Podmornica koja je umalo započela treći svjetski rat završila u Tivtu

Sunčani, ljetnji dan i mirna površina Tivatskog zaliva dočekali su tog 2. avgusta 1980. godine sovjetsku podmornicu B-36 koja je pod komandom kapetana fregate P.V. Dolmatova uplovila u Boku Kotorsku.

Dizel-električna podmornica tipa 641 ili klase Foxtrot kako je ovu vrstu sovjetskih podvodnih ratnih brodova označavao NATO, došla je u Boku na remont i odmor posade, prije nego što B-36 bude nastavila svoju višemjesečnu misiju u okviru sovjetske Pete eskadre na Mediteranu, te kasnije uplovila u Crno more i došla u svoju novu bazu Sevastopolj na Krimu. Avgustovska vrelina i sunčani zraci što su pekli crno ofarbanu spoljašnjost podmornice dok se ona u površinskoj vožnji, lagano približavala vojnom brodogradilištu Arsenal u Tivtu, bili su neuobičajena novost za na arktičku hladnoću naviknute oficire i mornare sa B-36.

Ta podmornica, naime, čitavu svoju dotadašnju 21-godišnju službu u Ratnoj mornarici SSSR-a, provela je na dalekom i hladnom sjeveru kao dio 69. brigade podmornica sovjetske Sjeverne flote, sa bazom u gradiću Gadžijevo, u blizini sovjetsko-norvešle granice na poluostrvu Kola na Barencovom moru. Za ljude koji su službovali na B-36, odlasci u toplija, južna mora bili su izvanredna rijetkost, a njihov dolazak sa podmornicom u Tivat u avgustu 1980, po vrelini okruženja, tirkiznom plavetnilu mora, palmama i borovima na obali kraj koje su prolazili, nosio je reminiscenciju na jedan raniji, mnogo tajanstveniji i potencijalno po čitavu civilizaciju sudbonosniji odlazak B-36 u topla mora....

Konvoj išao prema Kubi

Prvog oktobra 1962. u Gadžijevu je vladala neuobičajena živost - započinjala je tajna vojno-pomorska operacija nazvana “Kama“ u kojoj je učestvovala kompletna 69. brigada podmornica. Zajedno sa junakinjom naše priče, podmornicom B-36 na čijem je tornju bio isposan taktički broj 911, tog su dana na dugačak put sa sjevera SSSR-a, prema dalekom Karipskom moru i Kubi, krenule još tri identične dizel električne podmornice klase Foxtrot: B-4, B-59 i B-130. Njihov zadatak bio je da stignu do za Sovjete tada prijateljske Kube pod režimom Fidela Kastra, kao prethodnica ukupno sedam drugih podmornica naoružanih nuklearnim balističkim projektilima, a koje je SSSR-namjeravao da stalno bazira u luci Mariel na tom velikom karipskom ostrvu.

Sve to bio je samo djelić tada mnogo veće i ambicioznije sovjetske vojne operacije pod nazivom „Anadyr“, a koja je za cilj imala uspostavljanje stalnog sovjetskog vojnog prisustva na Kubi i instaliranje na tom ostrvu, “na pragu neprijateljske, kapitalističke Amerike“, sovjetskih strategijskih raketa srednjeg dometa sa nuklearnim bojevim glavama. Pored ostalog, operacija “Anadyr“ podrazumijevala je i prebacivanje na Kubu sovjetskih bombardera srednjeg dometa, te čitave jedne mehanizovane pješadijske divizije koja bi u slučaju potrebe, odatle relaativno lako i brzo mogla da izvrši desant na obalu SAD na Floridi.

Ukupno je oko 60.000 sovjetskih vojnika sa punom ratnom opremom i sa ukupno tridesetak nuklearnih bojevih glava za rakete i avionske bombe na raspolaganju, trebalo biti prebačeno u ranu jesen 1962.godine na Kubu u operaciji koju je osmislio sovjetski general Anatolij Gribkov, a lično odobrio tadašnji lider SSSR-a Nikita Hruščov.

