trenutno raspolaže i šta još nedostaje ?

SHO raspolaže sa sljedećom opremom neophodnom za hidrografski premjer: ultrazvučni višesnopni dubinomjer NORBIT sa inercijalnim navigacionim sistemom -nabavljen u oktobru 2016., ultrazvučni jednosnopni dubinomjeri, bočno skenirajući dubinomjer SSS, Edgetech 4125, mareografske stanice Bar i Kotor, RDCP strujomjer, CTD sonda, SVP sonda, RTK GPS uređaj, totalnu stanicu, softvere za izradu elektronskih navigacijskih karata, softvere za prikupljanje i obradu batimetrijskih podataka, te softverom za analizu mareografskih podataka (plime i oseke).

Barska mareografska stanica svoj rad započela je davne 1964. kao analogna stanica, od 2005. godine konvertovana je u digitalni zapis, što omogućava online prstup i preuzimanje podataka o promjeni nivoa mora. Kotorski mareograf radi od 2007.godine, bilježi takođe neprekidan niz podataka. Jedan dio opreme sa kojom danas raspolažemo, proteklih godina smo nabavili učestvujući u programima prekogranične saradnje koji su finansirani od EU ili Svjetske banke pri čemu smo ostvarili odličnu saradnjun s kolegama iz Hrvatskog hidrografskog instituta u Splitu. Od 2010. smo sa njima realizovali tri projekta prekogranične saradnje i to “Zajednička promocija i unapređenje nivoa sigurnosti nautičkog turizma u Dubrovačko-neretvanskoj županiji i na Crnogorskom primorju“ - NauTour, “Prevencija zagađenja mora zajedničkim djelovanjem” - JASPPer koji je bio baziran na istraživanjima hemije mora, kao i projekat “Istraživanje i podizanje svijesti u prevenciji zaštite okoline i uspostavljanje veće sigurnosti i mjera za zaštitu pomorskog dobra u prekograničnom području Republike Hrvatske i Crne Gore“ – CoRE. On je najbitniji za razvoj hidrografske službe, jer je tim projektom nabavljen višesnopni ultrazvučni dubinomjer (multibeam) sa inercijalnim navigacionim sistemom (Applanix POS MV). Pomoću ovog sistema, omogućen je batimetrijski premjer sa 100 odsto pokrivenošću morskog dna. Ministarstvo održivog razvoja i turizma je početkom 2016. godine,u okviru pristupnog procesa EU otpočelo pripremne aktivnosti za proces transpozicije i implementacije Okvirne direktive o morskoj strategiji - MSFD. U okviru ovog procesa je između ostalih institucija, uključen i SHO. U toku je tender za nabavku i instaliranje nove mareografske stanice u Bokokotorskom zalivu, naučno-istraživačke plutače za mjerenje parametara talasa i morskih struja, procijenjene vrijednosti 100.000 eura. Mareografska stanica će biti instalirana u Meljinama, dok će plutača za početak, biti usidrena u moru pred ulazom u Boku.

Najveći problem u daljem razvoju hidrografske djelatnosti u Crnoj Gorije nepostojanje adekvatnog hidrografskog broda, te nemogućnosti hidrografskih istraživanja van obalnog područja. Hidrografski čamac ČH-1 sa kojim raspolaže ZHMS je građen početkom 70-ih godina prošlog vijeka, star je i dotrajao, a njegova namjena je premjer unutrašnjih morskih voda, bez mogućnosti rada na otvorenom moru. Stoga nam je neophdno da nabavimo veće plovilo adekvatnih karakteristika, a koje bi osim SHO za hidrografiju, mogle da koriste i druge državne služne čija je djelatnost usmjerena na more, poput Instituta za biologiju mora.

Šta je SHO uspio da od svog osnivanja odradi u smislu novih hidrografskih premjera našeg akvatorijuma, a šta tek predstoji da se na tom planu odradi?

“Iako ne raspolaže sa adekvatnim plovilom, tokom proteklih deset godina SHO je realizovao veliki broj projekata, od kojih je značajno napomenuti pet projekata za potrebe JP Morsko dobro, gdje je snimljena preko 50 marina i pristaništa, uključujući i potencijalna sidrišta u Tivatskom zalivu, te sezonska sidrišta u Budvi, Žanjic i Zelenika. Premjerene su državne i privatne luke i marine, učestvovalo se na izradi raznih studija za potrebe pomorske privrede, kreiran program hidrografskog i okeanografskog monitoringa za potrebe zaštite životne sredine na moru, a pored toga i rađeni razni projekti finansirani od strane Ujedinjenih Nacija. Izrađeno je preko 20 elektronskih navigacijskih karata, čime su pokrivene teritorijalne vode Crne Gore. Međutim, prema standardima Međunarodne hidrografske organizacije IHO vezanim za hidrografske premjere, potrebno je još mnogo toga uraditi jer većina podataka za teritorijalno i otvoreno more, uključujući i dio unutrašnjih morskih voda, je premjerena tokom 70-ih i 80-ih godina prošlog vijeka. Prema najnovijim standardima IHO, potreban je skoro stopostotni hidrografski premjer kompletne akvatorije pod jurisdikcijom Crne Gore. Naime, trenutno imamo 80 odsto akvatorijuma luka, marina i prilaza tim objektima u našoj državi koji su premjreni u skladu sa najnovijim standardima IHO, dok to treba uraditi sa preostalih još 20 odsto takvog akvatorijuma. Mnogo lošije stanje je sa premjerom akvatorijuma van luka i njihovih prilaza gdje je u skladu sa novim standardima IHO premjereno tek dva odsto ukupne površine zona mora sa dubinom manjom od 50 metara, odnosno tek oko pola procenta zona mora sa dubinom od 50 do 200 metara. Za zonu dubine preko 200 metara nemamo sistematskih podataka, i tamo treba ponovno po novim standardima raditi kompletan premjer.

