Enciklopedijski pristup
Ovo značajno naučno djelo prof. dr Vesne Lačković i saradnika, zaslužuje veoma visoke ocjene po svojoj koncepciji, količini i savremenosti informacija koje pruža
Naučna monografija Histologija i embriologija kardiovaskularnog i limfnog vaskularnog sistema - klinički značaj autora Vesne Lačković i saradnika (Podgorica, 2020), izašla je u junu ove godine u izdanju Crnogorske akademije nauka i umjetnosti (CANU) i Kliničkog centra Crne Gore.
Prof. dr Vesna Lačković rođ. Kažić, poznata je našoj stručnoj i akademskoj javnosti. Rođena je u Podgorici, a školovala se u Beogradu gde je završila Medicinski fakultet. Ceo radni vek provela je na Institutu za histologiju i embriologiju Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu čiji je bila višegodišnji direktor. Uporedo s time prof. dr Vesna Lačković organizovala je nastavu i predavala Histologiju i embriologiju na Medicinskom fakultetu Univerziteta Crne Gore u trajanju od petnaest godina, a sada je predavač na Univerzitetu Donja Gorica. Redovni je član Akademije medicinskih nauka Srpskog lekarskog društva i član Odbora za kardiovaskularnu patologiju Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU). Specijalista je medicinske citologije.
Ova kapitalna naučna monografija, prvo ovakvo delo u našoj stručnoj i naučnoj literaturi, retko se pojavljuje i u mnogo širim naučnim sredinama, zbog čega njeno publikovanje predstavlja veliki događaj za CANU, Klinički centar i celokupnu javnost. Ovo jedinstveno delo izvanredne tehničke opremljenosti, rezultat je višegodišnjeg naučnog i pedagoškog rada i iskustva koje prof. Lačković ima iz oblasti histologije i embriologije kardiovaskularnog sistema, kao i rada eminentnih stručnjaka iz ove oblasti iz Srbije i Crne Gore. U ovoj obimnoj, sveobuhvatnoj monografiji (690 strana) prof. dr Vesna Lačković, pored brojnih navoda iz literature, iznosi i rezultate svojih istraživanja koji su objavljivani u inostranim i domaćim časopisima, monografijama, magistarskoj tezi i doktorskoj disertaciji, kao i brojnim udžbenicima iz histologije i embriologije.
Najveći broj istraživanja obavljen je u okviru većeg broja sukscesivnih naučnoistraživačkih projekata finansiranih od strane Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, kao i Ministarstva nauke Crne Gore. Urednici monografije su akademik Vladimir Kanjuh, redovni član SANU i osnivač kardiovaskularne patologije u Srbiji i prof. dr Vera Todorović, naučni savetnik i redovni profesor Histologije i embriologije.
Monografija ima enciklopedijske karakteristike. Sve važne morfološke elemente kardiovaskularnog i limfnog vaskularnog sistema, koji se mogu naći u stranoj i domaćoj stručnoj i naučnoj literaturi, zajedno sa rezultatima autora i koautora opisani su u tekstu, povezani sa funkcijom i postavljeni na svoja mjesta u normalnim i bolesnim stanjima organizma (4851 referenci). Za prezentovanje rezultata primenjivane su brojne relevantne metode svetlosne i elektronske mikroskopije, šeme, tabele i ultrazvučni i rendgenološki snimci (275 fotografija i šema).
U prvom delu monografije prof. Lačković obrađuje histologiju kardiovaskularnog i limfnog vaskularnog sistema, a u drugom embrionalni razvoj ovih sistema. U odeljku Srce su na najasvremeniji način opisane sve ćelijske populacije koje konstituišu miokard, s posebnim osvrtom na endokine ćelije srca koje su dale novu dimenziju funkciji srca. Obrađena su i najnovija istraživanja Matičnih ćelija srca i budućnost njihove primene u ishemijskoj bolesti srca. U odeljku Krvni sudovi detaljno je opisana cito-histološka građa svih vrsta arterijskih i venskih krvnih sudova makro i mikrocirkulacije i njihova uloga u oboljenjima, čime je klasičnoj histologiji data nova savremena, funkcionalna dimenzija. U poglavlju Limfni vaskularni sistem prof. Lačković obuhvata i ilustruje sve komponente ovog sistema sa posebnim osvrtom na ultrastrukturnu organizaciju limfnih kapilara i zalistaka, njihovu ulogu u formiranju limfe i patogenezu limfedema.
Poseban značaj ovoj monografiji daje poglavlje Odabrana oboljenja krvnih sudova u kome su od strane autora i renomiranih koautora koji se bave ovim oblastima, detaljno opisana i ilustrovana brojnim histološkim preparatima, najčešća oboljenja kao što su ateroskleroza, posebno ateroskleroza karotidnih arterija, klinički aspekti koronarne aterotromboze, aneurizma abdominalne aorte, koarktacija aorte, angiopatija kod šećerne bolesti i bolesti malih krvnih sudova mozga, uključujući procese autofagije i apoptoze.
Poglavlje Genetika kardiovaskularnih oboljenja sadrži opise genetski uslovljenih bolesti kao sto su familijarna hiperholesterolemija, supravalvularna aortna stenoza, Marfanov sindrom, nasledne cerebralne amiloidne angiopatije, poligenski kardiovaskularni poremećaji, dok poglavlje Oksidativni stres u kardiovaskularnim oboljenjima donosi najsavremenija saznanja o ulozi oksidativnog stresa, odnosno slobodnih radikala u endotelnoj disfunkciji, aterosklerozi, hipertenziji i srčanoj insuficijenciji.
Drugi deo monografije Razvoj kardiovaskularnog sistema i kongenitalne anomalije i odnosi se na razvoj srca, krvnih i limfnih sudova i na urođene mane i sindrome srca i krvnih sudova. Razjašnjenje složenih embrionalnih i genetskih mehanizama od fundamentalnog je značaja za razumevanje kongenitalnih srčanih oboljenja, kao i za napredak u lečenju ishemijskih bolesti srca. Iz tog razloga u ovoj monografiji prikazana su najsavremenija naučna saznanja važna za pravilan razvoj srca sa specifičnostima razvoja koronarnih arterija.
Uzeto u celini, ovo značajno naučno delo prof. dr Vesne Lačković i saradnika, zaslužuje veoma visoke ocene po svojoj koncepciji, količini i savremenosti informacija koje pruža, kliničkom značaju, opisu najčešćih kardiovaskularnih oboljenja sa objašnjenjima fundamentalnih celularnih i subcelularnih mehanizama njihovog nastanka, histološkim tehnikama vizualizacije i veoma velikim brojem referenci. Posmatrano sa aspekta kardiologa, kardiohirurga, vaskularnih hirurga i lekara drugih specijalnosti ovo delo će svojim bazičnim, citohistološkim pristupom biti od velike pomoći za njihovu svakodnevnu kliničku praksu i dalje naučno usavršavanje. Ono će omogućiti da se upoznavanjem strukture svih entiteta kardiovaskularnog i limfnog vaskularnog sistema, razume i njihova funkcija, što će doprineti rasvetljavanju i razumevanju brojnih bolesti koje proizilaze iz poremećene građe ovih entiteta.
( Goran Nikolić )