Veći dio tih efektiva Sovjeti su trgovačkim i ratnim brodovima uspjeli da prebace na Kubu i započnu instaliranje raketa sa nuklearnim bojevim glavama, a koje su sa ove pozicije i relativne blizine, bile smrtonosna prijetnja za čitavu istočnu obalu SAD.

Prvo iskoristite nuklearno oružje, a onda razmišljajte šta poslije

Kombinacijom obavještajnog rada i snimcima koje su špijunskim letovima nad Kubom napravili njihovi izviđački avioni tipa U-2, Amerikanci su razotkrili sovjetske planove i započelo je ono što je kasnije u istoriji ostalo zabilježeno kao “Kubanska raketna kriza“ - trinaest oktobarskih dana 1962. u toku kojih je izbijanje Trećeg svjetskog rata koji bi bio nuklearni, visilo u vazduhu.

Pored punih sastava svojih posada, četiri Foxtrota koja su početkom oktobra isplovila iz Gadžijeva, ukrcala su i dodatni štabni, kao i personal za buduću kopnenu radio-stanicu velikog dometa koja se imala postaviti u Marielu, kao i niz drugih potrepština za dugačak put i komplikovanu misiju. Podmornice su naravno, ponijele i pune borbene komplete od po 22 torpeda svaka, a među njima je na svaku bio ukrcan i po jedan tada novi sovjetski torpedo sa nuklearnom bojevom glavom. Riječ je bila o torpedu tipa T-5 sa bojevom glavom snage 15 kilotona - malo manje nego atomske bombe koju su Amerikanci krajem Drugog svjetskog rata bacili na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki.

Komadantima podmornica, načelnik štaba sovjetske Sjeverne flote admiral Rasoka je usmeno kazao da “specijalno oružje“ kako su nazivali nuklearni topredo, mogu koristiti u tri slučaja: ako podmonica bude napadnuta i oštećena dok je u podvodnoj vožnji, u istom slučaju ako bude prisiljena da izroni i u trećoj varijanti, po isključivoj naredbi vrhovne komande u Moskvi. “Predlažem vam, drugovi, da prvo iskoristite nuklearno oružje, a onda da razmišljete što da radite poslije toga“, navodno je koamdantima podmornica, rekao admiral Rasoka.

Komandant 69. brigade podmornica bio je kapetan 1. ranga Vasiliji Agafonov, a načelnik Štaba kapetan 2. ranga Vasilij Arhipov. Ovaj oficir je inače, u ljeto 1961. preživio ozbiljan incident sa curenjem radijacije na jednoj od prvih sovjetskih nuklearrnih podmornica K-19, što je kasnije, kako se pokazalo, učinilo da Arhipov pod kritičnim okolnostima koje će 69. brigada doživjeti u Sargaškom moru, zadrži hladnokrvnost i spriječi komandanta podmornice na kojoj je plovio, da ispali nuklerani torpedo na američku flotu.Za komadante četiri Foxtrota sa specijalnom misijom, postavljeni su neki od najboljih tadašnjih sovjetskih podmorničara, pa je zapovjednik B-36 bio kapetan 2. ranga Aleksandar Dubivko. On i njegove kolege prije isplovljavanja podmornica 1. oktobra u 4 sata ujutro iz Gadžijeva dobili su strogo povjerljive, zapečaćene koverte sa naređenjima, a koje su smjeli otvoriti tek kada podmornice uđu u Barencovo more. Sa pravom prirodom svoje misije i onome što je stajalo u naređenju, komadanti podmornica su posade mogli upoznati tek pošto podmornice obiđu Norvešku i uđu u Atlantski okean.

