Kult kanjona i kamena

Crnogorski slikar Nikola Mijo Vujošević je 13. novembra 2020. godine zakoračio u vječnost...

Najveći dio slikarskog opusa Nikole Vujoševića inspirisan je Kanjonom Morače, koji je dominantna tema njegovih slika, motivski refren, estetski nukleus njegovog umjetničkog stvaranja i poetike, eksplicitne i implicitne.

Jedinstven je slučaj u svijetu da se atelje slikara nalazi u kanjonu a kanjon u ateljeu. Iako je prošao kroz nekoliko razvojnih perioda i više teorijsko-poetičkih faza, ovaj neobični slikar je ostao dosljedan i vjeran kanjonu, kako onome stvarnom tako i onome imaginarnom i estetskom, na njegovim slikama. Kanjon Morače je sudbinski predodredio životnu i stvaralačku sudbinu slikara Nikole Mija Vujoševića, dok su Platije, kao dio Kanjona, na neki način alef njegovog stvaralaštva. Atelje u kanjonu je svojevrsna alhemičarsko-likovna radionica i intelektualna mislionica.

Priča o magičnom Kanjonu koji je postao stvaralačka sudbina jednog slikara, njegovom slikarstvu i zadivljujućem opusu podsjeća nas na asirsko-vavilonska predanja o postanju i uređenju kosmosa, nastanku prirode, bogova i ljudi, svrsi i smislu stvaranja. O tome posebno govori Ep o stvaranju, po prvim riječima nazvan Enuma eliš, nastao sredinom drugog milenijuma prije nove ere.

„Kad nebo gore, nemaše ime, Kad zemlja dolje, nemaše ime, --------------------------------------------- Kad staništa Božja, ne bjehu sazdana, Kad trske u močvari, još ne bi, Kad nijedan Bog ne bješe stvoren, Kad nijedan Bog, nemaše ime, Kad nijedna sudbina ne bi određena ---------------------------------------------- Eoni za eonima idu, množe se oni. Dan za danom, mjesec za mjesecom ide“…

Priroda je nastala u procesu kosmičkog stvaranja, a vrijeme iz bezvremenskog principa. Tada je Zemlja ličila na nijemi globus. Geološke ere su uobličavale geografiju. Onda dolaze bogovi i ljudi, mitotvorna vizija svijeta, istorija, civilizacije i kulture, govor, jezik i pismo.

Magični kanjon su imenovali ljudi, ko zna kad.

Slikara Nikolu Vujoševića zanima Kanjon nakon njegovog geološko-geografskog uobličavanja. On nastoji da pronikne u njegovu magiku, materijalnu i metafizičku, tragom jonskih kosmologa i njihovih učenja o četiri elemenata i, posebno, Efežanina Heraklita - njegovo panta rei i učenje o vatri kao praiskonu. Vujošević slika predjele i pejzaže bez ljudskog prisustva. To je priroda po sebi, u kantovskom smislu, nesaznatljiva ali dostupna čulima i razumu. Ona se doživljava kao uzvišeno ili prirodno lijepo. Pred veličanstvom prirode, o čemu svjedoče njegovi intervjui i impresije, on je opčinjen, zadivljen, oduševljen, ali i zapitan šta se krije ispod kore stvari, u materiji kamena. Zanesen, slikar analitički i racionalno transponuje slike kanjona na svoja platna, posebnom metodom i raznim slikarskim tehnikama.

Odnos umjetnosti i stvarnosti, poznat kao mimezis ili podražavanje, Nikola Vujošević, akademski slikar, rješava kreativno, majstorski, estetski, transponujući prirodu, kanjon, u slike.

