Kad grdosija od 70 metara nestane u dijelu sekunde

Prije više od mjesec dana nestalom je proglašena argentinska podmornica ARA „San Juan“ (San Huan), sa 44 člana posade.

Bez ikavog traga iščezla je u hladnim i olujnim vodama južnog Atlantika, na otprilike pola puta tokom povratka iz luke Ushuaia na jugu Argentine, do baze u gradu Mar de Plata na istoku te države.

Posljednji radio-kontakt sa podmornicom pod komandom kapetana fregate Pedra Martina Fernadeza (45) ostvaren je 15. novembra, kada je pretpostavljene izvijestio da San Juan ima tehničke probleme sa akumulatorskim baterijama, zbog čega je naređeno da odmah prekine misiju i najkraćim putem se vrate u bazu.

Od tada se ne zna što se dogodilo sa podmornicom i njenom posadom, ali je izvjesno da do sada niko nije preživio tu katastrofu.

Svi traže odgovore

Argentinska, ali i svjetska javnost, još nisu dobili odgovore što se zapravo dogodilo sa podmornicom dugom 67,3, širokom 8,4 metra od 2.264 tone deplasmana u zaronjenom stanju.

“Ovo što se dogodilo sa San Juanom je katastrofa ne samo za Argentince, već i za cijelu podmorničku zajednicu svijeta. Podmorničari kao ljudi koji se izlažu enormnim opasnostima obavljajući taj predivan i ponosan, ali veoma rizičan posao, međusobno su braća, bez obzira iz koje zemlje da dolaze i ovakvi tužni događaji sve potresu. Naravno, ovakve nesreće probude i želju da se što prije otkrje njihov uzrok i on otkoni kako se takve tragedije više ne bi događale”, komentariše za „Vijesti“ mornaričko- tehnčki pukovnik u penziji Milan Komar iz Beograda, dugogodišnji jugoslovenski podmorničar, ali i svojevremeni direktor bivšeg tivatskog Arsenala.

Njegova uža specijalnost bila je remont podmornica kao tehnološki najkomplikovanijih, a u ratim dejstvima možda i daleko najopasnijih ratnih brodova.

Komar (70) je završio Mornaričko-tehnilku akademiju u Puli, studirao je na Brodostrojarskom fakultetu u Rijeci, a završio je i Komandno štabnu akademiju Ratne mormarice bivše SFRJ.

Tokom petanestogodišnje službe na podmornicama, bio je pomoćnik upravitelja stroja, a kasnije i upravitelj na jugoslovenskim dizel - električnim podmornicama klase „Heroj“, a potom i tehnički referent za mašinstvo u Komandi nekadašnjeg 88.diviziona podmornica JRM.

U Generalšabu JNA i VJ bio je načelnik Odjeljenja za remont mornaričke tehnike i autor je brojnih stručnih radova o podorničarstvu i hiperbaričnoj tehnici, kao i dvije knjige.

Živi i radi u Beogradu i Aleksandriji jer je i danas kao penzioner, uključen u brojne projekte remonta i unapređenja mornaričke ratne tehnike u nekim državama svijeta.

Generalni remont

Dizel električina podmornica San Juan - klase TR-1700 koja je u prvoj polovini osamdesetih godina 20. vijeka konstruisana i izgrađena kod renomirane njemačke brodograđevinske korporacije Thyssen Nordseewerke, na papiru bila je vremešan i već pomalo zastarajeli ratni brod.

Ipak, to može biti utisak samo slabije upućene javnosti jer je San Juan prije četiri godine završio obiman generalni remont, koji bi toj podmornici trebalo da omogući da u operativnoj upotrebi ostane još najmanje 20 godina, odnosno ukupno preko pola stoljeća od momenta kada je porinuta u Njemačkoj 1983.

Ratni brodovi naime, a posebno podmornice, izuzetno su skupa sredstva ratne tehnike pa tokom upotrebe, po pravilu, prolaze najamnje jednu ili dvije ozbiljne rekonsg/trukcije i modernizacije tokom kojih se obnove osnovni sistemi broda... te posebno uvede novo naoružanje i senzori.

Takav posao odrađen je od 2008. do 2013. i na „San Juanu“ u brodogradilištu argentinske Ratne mornarice Domecq Garcia, pod budnim okom i nadzorom njemačkih konsultanata - predstavika firmi koje su 1983. sagradile i opremile podmornicu.

Zanimljivo, „San Juan“ i njena blizanka „Santa Cruz“ su svojevremeno sa postignutih čak 26 čvorova brzine u podvodnoj vonji, bile daleko najbrže klasične dizel - električne podmornice u svijetu, a argentinska mornarica je planirala da naredne četiri naručene, ali nikada završene podmonice klase TR-1700 opremi malim reaktorom i od njih napravi podmornice na nuklearni pogon.

“Tragedija San Juana zaista je njemačkoj privredi pala kao sjekira za vrat jer je bacila sjenku na do sada perfektnu reputaciju njemačkih podmornica. Branim Kuppovu, Ferostahlovu ili Siemensovu tehnologiju i ne dozvoljavam mogućnost da je neki tehnički kiks ili problem prouzrokovao ovu nesreću”, kaže Komar.

Razne verzije

Komar je rekao da se ne slaže sa teorijama koje su o tom slučaju u međuvremenu počeli plasirati neki svjetski mediji ili “eksperti”.

Prema njima, olujno more je u momentu kada se podmornica 15. novembra sa periskopske dubine radio-vezom javila bazi i izvjestila o “kratkom spoju” na dijelu baterija, oštetilo takozvani šnorkel (veliku cijev za dovod svježeg vazduha u motorni prostor podmornice i izvlačenje izduvnih gasova motora na povšinu mora).