Komanda u Moskvi je računala na oluje

Uslijedilo je skoro punih 20 dana vrlo teške plovidbe po nemirnom i na momente, olujnom Atlantiku, pri čemu je od najveće važnosti bilo da neprijatelj - Amerikanci i NATO pakt, ne otkriju prisustvo i namjere sovjetskih podmornica. Da bi postigli naredbama zahtijevani tempo, komadanti su bili prinuđeni da većinom plove na površini, vozeći na dizel motorima, što je bilo veoma neugodno za posade jer su većinom plovili po vrlo teškom i olujnom moru. Komanda u Moskvi je naime, računala upravo na kasnooktobarske oluje da dodatno pomognu u sakrivanju podmornica, ali je B-36 u jednom od tih nevremena, ipak pretprjela oštećenja na pokopcu svog sistema za lansiranje hidroakustičkih mamaca koje bi trebale zbuniti neprijeteljske protivpodmorničke snage.

Zbog tog oštećenja B-36 skoro do kraja misije nje mogla zaroniti dublje od 70 metara – četiri puta manje od svoje uobičajene maksimalne dubine ronjenja od 280 metara. Tokom putovanja, brodski ljekar na B-36, kapetan medicinske struke Buinevič, morao je operisati višeg operatera sonarnog sistema podmornice, potporučnika Pankova koji je dobio napad slijepog crijeva. Operacija je uspješno izvedena u improvizovanim uslovima u jednom od manjih prostora podmornice koji je prethodno potpuno dezinfikovan medicinskim alkoholom, tokom podvodne plovidbe, brznom od 3 čvora, dok je na površini okeana bjesnila oluja. Zbog toga je tokom jednog od narednih dana, uprkos orkanskom nevremenu koje je trajalo duže od 24 sata, podmornica morala ploviti na površini gdje je postizala veću brzinu nego pod vodom, kako bi nadoknadila vrijeme izgubljeno radi hirurške intervencije nad Pankovim.

“Valovi su ogromni, visine preko 20 metara, oko 150 do 200 metara udaljeni jedan od drugog. Kada bi dopjela na vrh talasa, podmorinca se naginjala i do 50 stepeni sa jednog na drugi bok. Ipak, svi mehanizmi i akumulatorske baterije za koje smo strijepili da će se iz njih prosuti elektrolitska kiselina, prošli su ovaj izuzetno teški test bez problema. U tom smo se trenucima sa zahvalnošćuu i poštovanjem sjetili konstruktora i graditelja podmornica ovog tipa iz lenjingradskog brodogradilišta, kojima smo iskerno zahvalni što su napravili ovako dobar brod sposoban da izdrži i ovakvu 24-satnu torturu na moru jačine 10-11 bofora“, zapisao je u svom dnevniku zapovjednik Dubivko.

Uz mnogo muke da zadrže neophodnu brzinu kako bi u rejon dejsta u Sargaskom moru nadomak Kube stigle do zacrtanog datuma, podmornice grupe “Kama“ su ipak 20. oktobra uspjele da se u previšenom roku domognu pozicija u Sargaškom moru na kojima im je, po u međuvremenu primljenim izmijenim naređenjima, naloženo da do daljnjeg patroliraju. Po potrebi, podmornice su trebale da zaštite sovjetske transportne brodove koji su na Kubu, uprkos objavljenoj namjeri Amerikanaca da će to spriječiti, pevozile dalja sovojetska vojna pojačanja.

Kenedi poslao američke ratne brodove

Posljednji dio njihovog puta u vrelom, tropskom moru za koji „Foxtroti“, dizajnirani da operišu prije svega u hladnim sjevernoeproskim morima, nisu bile prilagođene, bio je pravi pakao za posade. U ionako skučenoj i slabo provjetrenoj unutrašnjosti podmornica, temperatura je bila nepodnošljivo visoka, ljudi su padali u nesvjest, a vladala je i oskudica pitke vode koja je bila ograničena na samo po 250 mililitara dnevno po čovjeku. U takvim okolnostima sovjetski podmorničari suočili su se sa ogromnom operacijom pomorske blokade - karantina Kube koji je od 22. oktobra uveden po naređenju američkog predsjednika Džona Ficdžeralda Kenedija.

