Od Čerčila do Trampa: Ključni momenti „specijalnog odnosa” Britanije i SAD

Od kada je Vinston Čerčil upotrijebio izraz „specijalni odnos“ nakon Drugog svjetskog rata, savez sa Sjedinjenim Američkim Dražvama se našao u srcu spoljne i bezbjednosne politike Ujedinjenog Kraljevstva.

Uoči posjete presjednika Donalda Trampa Britaniji sljedeće nedjelje, Rojters je izdvojio neke ključne momente iz odnosa dviju država.

Američka revolucija

SAD su proglasile nezavisnost od Britanije 1776. a američki revolucionarni rat je bjesnio do 1783.

Britanske snage su tokom rata 1812. spalile Vašington, uključujući Kapitol i Bijelu kuću. Britanija je ostala neutralna tokom Američkog građanskog rata, ali je bila naklonjena državama Konfederacije.

Do kraja 19. vijeka, pak, Britanija i njena bivša kolonija su se udružile. Uprkos pokušajima predsjednika Vudroa Vilsona da ne uvlači Sjedinjene Države u Prvi svjetski rat, one su ga objavile 1917.

Vilson je došao u Evropu nakon rata i proveo nekoliko dana sa kraljem Džordžom V u Bakingemskoj palati i postao prvi američki predsjednik koji je tamo boravio u jedinoj posjeti nekog predsjednika SAD prije Drugog svjetskog rata.

Uprkos opasnoj situaciji u kojoj se Britanija nalazila u prvim godinama Drugog svjetskog rata, Vašington je zadržao neutralnost do japanskog bombardovanja američke flote u Perl Harboru na Havajima 7. decembra 1941, samo nekoliko mjeseci pošto je Sovjetski Savez ušao u rat. Ujedinjeno Kraljevstvo je izgubilo više od 450.000 ljudi u tom ratu, dok su SAD izgubile oko 420.000.

Specijalni odnos

Vinston Čerčil je 1946. upotrijebio izraz „specijalan odnos“ na početku Hladnog rata, ali je to bio savez koji je trpio brojna iskušenja.

Britanski poslijeratni ministar spoljnih poslova Ernest Bevin je rekao da je Britaniji potrebno sopstveno nuklearno odvraćanje kako niko drugi ko se nađe na tom mjestu ne bi trpio snishodljiv odnos američkih kolega.

I dok je osnivanje NATO-a 1949. pomoglo da se prodube vojne veze, ostale su tenzije, posebno oko uloge Britanije kao kolonijalne sile.

Predsjednik Frenklin Ruzvelt je vršio pritisak za nezavisnost Indije tokom Drugog svjetskog rata, čemu se Čerčil snažno protivio. Indija je na kraju ostvarila nezavisnost 1947.

Tokom Suecke krize 1956, kada je Britanija napala Egipat a da nije obavijestila SAD, predsjednik Dvajt Ajzenhauer je bio bijesan i vršio je pritsak na premijera Entonija Idna da traži mirno rješenje, što je dovelo do Idnove ostavke.

Ova epizoda možda nije najgora kriza u američko-britanskim odnosima u 20. vijeku, ali je britanskom establišmentu pokazala slabljenje njegove imperijalne moći i važnost saradnje sa SAD u međunarodnim poslovima.

Taj odnos je ponovo doveden u iskušenje 1962, kada je administracija američkog predsjednika Džona Kenedijaiznenada otkazala svoj raketni program Skajbolt, što je naljutilo Britaniju, koja je trebalo da koristi te rakete.

Međutim, Kenedi je posjetio Britaniju dva puta tokom kratkog perioda na funkciji i sastao se sa kraljicom Elizabetom 1961. Kenedi je 1963. dobio pismo od aktivista kampanje za zabranu nuklearnog oružja kada se sastao sa premijerom Haroldom Makmilanom u premijerovom domu u Saseksu.

Tačer i Regan

Odnos Britanije i SAD do kraja Hladnog rata najbolje odslikava saradnja premijerke Margaret Tačer i predsjednika Ronalda Regana.

