Od muznih krava do "muznih stabala"

Kada je premijer Velikog Vojvodstva Luksemburga 2004. godine, Žan Klod Junker, nakon kapitalnih donacija Crnoj Gori koje su brzo propale, izjavio da je postignut značajan napredak u oblasti ekonomije, crnogorski državni mediji su se takmičili ko će brže prenijeti tu informaciju.

"Moram reći da je postignut značajan napredak u oblasti ekonomije. Ekonomski rast u Crnoj Gori je znatno veći od prosjeka u Evropi“, ostale su zabilježene njegove riječi tokom posjete Mila Đukanovića toj zemlji. Junker je dodao da je "impresioniran smanjenjem stope nezaposlenosti i inflacije u Crnoj Gori“.

Samo dvije godine ranije Vlada Luksemburga je preko svoje Agencije za međunarodni razvoj Lux development finasnirala izgradnju mljekare “Zora” u Beranama i unapređenje drvoprerade i šumarstva.

To je učinjeno da bi se navodno podstakao povratak crnogorskih azilanata sa područja Bihora, koji su dvije, tri godine ranije iskoristili ratna dešavanja na prostoru Kosova i političku nestabilnost na Balkanu, da u velikim talasima zapljusnu tu najrazvijeniju zapadoevropsku državu.

Veliko Vojvodstvo je kroz projekat “Mednem”, razvoj mljekarstva na sjeveroistoku Crne Gore, doniralo našoj državi preko deset miliona eura.

Isto toliko novca Luksemburg je sjeveru Crne Gore, sa istim ciljem i u isto vrijeme, donirao kroz projekat “Fodemo - podrška šumarstvu i drvnoj industriji”.

Jedina fabrika dugotrajnog mlijeka u našoj državi radila je tek dvije, tri godine i danas njene mašine, kako je “Vijestima” saopšteno iz menadžmenta mljekare “Lazine”, koja je sada vlasnik i mljekare “Zore”, dobili odgovor, mogu da se prodaju jedino u staro gvožđe. Tadašnja državna drvoprerađivačka preduzeća su propala, dok je posao sa šumama prešao u ruke tajkuna koji gazduju u toj oblasti od tada do danas.

Dobri poznavaoci prilika iz tog vremena kažu da je ono što je bilo zajedničko za oba projekta bilo je to da su bazirani na nerealnim projektima i procjenama.

"Kao, recimo, na zvaničnoj procjeni da je na području beranske opštine tada imalo jedanaest hiljada krava, takozvanih muznih grla. Poslije se u šali pričalo kako su popisivači te godine išli noću s kliještima, iza uva goveda ‘heftali’ po tri registraciona broja“, kaže jedan poznati beranski veterinar koji nije htio da mu se pominje ime.

Prema njegovim riječima, drugog objašnjenja za brojku od jedanaest hiljada muznih grla nema, jer su sve računice govorile da u beranskoj opštini ni tada, kao ni danas, nije bilo više od tri i po hiljade krava.

"Ti parametri su, međutim, bili bili presudni da luksemburgška Vlada razvije projekat ‘Mednem’, čiju okosnicu je činila beranska mljekara ‘Zora’, sa ukupnim dnevnim kapacitetom od pedeset hiljada litara mlijeka, ili 7-8 hiljada litara na sat“, priča taj doktor veterine.

Vođa projekta, Škotlanđanin Tom Hodž, koji je na kraju završio na potjernici Interpola i u zatvoru, tada je iz punih usta izjavio da je posao međunarodnih stručnjaka da stvore profitabilnu fabriku, i da ako to ne urade, „smatraće da nisu obavili posao“.

Broj povratnika iz Luksemburga koji su našli uhljebljenje u mjekari “Zora” bio je, međutim, zanemarljiv - slovom i brojem, bilo ih je samo dvoje.

Još manje sreće prisilno vraćeni crnogorski državljani su vidjeli od projekta “Fodemo”, kroz koji je luksemburška Vlada, kako je prezentovano te jeseni, ulagala u revitalizaciju drvne industrije i šumarstva u Crnoj Gori.