Riskantni potez Kenedija da pošalje američke ratne brodove da presretnu i zaustave sva sovjetska plovila koja su se kretala ka Kubi i zabrane daljji prolaz onima koji nose naoružanje, svijet je u posljednjoj sedmici oktobra 1962, doveo na ivicu Trećeg svjetskog rata.... I dok su se nad njima nadvilo skoro 200 američkih ratnih brodova - od nosača aviona, do krstarica i razarača, a nebo nad Sargaškim morem nadlijetale stotine američkih protivpodmorničkih i izviđačkih aviona, sovjetski podmorničari u četiri zaronjena Foxtrota preživljavali u najteže trenutke u svojim životima. Prilike za izronjavanje gotovo da više nije bilo, a time ni mogućnosti da se uspostavi radio-veza sa Moskvom, dobiju naređenja i uopšte sazna što se dešava. Komandantima sovjetskih podmornica, progonjenim od američkih protivpodmorničkih snaga, pod konstantnim “pingovanjem“ neprijateljskih sonara i uz sve učestalije i bliže podvodne eksplozije oko njih, sa oskudnim informacijama o tome što se zapravo dešava a koje su prikupljene povremenim osluškivanjem američkog radio-saobraćaja, činilo se da je rat već počeo. Njihovi potčinjeni bili su iznureni, umorni i na rubu nerava....

“Već četiri dana Amerikanci nam ne dozvoljavaju da se podignemo čak ni na periskopsku dubinu. Glava mi puca od smrdljivog i zagušljivog vazduha u podmornici koji je pun ugljen-dioksida. Danas su nam se opet trojica mornara onesvijestila od vreline. Plovimo pod vodom sa rizikom da, ako se nešto nepredviđeno dogodi, propadnemo do dna Atlantika koje je ovdje šest hiljada metara ispod nas. Hemijska regeneracija vazduha u podmornici vrlo slabo radi, nivo ugljen-dioksida konstantno raste, a struja u našim akumulatorskim baterijama je na izmaku. Oni članovi posade koji trenutno nisu u služni, nepomično sjede i ćuteći zure u jednu tačku. Temperatura u većem dijelu podmornice je 50 stepeni Celzijusa - u mašinskom odjeljenju čak 61 stepen...“, zapisao je tada u svom privatnom dnevniku jedan od sovjetskih oficira.

Osoblje se moralo rotirati na dužnosti svakih 15 do 20 minuta, jer su iznureni ljudi bukvalno padali u nesvjest dok su bili na svojim borbenim stanicama. Niko nije ništa jeo danima, osim po malo voćnog kompota sa kojim su ujedno i gasili žeđ jer je voda bila ograničena na jednu šolju po čovjeku dnevno. Ljudi su do tada već izgubili i trećinu svoje težine, a zbog nemogućnosti da se istuširaju mnogi su dobili osip po koži.

Naređenje da se torpeda pripreme za ispaljivanje

B-36 koja se danima uspješno izbjegavala neprijatelja, dva puta se čak krijući ispod trgovačkih brodova koji su plovili tim rejonom, napokon se našla u području kojim su patrolirala tri američka razarača, aktivno tragajući za sovjetskom podmornicom svojim sonarima. Nivo energije u baterijama podmornice rapidno se smanjivao dok je ona manevrisala pod vodom trudeći se da se sakriije od progonitelja. U jednom momentu, hidroakusitiči uređaj na B-36 registrovao je šum visoke frekvencije koji im se rapidno približavao po krmi, dolazeći iz smjera odakle su se čuli propeleri jednog od razarača-njihovih progonitelja zvuk je bio odgovarajući onom koji emituje ispaljeni protivpodmornički torpedo, dok juri ka svojoj meti, pa je Dubivko preduzeo hitan manevar izbjegavanja. Potom su čuli jak udarac i intenzivan zvuk škripanja nečega što se jezivo „češalo“ o vrh tornja podmornice. Zaključivši da ga je jedan od razarača namjerno udario pramcem dok je podmornica bila blizu površine mora, Dubivko je naredio da se torpeda pripreme za ispaljivanje...