Kakva je situacija kada su nautičke publikacije u pitanju?

SHO, počevši od 2009. godine, redovno objavljuje nautičke publikacije: Oglas za pomorce, Obavještenja za pomorce, Nautički godišnjak koji je objavljivan do 2014., Popis svjetionika Crnogorske obale Jadranskog mora, te Peljar Crnogorske obale Jadranskog mora na našem i engleskom jeziku. U toku su pripreme za izdavanje novog Peljara i Popisa svjetala, čije se publikovanje može očekivati tokom 2021. godine.

SHO po prirodi svog posla, sarađuje sa viđe domaćih, ali i sebi sličnih institucija u inostranstvu?

“ZHMS – SHO sarađuje sa državnim organima, naročito Ministarstvom odbrane – Mornaricom VCG, sa kojima vršimo zajedničke aktivnosti i specijalnu vrstu hidrografskih premjera – “military survey”, te Ministarstvom održivog razvoja i turizma, Upravom pomorske sigurnosti i upravljanja lukama, Lučkim kapetanijama, JP Morsko Dobro, i Opštinom Tivat gdje je i sjedište ovog segmenta ZHMS-a. Osim toga, imamo i potpisane Sporazume o razumijevanju i saradnji sa Hidrografskim institutima Italije, Hrvatske sa kojim je učestvovao u IPA projektima, Republike Koreje, Grčke i Norveške. Na žalost, ranije dogovorena posjeta Crnoj Gori jednog istraživačkog broda Hidrografskog inustuituta Italije, zbog novonastale epidemiološke situacije do daljnjeg je otkazana. Taj brod je trebao zajedno sa našim stručnjacima da izvrši 14-dnevni hidrografski premjer dijela teritorijalnog mora Crne Gore, ali je to moralo biti odloženo zbog aktuelne situacije sa koronavirusom.

Bez dobre hidrografije nema sigurne plovidbe

Hidrografija je grana primijenjenih nauka koja se bavi mjerenjem i opisivanjem fizičkih karakteristika okeana i mora, priobalnih područja, jezera i rijeka, kao i predviđanjima njihovih promjena tokom vremena, sa primarnim ciljem sigurnosti plovidbe i pružanja podrške ostalim aktivnostima na moru i unutrašnjim vodama, vezanim za ekonomiju, odbranu i bezbjednost, naučna istraživanja i zaštitu prirode. Hidrografija je osnov gotovo svega što se dešava na, pod i u vezi sa morem. Bez dobre hidrografije i hidrografske službe, u jednoj državi nema sigurne plovidbe, nema gradnje marina, luka i druge obalne infrasdtrukture, ne mogu se graditi instalacije u moru poput naftnih platformi ili vjetroelektrana, ne mogu se implementirati planovi za zaštitu morskog ekosistema, bez hidrografije se ne mogu spoznati procesi koji ugrožavaju obalu poput erozije, čak se ne mogu precizno utvrditi ni granice na moru i epikontinentalnom pojasu.

Hidrografska djelatnost na području današnje Crne Gore ima dugu tradiciju jer je prvi hidrografski premjer zaliva Boke izvršen je od 1806. do 1808. godine od strane vlasti Napoleonove Francuske. On se smatra za jedan jean od prvih naučno zasnovanih hidrografskih premjera u svijetu, a radovima je tom prilikom u Boki rukovodio član francuske Akademije nauka Šarl Fransoa Botam-Bopre (1766-1854) koji se inače, u svijetu smatra ocem moderne hidrografije. U Tivtu je 1. septembra 1922. sa radom počeo i Hidrografskii ured tadašnje Motnarice Kraljevine SHS, da bi u godinama poslije Drugog svjetskog rata na kompletnoj istolnoj obali Jadrana, sve hidrografske poslove obavljao Hidrografski institut JRM sa sjedištem u Splitu koji je bio jedna od najreferentnijih ustavova tog tipa i u međunarodnim okvirima.

( Siniša Luković )