Saopšteno je da će se ulagati samo u tadašnja državna preduzeća. Slučajno ili ne, Vlada Crne Gore je istovremeno promijenila politiku u toj oblasti, i veliki broj privatnika, kojima je prije toga pomagala da dobiju značajne bankarske kredite, ostavila je na cjedilu i bez drveta.

Umjesto privatnicima, crnogorska Vlada se naglo okrenula posrnulim državnim drvoprerađivačkim gigantima, donoseći program navodne sanacije koji je predviđao njihovu integraciju sa šumarstvom.

Mnogi su taj potez već tada ocjenjivali kao ‘krivo srastanje’. Vrijeme je pokazalo da je to zaista i bilo tako, jer su sva ta preduzeća ili propala ili loše privatizovana.

Možda to i nije bilo presudno za otpočinjanje projekta “Fodemo”, ali je činjenica da ono što su u prvom slučaju bile muzne krave, u drugom su bila „muzna stabla“.

Istina, stvari sa šumom nisu stajale kao sa kravama. I pored toga što se nemilosrdno uništava do danas, nije baš da je nema. Pa ipak se sasvim ozbiljno dovodio u pitanje zvanično prikazani plan godišnje sječe od milion i četiristo hiljada kubika.

Kada se radilo o planiranom prirodnom prirastu, tu već nema nikakve dileme da su stvari bile potpuno nerealne, jer je tadašnji vladin program predviđao godišnji prirast šuma u Crnoj Gori najvećim u Evropi, i to skoro za duplo.

Gdje su drvna industrija i šumarstvo danas u Crnoj Gori, suvišno je pričati. Kao što je suvišno govoriti o planovima za razvoj mljekarstva na sjeveru Crne Gore dok uvozni tetrapak, nerijetko i sumnjivog kvaliteta, stiže do najudaljenih kuća ispod planinskih masiva u ovom i drugim djelovima države, a mašine fabrike “Zora” kupe rđu.

Demokratska partija socijalista je u nekoliko izbornih ciklusa u to vrijeme crpila i prisvajala i “Mednem” i “Fodemo”. Danas se odriče tih projekata i najradije bi da se sve to zaboravi.

Luksemburške vlasti su se tih godina, uglavnom putem prinudnih deportacija, oslobodile nekoliko hiljada crnogorskih azilanata, a pitanje propalih dvadeset miliona eura, kroz projekte “Mednem” i “Fodemo”, danas više niko ne postavlja.

Niko ne pita ni gdje su sada brojni međunarodni stručnjaci i konsultanti koji su prolazili kroz Berane i susjedne gradove i na čije plate i dnevnice je otišao dobar dio tih donacija da bi napravili „profitabilne kompanije”.

Vlade ćute

Luksemburg nema diplomatsko prestavništvo u Crnoj Gori ili zemljama okruženja, kojem bi se moglo proslijediti pitanje odgovornosti i eventualne spremnosti da se ti poslovi do kraja istraže, a na internetu se može pronaći samo podatak da njihova agencija Lux development ima adresu u Podgorici, ali bez telefonskih ili bilo kakvih drugih podataka za kontakt.

“Vijesti” su pitanja u vezi sa ta dva značajna međunarodna propala projekta, “Mednem” i “Fodemo”, i uzaludno utrošenih dvadeset miliona eura iz njihovog budžeta, postavile direktno Vladi Luksemburga, ali do ovog trenutka odgovor nismo dobili.

Odgovora nema ni iz kabineta premijera Duška Markovića koga smo takođe pitali da li je Vlada Crne Gore bilo kada u kontaktima sa vladom te zapadnoevropekske države, ili samostalno, pokušala da utvrdi personalnu odgovornost za to što su potrošene desetine miliona eura bez ikakvih rezultata.

“Vijesti” su u dva prethodna teksta podsjetile na to kako je u Beranama građena i propala jedina fabrika dugotrajnog mlijeka u Crnoj Gori, mljekara “Zora”, i na sva obećanja koja su u to vrijeme davali tadašnji političari.

Predsjednici Vlade Crne Gore u to vrijeme bili su najprije Filip Vujanović, a zatim Milo Đukanović. Ministar poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva tokom čitavog tog perioda bio je Milutin Simović.

( Tufik Softić )