Ćerka piljara i holivudska glumačka zvijezda uspostavili su odnos na osnovu zajedničke posvećenosti maloj vladi, ekonomskom liberalizmu i antikomunizmu.

Međutim, i u tom odnosu je bilo napetosti. Margaret Tačer je naljutila invazija SAD na Grenadu, članicu Komonvelta, 1983. Snimak Reganovog telefonskog poziva i izvinjenja Tačerovoj objavljen je 2014.

Regan se sastao sa kraljicom Elizabetom prilikom sve tri posjete Britaniji. On je 1982. odsjeo u zamku Vindzor i išao na jahanje sa kraljicom.

„Yo Bler“

Specijalni odnos je ponovo osnažen saradnjom premijera Tonija Blera i presjednika Džordža V. Buša oko rata u Iraku.

Nakon napada na Sjedinjene Države 11. septembra 2001, Bler je ponudio podršku SAD. Međutim, dok je prvobitna akcija za zbacivanje iračkog lidera Sadama Huseina 2003. ostvarila ciljeve, rat se odužio.

To što nije pronađeno iračko oružje za masovno uništenje, koje je navedeno kao opravdanje za rat, izazvalo je protivljenje na obje strane Atlantika, pri čemu su neki opisivali Blera kao Bušovu marionetu.

Taj utisak je naglašen na međunarodnoj konferenciji 2006. kada je Buš, žvaćući kiflicu, pozdravio britanskog lidera sa „Yo Bler“.

Dok je Blerov blizak odnos sa Bušom - ostala je upamćena njihova izjava da koriste istu pastu za zube - postao politički problem za njega, britanski lideri su nastojali da dobre odnose sa predsjednikom Barakom Obamom vide kao prednost.

Obama je bio popularan u Britaniji, a premijer Dejvid Kameron se trudio da prikaže njihovu bliskost, nasuprot uštogljenijim manirima svog prethodnika Gordona Brauna.

Kameron je igrao stoni tenis sa američkim predsjednikom tokom njegove posjete Londonu 2011, dok je britanski premijer jeo hotdog sa Obamom na košarkaškoj utakmici u Ohaju.

Međutim, Obamin komentar u aprilu 2016. da bi Britanija trebalo da bude „na kraju reda“ u trgovinskim pregovorima ako napusti EU takođe je naveo Britance da razmisle o vrijednosti odnosa.

„Divni breksit“

Odmah pošto je Britanija glasala za izlazak iz EU, Donald Tramp je opisao breksit kao „divnu, divnu stvar“.

Trampova pobjeda na predsjedničkim izborima 2016. šokirala je britanske diplomate u Vašingtonu a odnosi između premijerke Tereze Mej, vikarove ćerke, i Trampa, su povremeno bili napeti.

Posjetu premijerke Bijeloj kući u januaru 2017, kada je postala prvi strani lider koji se sastao sa predsjednikom od preuzimanja dužnosti, obilježio je momenat kada je Tramp uzeo Mej za ruku da bi joj pomogao da siđe niz stepenice ispred Bijele kuće.

On će doći u Britaniju nakon samita NATO-a u Briselu i malo prije susreta sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom u Helsinkiju.

Izbjeći će masovne proteste u Londonu

Više od 50.000 ljudi je potpisalo da će izaći na demonstracije protiv Trampa zbog rasizma, seksizma i odnosa prema migratima. Planirano je i okupljanje onih koji smatraju da su protesti sramota i da predsjednik SAD zaslužuje topao doček.

Tramp će, kako je prenio Rojters, izbjeći demonstracije.

Razgovaraće sa premijerkom Mej u plemićkoj kući iz 16. vijeka, sastati se sa kraljicom Elizabetom u zamku Vindzor i prisustvovati večeri u Čerčilovoj kući - sve izvan Londona.

Američki ambasador u Britaniji Vudi Džonson je rekao da posjeta nija planirana tako da bi se izbjegli protesti. Tramp je ranije pokazao da mu smetaju demonstracije u SAD.

Demonstranti planiraju da iznad parlamenta puste balon koji predstavlja Trampa kao ljutitu narandžastu bebu nakon što je to odobrio gradonačelnik Londona Sadik Kan.

( Angelina Šofranac )