Zapadnom Balkanu prijeti ponavljanje istorije

Prije 25 godina, pod vođstvom SAD, tri bosanske ratne strane (Bosanci, Srbi i Hrvati) kao i Hrvatska i Srbija, zajedno sa međunarodnom zajednicom izradili su Mirovni sporazum u Dejtonu. Time je okončan najkrvaviji konflikt tokom raspada Jugoslavije sa više od 100.000 ljudskih žrtava. Savjet bezbjednosti UN je potom instalirao Visokog predstavnika (OHR) i, na početku sa 60.000 vojnika, snažnu međunarodnu vojnu i stabilizacionu misiju (IFOR, kasnije SFOR) da bi nadgledali civilne aspekte Sporazuma. Kao mirovnu sporazum Dejtonski dokument do sada je bio uspješan. Ali kao ustavni ugovor za izgradnju funkcionirajućeg državnog bića ovaj papir do sada nije Bosni donio sreću. Političari tri etničke grupe i bivše ratne strane su nekadašnju liniju fronta rata prosto prebacili u parlamente i institucije zemlje. Bosanci, Hrvati i Srbi se već dvije decenije međusobno blokiraju: oni su paralizovali zemlju sa kojom se skoro niko ne može identifikovati.

Nedostaje politička podrška

Vođa bosanskih Srba Milorad Dodik, trenutno član tročlanog Predsjedništva zajedničke bosanske države, posebno ima problema sa Bosnom. On odavno već torpeduje integritet zemlje i provocira otcjepljenje Republike Srbske, srpskog dijela Bosne. U veoma dugom izvještaju o Bosni, sadašnji OHR Valentin Incko upozorava na Dodikove dugogodišnje secesionističke prijetnje i trovanje političke klime. Incko teoretski ima moć da zaustavi vođu Srba i djeluje protiv dalje destabilizacije Bosne - aktiviranjem tzv. Bonskih ovlašćenja. Teoretski. Ali već godinama za tako odlučnu akciju nema političku podršku međunarodne zajednice i Savjeta za implementaciju mira UN (PIC).

Strateška greška

“Bonskim ovlašćenjima”, koje je 1997. proglasio Savjet za implementaciju mira, Visoki predstavnik ima otvorene ruke da smijeni svakog političara u Bosni i zabrani mu bilo kakvo političko angažovanje ako taj zgriješi protiv Mirovnog sporazuma iz Dejtona i sprečava mirnu obnovu zemlje. Ranije su Bonska ovlašćenja Inckovi predhodnici (španski ministar spoljni Karlos Vestendorp, austrijski diplomata Volfgang Petrič i britanski političar Pedi Ešdaun često koristili ne bi li podstakli obnovu Bosne i Hercegovine.

Ešdaunov nasljednik, njemački političar Kristijan Švarz-Šiling, 2006. godine se odrekao daljeg korišćenja mehanizma Bonskih ovlašćenja. Posve pogrešno procjenjujući rast zrelosti političara Bosne, on je prerano proglasio kao cilj i ukidanje funkcije Visokog predstavnika na kraju sopstvenog mandata. To je bila strateška greška: od tada je OHR “lame duck” a nacionalistički političari - poput Dodika ili vođe hrvatske partije HDZ u Bosni, Dragana Čovića - momentalno su ispunili vakuum moći u svoje svrhe pa od tada rade na podrivanju zajedničih bosanskih državnih struktura.

Briselska politika slabosti

Pri tome je zapaljivo to što Dodik sve otvorenije radi na otcjepljenju Republike Srbske, srbskog dijela Bosne, od zajedničke države. Pri čemu mu Beograd i Moskva čuvaju leđa. Kao i politika slabosti Brisela: već 2011. Dodik je uputio ultimatum EU da će organizovati referendum o nezavisnosti ako Unija ne povuče međunarodne sudije i tužice iz bosanskih sudova.

Sa uspjehom. Potom je Dodik, 2015. godine, svečano otvorio studentski dom “Radovan Karadžić”, adresa: Pale, Sarajevo. A Karadžić jedan od najvećih ratnih zločinaca našeg vremena. Od 2017. zakon o negiranju genocida je zamrznut jer ga Dodikova partija SNSD u bosanskoj saveznoj vladi blokira. Pa zato Dodik može i dalje mirno i nekažnjivo da negira genocid nad preko 8.500 Bošnjaka u nekadašnjoj UN zaštićenoj zoni Srebrenica i Žepa, čime trajno sprečava mogućnosti pomirenja.

Najzad, Dodik pospješuje i sve veći ruski uticaj u RS a time i podršku Moskve oružanim snagama bosanskih Srba: i opremom i instruktorima.

