Film zaista živi u Podgorici, i u vrijeme kovida

Čudna je bila 2020. u mnogo kom smislu, što za nas, što i za svijet, ali nakon petodnevne ekskurzije emocija koju sam proživio u svojoj dnevnoj sobi prateći fest - ovogodišnji Podgorica Film Festival je uspio da ostavi itekako rezonantan osjećaj nade i optimizma za ono što dolazi.

Peto izdanje PFF-a nije samo uspješno održano na inovativnoj platformi, adaptirajući se izazovima ere kovida (koja je gledaocima omogućila da prate program od kuće), već je u svom trajanju od šest dana sa svojih 17 projekcija ostvario neviđeno interesovanje publike uz rekordnu gledanost za naše prostore. Ovo zvuči kao klimaks priče kad se uzme u obzir današnja klima u kojoj su mnogi organizatori sličnih manifestacija češali glave, pa dizali ruke od projekata, ali u suštini, to je samo jedna od tačaka za pohvalu.

Onaj veći i daleko bitniji uspjeh je taj što je PFF ove godine ponovo donio film narodu. Onlajn formom kojom se zaobišla pompa jedne pseudo-buržoazije i stidljive alternative koja je zadnjih godina držala monopol na odlaske na kulturne događaje u Podgorici, festival je pružio šansu da se u magiju filma udube i ljudi koji se nažalost u tako izvještačenoj klimi klasizma nisu baš usuđivali da u svojim trenerkama, nakon dvanaestočasovne radne smjene, odu da vide neku premijeru.

A za to zbližavanje čovjeka i filma ove godine, najviše je zaslužna maestralna selekcija filmova koja je dokazala da fest ne čine veliko platno, projektori i kokteli, nego poruke i suštine života kojima nas moćan film uvijek očara. Skoro svaki film je u radnji imao sijaset nepravdi i tegoba koje potresaju protagoniste, i u većini njih, kao što to biva u životu, ne dolazi do nekog zadovoljavanja pravde ili ispravljanja iskrivljenog - a opet, svaki od njih intenzivno slavi život i fanatičnu borbu za istim, uzdižući upravo taj žar za boljim, za istinom uz apsolutno nepriznavanje poraza svih koji drže svoje, čak i kad se sve oko njih ruši.

Intenzitetu takvih momenata smo prisustvovali u većini prikazanih komada, i vjerujte, u sljedeću godinu se ipak malo lakše i smjelije ulazi nakon strpljivog postavljanja trpeze za porodicu koja tek treba da se okupi na kraju filma “Otac” ili katarzične improvizacije u obliku plesa neodoljivog Mikelsena na kraju “Druka”. Moral i suprotstavljanje hijerarhiji su blistali u “Nevidljivom životu”, priči o sestrama čija ljubav, koliko god jaka, nije dovoljna da ih spase od patrijarhlnog fašizma u Brazilu 50-ih, a jurišanje na sistem imamo i u iranskom “There is No Evil”, za koji se ne zna da li je veći šamar istine opalio svom režimu (koji je više puta i hapsio režisera) ili publici kad joj je objasnio kako to pritiskanje jednog dugmeta čovjeka svede na rutinu ljekova, svejednoću i katatoniju.

Ići sad od naslova do naslova bi bilo suvišno jer je svaki bio emotivni slalom za sebe, a od velikog doprinosa za generalnu aftmosferu festa su isto bili i direktni razgovori sa velikim Piterom Veberom, glumicom Ileanom D’Ambre i ostalima koji su direktno stvarali prikazane filmove - momenti koji su, siguran sam, svim zainteresovanim bili tačka dana oko kojih se planira ostatak obaveza. Moj lični favorit i najsnažniji momenat festivala je ipak jedno klimaktično posmatranje vjetrovitog mora jedne nesalomive, hrabre i vatrene “Pari” koja, nakon obrtanja grčkog podzemlja naopačke više ni horizont ne priznaje kao prepreku u svojoj potrazi za sinom. Uz to grmi i njena ljepota koja je u kontrastu još jedne heroine festa, protagonistkinjom “Znoja”, koja svojim fantastičnim licem i tijelom gradi praznu iluziju moderne perfekcije. Tu je tek jasno koliko Pari zrači tektonskim, biblijskim i nepomičnim - time samo dopunjujući jedan karakter koji je i nesavršen i impulsivan, ali i pojavu jedne žene koja gori od želje, integriteta i upornosti.