Napeto je iščekivao sljedeći potez neprijatelja, nadajuči se da će američki razarač za kojeg je smatrao da ga je prvi napao, doći u povoljan položaj da mu uzvrati torpedom. Spletom srećnih okolnosti, to se ipak nije desilo jer su Amerikanci postupali vrlo oprezno, pokušavajući da sovjetsku podmornicu samo drže u defanzivi pod vodom do momenta kada bi ona potrošila svu rasposloživu električnu energiju u baterijama i bila prisiljena da izroni. To se na kraju i desilo i B-36 je nakon punih 35 sati igre “mačke i miša“ sa neprijateljem iznad nje koga nije mogla vidjeti, skoro sasvim praznih baterija, na kraju morala da 31. oktobra izroni kako bi se unutrašnjost podmornice u kojoj se nakupio vodonik što je isparavao niz baterija provjetrila a dizel-motori mogli ponovno da pripune akumulatore.

Na površini su ih dočekali Amerikanci, a B-36 je u tom trenutku postala treća i posljednja otkrivena podmornica iz grupe “Kama“. Američka mornarica naime, sličnim je manevrima progona i psihološkog dejstva bacanjem u more manjih eksplozivnih naboja čija bi detonacija sovjetskim podmorničarima djelovala kao udaljena eksplozija dubinske bombe, prethodnih dana već do granice fizičke izdržljivosti ljudi i ispražnjenosti baterija, dovela podmornice B-130 i B-59. Komandant ove druge koja je prva otkrivena i natjerana da izroni 27. oktobra, kapetan 2. ranga Valentin Savicki, nakon 18-časovnog progona od strane čak 14 brodova i više helikoptera i aviona, dopao je na rub nervnog sloma i naredio da se torpedo sa nuklearnom bojevom glavom pripremi za ispaljivanje na obližnji američki nosač aviona “Randolph“. Hladnokrvna i izuzetno razumna intervencija ukracnog načlnika Štaba 69. brigade, Vasilija Arhipova međutim, prizvala je Savickog pameti i on je na sreću, odustao od upotrebe nuklearnog oružja.

Podigli smo vojnopomorsku zastavu SSSR-a

Kada je izronila, na površini Atlantika, podmornicu B-36 dočekala su tri američka razarača, među kojima i njen najodlučniji progonitelj - razarač “Charles P. Cecil“. Sovjetski podmorničari tek tada su na vrhu tornja mogli vidjeti i štetu koju su pretrpjeli u navodnom namjernom udaru protivničkog broda u njihovu podmornicu - nešto je presjeklo dio komunikacionih i antena radio-goniometra. Kasnije se ispostavilo da je to bila čelična sajla od modernog, tegljenog sonara sa jednog od američkih razarača koji su progonili B-36 i koja se očešala pri vrhu tornja dok je podmornica bila relativno blizu površine mora.

"Podigli smo vojnopomorsku zastavu SSSR-a i identifikovali se radio-vezom. Oko nas su bila tri razarača, a periodično su nas nadlijetala i dva protivpodmornička helikoptera koji su bacali manje eksplozivne naprave u more, povremeno spuštali svoje sonare u vodu, a njihova posada nas je provokativno fotografisala i snimala kamerom. Sa jednog od neprijateljskih razarača Morzeovom azbukom, na ruskom jeziku nam je signalizirano: „Treba li vam pomoć?“ Na isti način sam im odgovorio: „Ne treba nam nikakva pomoć. Zadržite se dalje od mene i ne ometajte moje operacije!“ Moram biti pravedan prema neprijatelju i reći da nas američki razarač potom nije više uznemiravao, ali nas nije ni ostavio na miru. Plovio je u paralelnom kursu sa nama držeći se na udaljenosti od 50 do 150 metara - nisu odlazili dalje od toga, vjerovatno znajući da su tako blizu, sigurni jer se glava torpeda ne može aktivirati toliko blizu podmornice koja bi ga eventualno ispalila. Topovi na razaraču bili su posjednuti i njihove cijevi su ciljale u nas, tako da je situacija bila prilično napeta. U daljini smo mogli vidjeti avione i helikoptere kao uzlijeću sa jednog američkog nosača aviona, a presreli smo i radio- poruku u kojoj je lično američki preedsjednik Kenedi, čestitao komandantu razarača koji nas je pratio, na postignutom uspjehu i naredio mu da nas po svaku cijenu, spriječi da ponovno zaronimo i pobjegnemo im“, opisao je Dubivko u svom dnevniku ovaj događaj, ističući da su ipak, u tom momentu osjetili i veliko olakšanje, spoznajući iz komunikacije koju su međusobno imali američki brodovi i vazduhoplovi, da rat ipak (još) nije počeo.