Sve zajedno: duh politike pomirenja je izgleda i dalje veoma en vogue.

Prijeti domino efekat

Ovakav razvoj je prije svega znak za uzbunu za ionako sa “ring of fire” okruženoj Evropi. Osobito EU ne bi smjela ovu bosansku igru sa vatrom duže da posmatra skrštenih ruku. Jer, niko ne bi trebalo da živi u iluziji da bi srpska secesija u Bosni prošla mirno. Naprotiv. Ona prijeti da izazove domino efekat, posebno u samoj Srbiji, gdje u Sanžaku živi preko 200.000 Bošnjaka, koji bi se onda najvjerovatnije okrenuli ka Sarajevu. A sve bi imalo negativni uticaj na i dalje napete odnose između Kosova i Srbije.

Međunarodna zajednica, prije svega Evropa, trebalo bi da bude pripremljena za ovakve eventualnosti. Nakon što je Ričard Grenel, specijalni balkanski izaslanik Donalda Trampa, iza sebe u regionu ostavio gomilu polupanog stakla, za nadati se je da će se izbor Džoa Bajdena za predsjednika SAD umirujuće odraziti na situaciju u regionu. Istovremeno bi, zajedno sa “president-elect”, Brisel trebalo da pokrene inicijativu davanja novih akcenata u politici prema Bosni. Bajdenovo ekspertsko poznavanje Balkana je široko cijenjeno i može regionu da pošalje nove impulse. Jasno je i ovo: sa Bajdenom Evropa mora da preuzme više odgovornosti te da je odlučno i vidljivo implementira.

Šta sad da se radi

Da bi se spriječio raspad Bosne i Hercegovine sada je neophodna jasna intervencija umjesto appeasement objava. Zato treba opet ojačati mandat Visokog predstavnika i instrument Bonskih ovlašćenja. Prvi simbolički čin bi moglo da bude preimenovanje studentskog doma “Radovan Karadžić” i proglašenje zakona o negiranju genocida odlučnom primjenom Bonskih ovlašćenja.

Isto tako EU mora da odlučnije primeni svoje političke instrumente ne bi li okončala nepopustljivost lokalnih političara i obezbijedila funkcionalnost Bosne. EU bi trebala da brojčano ojača svoju vojnu misiju ALTHEA i da jednom “Show of Force” neprijateljima Dejtona demonstrira da neće više trpjeti prijetnje ratom i secesijom.

Omogućiti politički dil

Brisel ne bi trebao da se više uzdržava od uvođenja mjera sankcija prema onim političkim igračima koji rade na raspadu Bosne te opstruiraju budućnost njenih građana. Zamrzavanje imovine, zabrana ulaska u EU i inspekcija korektnosti raspodjele IPA-sredstava njihov bi radijus dramatično suzila. Od 2017. su na snazi sankcije Sjedinjenih Država protiv Dodika: ne smije da uđe u SAD, njegova imovina u Americi je zamrznuta. Prosto je nevjerovatno da EU do sada nije isto ovako postupila prema njemu.

Na kraju, susjedne države Hrvatska i Srbija, kao ugovorne strane Dejtonskog sporazuma, treba snažnije podsjetiti na sopstvene obaveze ne bi li aktivnije jačale integritet i stabilnost BiH.

Usput, zar ono Hrvatska, kao član EU, i Srbija, kao pretendent na članstvo u EU, nemaju velika očekivanja u odnosu na cjelokupnost EU, koja izazovima pandemije korone sigurno nisu postala manja? Ovdje bi politički dil bio moguć.

Samo odlučan nastup EU i međunarodne zajednice može da doprinese tome da se Bosna kao država stabilizuje. Svako dalje suzdržano ponašanje ubrzava gubitak evropske vjerodostojnosti i jača nacionalističke palikuće u Bosni. Nastavak pasivne politike prema Bosni u sebi nosi opasnosti visokih političkih posljedičnih troškova za Evropu, koje upravo u ovladavanju korona-krizom sigurno niko ozbiljno ne bi želio da rizikuje. Čas je za Evropu: pod novim SAD presjednikom Bajdenom taj čas bi trebalo da bude odlučno iskorišćen da bi se obezbijedilo više stabilnosti i bezbjednosti na Balkanu.

O. Rolofs je dugogodišnji direktor komunikacija Minhenske bezbjednosne konferencije;

A. Rhotert je bivši funkcioner EU i OEBS na Balkanu

(Cicero)

Prevod: Mirko Vuletić

( Oliver Rolofs, Alexander Rhotert )