Prirodne vrijednosti Nikola Vujošević zaodijeva u estetsko ruho a prirodnom značenju i ekološkom značaju daje estetski smisao i transponuje ih u sliku - sliku kanjona Morače, kao sliku kanjona uopšte. Implicitna poetika slikara Nikole Vujoševića može se „čitati“ sa njegovih slika, kroz stvaralački postupak, likovna rješenja složene problematike, uz poštovanje načela slikarske umjetnosti uopšte i njenih savremenih tokova, primjene likovnih teorija i estetskih fenomena. Skoro svaka njegova slika je svojevrsni stvaralački eksperiment. Na tu njegovu poetiku, genijalnost i umjeće ukazali su likovni kritičari, estetičari i drugi poznavaoci slikarstva i umjetnosti uopšte, u tekstovima objavljenim u katalozima za izložbe, kolektivne ili pojedinačne, kroz osvrte i prikaze u novinama, eseje i studije u časopisima ili knjigama. Pod eksplicitnom poetikom Nikole Vujoševića podrazumijeva se sve ono što je on rekao ili napisao o svome slikarskom radu, stvaralačkom procesu i slikarskim postupcima, o sopstvenoj alhemiji stvaranja slike, kao svijeta po sebi, estetske stvarnosti i bića.

U rješavanju složenog odnosa umjetnosti i stvarnosti Nikola Vujošević se kreće u duhu svoga doba i u okviru likovnih teorija i estetičkih načela savremenog evropskog i crnogorskog slikarstva.

Već od početka šezdesetih godina prošlog vijeka, on se sasvim oslobodio, kao i većina crnogorskih slikara njegove generacije pod Lubardinim uticajem, od socrealističke poetike.

Za Nikolu Vujoševića kanjon je samo podloga da se duh ispolji a ne predmet pukog podražavanja. Kanjon je neophodan da se uspostavi odnos sa kamenom, materijom. Duh se, zapravo, ispoljava u tome odnosu. Slikar, u stvari, kroz prirodu, stvarni kanjon i njegov svijet, strukturu i arhitekturu, unosi poredak u kojemu uspostavlja likovni smisao kroz estetsku formu, kao sintezu materijalnih elemenata i njihovo oduhovljenje. U tome postupku koristi se harmonijom, ritmom, bojama i drugim načinima umjetničkog likovnog oblikovanja, nastojeći da na slici uhvati ono neuhvatljivo.

Nikola Vujošević kao vrsni umjetnik slika a ne podražava stvarnu prirodu, stvarajući mogući kanjon. Stvarni kanjon je samo podsticaj a ne predmet podražavanja. Slikar se takmiči s prirodom, dopunjava je, transponuje i oduhovljava. On ima apsolutnu slobodu da kanjon, kao svoju opsesivnu temu, vidi i slika na bezbroj načina. On izražava njegovu unutrašnju suštinu. Kao da slika mogućnosti kanjona, entelehije, jednu po jednu, pretvarajući ih u estetsku stvarnost. Moguće verzije kanjona čini stvarnim. To nije nikakva iluzija stvarnosti, već estetska realnost, umjetničko djelo - slika. U carstvu mogućnosti kanjona, bezbrojnih entelehija, Nikola Vujošević je, u svome obimnom slikarstvom opusu, brojne učinio stvarnim, transponujući ih u slike, likovne svjetove.

Nikola Vujošević Kanjon „ne istražuje“ da saznaje već osluškuje njegovo biće, dušu kamena, ritam i promjene materije. Bez njega i njegovih slika mnogobrojne mogućnosti kanjona ostale bi u sferi idealnog. Slikar u kanjonu vidi ono što bi bez njegovih slika ostalo skriveno, nevidljivo, neuhvatljivo i neizrecivo. Slikajući, kao demijurg, on stvara jedan novi svijet, sliku kanjona u promjenama ili između dva trenutka, oblačeći svoje vizije u estetsku odoru, dajući im estetsku egzistenciju. Na slikama Nikole Vujoševića zapažaju se tri sloja slika: materijalni, imaginarni i metafizički. Naravno, iako su njegove slike svijet po sebi, one zavise i od posmatrača, u estetskom aktu koji se uspostavlja.

( Marijan Mašo Miljić )