Njegova posada je, dok je podmornica morala ostati na površini da bi radom dizel motora, napunila baterije, iskoristila priliku da popravi oštećeni poklopac sistema za lansiranje hidroakustičkih mamaca. Time je B-36 ponovno bila osposobljena da se spusti na maksimalnu dubinu ronjenja, a što joj je olakšalo da već narednog dana, iskoristi trenutak nepažnje Amerikanaca, naglo zaroni i uz pomoć već pripremljenog posebnog „pinga“ iz svog sonara, nakratko „zaslijepi“ sonar „Cecila“. Zaronivši bukvalno ispod tog razarača, sovjetska podmornica je punom snagom svojih elektromotora, za kratko vrijeme sišla na dubinu od 200 metara i uz par Dubivkovih vještih manevara, uspjela da umakne Amerikancima. B-36 potom je u rejonu koji joj je bio dodijeljen za patroliranje, ostala još pune dvije nedjelje tokom kojih je Amerikanci više nisu uspjeli otkrili, da bi se, nakon mnogo peripetija i mehaničkih kvarova, čak i ostanka bez goriva nadomak Norveške, krajem decembra, posljednja od četiri podmornice-učesnice operacije “Kama“, vratila u svoju bazu na sjeveru SSSR-a.

Umjesto herojskog dočeka, proglasili ratni poraz

Umjesto herojskog dočeka kakav su nesumnjivo zasluživali jer su poslati u gotovo samoubilačku misiju sa klasičnim, dizel-električnim, a ne podmornicama na nuklearni pogon koje bi se jedine u takvim teškim okolnostima mogle izgledno nositi sa protivničkim snagama, komandanti podmornica iz operacije “Kama“ i njihove posade bili su izloženi nipodaštavanju od strane svojih pretpostavljenih i sovjetskih političkih lidera koji su smatrali da je istjerivanje od strane Amerikanaca na površinu mora tri od poslate četiri podmornice, bio praktično ratni poraz Sovjeta.

Jedini koji je stao u njihovu odbranu bio je sam komandant Ratne mornarice SSSR-a, admiral flote Sergej Gorškov koji je istražnim komisijama preporučio da ne kažnjavaju komandante podmornica „jer su oni najbolje znali kako da postupaju pod tim izuzetno teškim okolnostima u kojima su morali djelovati“.

Podmornica B-36 je nakon ove istorijske misije kod Kube, nastavila službovati u sovjetskoj Sjevernoj floti narednih 18 godina, da bi u ljeto 1980. bila upućena na Mediteran. Početkom avgusta stigla je u Tivat, na veći remont u ovdašnji Mornaričko-tehnički remontni zaviod “Sava Kovačević. Tivatski zavod, poznatiji kao Arsenal, naime, još od 1974. remontovao je podmornice i pomoćne ratne brodove sovjetske Mornarice, posebno plovila koja su dejstvovala u sklopu mediteranske, tzv. Pete eskadre RM SSSR-a. Do tada je u Tivtu već bilo remontovano nekoliko identičnih podmornica tipa 641, ali je B-36 u avgustu 1980. u Tivat došla kao daleko najslavnija među njima - ovjenčana oreolom jedne od rijetkih sovjetskih podmornica koje su se „preko nišana gledale“ sa Amerikancima do mjere da je mogla zamalo započeti Treći svjetski rat. Nakon remonta u Tivtu, B-36 je u krajem 1980. isplovila iz Boke, i u sastavu Pete eskadre obavljala zadatke po Mediteranu, da bi novembra 1981. ta podmornica zvanično bila uvrštena u 153. podmorničku brigadu u sastavu Crnomorske flote RM SSSR-a, sa bazom u Sevastopolju na Krimu.