Bilo je tu i homerovskog, i Enejide, ali mi je “Pari” kao film isto tako favorit jer me na neki način podsjeća i na direktorku festivala, Saru Radović, koja je, dok su ostali plasirali tuđe platforme kao svoje i preskakali razna pravila bez i grama objašnjenja, u susret oluji zavrnula rukave i uradila nemoguće - u turbulentnoj završnici ovakve godine uz neočekivane finansijske poteškoće, od minimuma je napravila maksimum. Fest je u najtežoj godini do sad ispao najbolji i čovjek ne smije da preskoči ljude koji od neodoljive ponude mogućih izgovora i nedostatka sredstava izaberu ipak motiv i rad da nam magiju, doživljaj i umjetnički izraz uruče u krilo. Red bi bio da počnemo i takve figure malo više da cijenimo, jer su njen žar i posvećenost ove godine napravili da u moru otkazanog i odloženog ipak svi doživimo onu euforiju kad s iščekivanjem i vrelinom u prstima sjednemo i počnemo da gledamo film, radujući se novom. Onu vrelinu oko srca, ono olakšanje kad vidimo da nismo jedini, da su Brazil, Balkan, Bliski istok nijanse, da se mnoge bitke gube, ali da se druge dobijaju, pa sve to u kućnoj varijanti ispred svojih ekrana, a da opet imamo osjećaj da kao kolektiv idemo ka nečemu i da se u gradu u kom se ne smije izać’ uveče, i te kako nešto dešava.

Kao i sve moćno što ostavi dubok efekat na čovjeka, odmah po kraju ovogodišnjeg festivala me oblila sreća i jedno radovanje, za sljedećim… Na jednom od prošlih festova sam i sam odlučio da je vrijeme da uđem u svijet filma, pa me živo zanima na koga je sve baš tako uticao fest ove godine? A kome je izazvao onu nezaustavljivu opsesiju da se taj film pokaže još nekome, da se podijeli, da se zajedno u njemu uživa i priča do zore? A ko je doživio neko lično pročišćenje i iz topa pogledao film opet?

Već sam nestrpljiv da vidim kakav će spektar emocija vladati sljedeće sezone, jer ovako kvalitetan program samo probudi apetit za još! (Možda i kakva proljećna varijanta festivala bi dobro pala jednoj publici koja je gladna kulture i izraza.) A da li će se sve to odviti u još bogatijoj onlajn ponudi sa još šarmantnijim doživljajem u izolaciji ili u jednom kolektivnom predavanju mase hipnozi velikog platna u hramu filma, u bioskopu, gdje i nervoza i zadovoljstvo publike utiču na temperaturu sale - nije mi toliko bitno.

Ono što jeste je da još po neko prepozna da je Sara uz ekipu iza PFF-a zadnjih godina dokazala da ima osjećaj za opipljivu i trodimenzionalnu atmosferu i kad raspolaže tradicionalnim lokacijama, ali i da se odlično snalazi i pod uslovima koji su pola svjetskih festivala bacili u zamrzivač. Često se busamo kako nam je ovo kao na Zapadu, ono kao na Zapadu, a često to radimo i nezasluženo - ali sad već reći da je PFF kao jedan komad Berlinala posred Podgorice nije nikakvo pumpanje realnosti. Takva priča uz takvog vođu su zlatni recept za budućnost naše filmske kulture, i mislim da poslije ovogodišnjeg festivala to više nije upitno. Jer malo ko, vjerujte, tako oprezno priđe publici sa sloganom kao što je “Film živi!” u doba kovida, a da onda u roku od šest dana to nadmaši i iskristališe utisak da je jedna varijacija tog slogana ipak bila prikladnija - “Film osvaja!”. Jer osvojio jeste, i sad samo treba gurati dalje.

Autor je arhitekta i kompozitor

( Rade Vukčević )