Do 24. avgusta 1993. kada je formalno ispisana iz Flotne liste i rashodovana, B-36 je nastavila službovati u Crnomorskoj floti, pri čemu je obavila niz misija u Crnom moru, te pet dužih borbenih krstarenja vodama Mediterana. Ova podmornica je do kraja svoje sadržajne karijere dobila nekoliko nagrada za najbolju podmorničku jedinicu Crnomorske flote, dobila više priznanja za najbolja torpedna dejstva i podvodno polaganje mina u floti, a 1990. vremešna B-36 je čak osvojila i Trofej komandanta sovjetske Mornarice za najbolji torpedni napad na površinski ratni brod. Tokom njene karijere, na B-36 su u julu 1985. snimljene i scene sovjetskog igranog filma o podmornicama pod nazivom „Pažnja u svim odsjecima“, a godine 1986. na ovoj podmornici desile su se i dvije nesreće. Prvo je 14. marta dok je podmornica bila na vezu u Sevastopolju, nepažnjom posade, došlo do eksplozije jednog od torpeda u njenom pramčanom torpednom odsjeku u kojoj na sreću, nije bilo žrtava, ali je podmornica teže oštećena. Samo što su najneophodnije popravke završene, na B-36 je tokom izvođenja jedne vježbe 16. aprila, izbio požar u 4. odsjeku koji je gašen više sati i u kojem je komandir elektro-odjeljenja, potporučnik Emek Turgenbajev, izgubio život.

Veteran svjetskih mora i obračuna sa Amerikacina koji je umalo doveo do Trećeg svjetskog rata, podmornica B-36 je nakon čak 35 godina aktivne službe, isječena u staro gvožđe 1994. u rezalištu brodova Inkerman blizu Sevastopolja. Inače, osim ove, u tivatskom Arsenalu je u periodu od 1974. do 1992. remontovano petnaestak podmornica tipa „Foxtrot“ sovjetske, ali i Ratne mornarice Libije.

Foxtrot građen od 1958. do 1979. godine

Podmornice tipa 641 (Foxtrot) konstruisane su krajem pedesetih godina prošlog vijeka i bile su najmodernije sovjetske dizel-električne podmornice prije nego što je RM SSSR-a počela gradnju podmornica na nuklerani pogon.

Ukupno je od 1958. do 1979. izgrađeno čak 75 ovakvih podmornica za ratne mornarice SSSR-a, Indije, Libije, Kube i Poljske. Podmornice su bile duge 91,3 metra, široke 7,5, a gaz im je iznosio 5,1 metar. Imale su nadvodni deplasman od 1.952 tone, odnosno 2.550 tona pod vodom, opsluživalo ih je po 70 ljudi posade (od čega 12 oficira), i imale su autonomiju od 90 dana. Postizale su maksimalnu brzinu od 17 čvorova nad vodom i 16 čvorova u ronjenju, a pogonila su ih tri dizel motora snage po 2.000 konja, odnosno jedan elektromotor snage 2.700 i dva elektromotora snage po 1.350 konja.

Akcioni radijus na površini im je bio čak 30.000 nautičkih milja, a pod vodom su ekonomskom brzinom prije pražnjenja baterija, mogle preći maksimalno 400 milja. Podmornice tipa Foxtrot bile su naoružane sa po 10 torpednih cijevi kalibra 533 mm (šest na prmacu i četiri na krmi), a nosile su bojevi komplet od 22 torpeda ili alternativno, 32 morske mine.

( Siniša Luković )