Navodno, kroz šnorkel je u unutrašnjost podmornice prodrla morska voda koja je onda izazvala nove kratke spojeve na aku-baterijama, požar, pojavu gasa hlorina i eksploziju koja je najvjerovatnije odmah ubila posadu i podmornicu poslala na dno Atlantika.

“Tu opciju negiram - morska voda može da eventualno uđe kroz šnorkel, ali nikako ne može iz njega da ide u baterije, jer su akumulatorske jame na dnu podmornice dobro zatvorene. Voda može da naplavi neki prostor u podmornici, a u ovom slučaju je gotovo sigurno da je ona dospjela na glavnu elektro-razvodnu ploču i glavne sabirne šine koje u sebi nose ogromnu energiju. Naime, dok je podmornica plovila u šnorkel vožnji njena četiri dizel agaregata, svaki snage 1.500 konja, su radili i punili baterije strujom koja kasnije pokreće glavni elektromotor Siemens snage 6.000 konja koji pogoni podmornicu. Možete samo zamisliti kako je katastrofalna snaga tog kratkog spoja bila na mjestu kuda prolazi oko 30.000 ampera struje - pa to sve prži i rastapa oko sebe, tu pomoći jednostavno nema. U takvim okolnostima, podomornica ostaje potpuno bez pogona i polako, ali sigurno, počinje da tone”, objašnjava Komar.

Da bi ilustrovao snagu električne energije koja prolazi kroz glavne sabirne šine, kaže da je na jugoslovenskim podmronicama tipa Heroj, kojima je pogon bio mnogo manje snage nego kod San Juana, dimenzija jedne te šine od čistog bakra iznosila 12 x 1,5 centimetara i da je kroz njih prolazilo po 1.500 amper- sati struje.

“Možete zamisliti koja je snaga takvog kratkog spoja kada to zalije more. Po mom mišljenju, najveći dio posade San Juana je u tim trenucima već bio na ovaj ili onaj način onesposobljen, podmornica je primila određenu količinu vode, ostala bez pogona i napajanja strujom i polako počela da tone, sve dok nije propala dovoljno duboko i stigla do takozvane dubine smrskavanja - tačke gdje više čvrsti trup podmornice ne može da izdrži ogroman hidrostatički pristisak morske vode koja ga okružuje. Tada dolazi do takozvane implozije, odnosno more u djeliću sekunde potpuno zdrobi i uništi podmornicu koja onda u obliku gomile većih ili manjih khotina, tone do dna”, kazao je Komar.

Rekao je da je siguran da nije tačna ni druga tvrdnja - da su učesnici potrage za San Juanom, navodno tri sata nakon što je prekinut radio-kontakt sa podmornicom, registrovali zvuk nalik na eksploziju u blizini te pozicije: “Nisu čuli nikakvu eksploziju, jer nje nije ni bilo, već impoziju - zvuk katastrofalnog raspadanja trupa podmornice koja prelazi svoju dubinu smrskavanja”.

“To je to - tu je bio kraj i oni su čuli samo završni čin te drame”, istakao je Komar.

Dodao je da je implozija trupa San Juana potrajala nepunih 40 milisekundi.

To znači da, ako je neko od posade u tom momentu još bio živ, smrt koja je nastupla za njega je bila praktično trenutna i bezbolna.

Nije bilo eksplozije

Bivši jugoslovenski podmornički stručnjak teoriju o onesposobljenosti posade odmah nakon inicijalnog velikog kratkog spoja i mogućeg požara, temelji i na pitajima - zašto u momentu kada su vidjeli da podmornica tone, argentinski mornari i oficiri nisu uradili ništa da to pokušaju spriječiti ili makar da pokušaju obavijestiti potragu koja bi neminovno krenula za njima.

“Niko nije ni pokušao da sprovede takozvani 'emergency blow', odnosno hitno pirenje svih tankova ronjenja koje bi dovelo da podmornica bukvalno izleti na površinu mora. Nisu lansirali nijedan od piropatrona koji se ispaljuju iz zaronjenog stanja i koji, odletjevši u nebo, tri minuta emituju jaku svjetlost koja upozorava brodove što prolaze da se nešto vanredno događa. Nisu otpustili ni tzv. EPIRB plutaču za slučaj opasnosti koja ispluta na površinu i ostaje vezana komunikacionim kablom sa podmornicim koja je eventualno potonula i stigla na dno. Nisu puštali ni naftu iz tankova da bi njena mrlja na površini mora spasiocima generano ukazala na poziciju potonule podmornice, niti su slali signale lupajući metalnim predmetima o trup podmornice”, objašnjava Komar.

Dodao je da je dio posade ruske nuklearne podmornice Kursk preživio inicijalnu eksploziju njenog torpednog prostora i potonuće podmornice na 108 metara dubine u Barencovom moru, upravo na takav način - lupajući Morzeove signale o trup podmornice, pokušavao da kontaktira spasioce.

Prema njegovim riječima, San Juan imao je i nesreću što se u momentu incidenta sa pogonom podmornica našla na mjestu gdje tek počinje takozvani argentinski kontinentalni šelf sa dubinom mora koja se postepeno smanjuje od najveće što iznosi 200 metara.

“Da je podmornica potonula tu, na oko 200 metara dubine, gotovo sam siguran da bi preživjeli uspostavili kontakt sa spasiocima i bili bi izbavljeni jer je San Juan imao tehničku mogućnost da se spoji sa spasilačkim ronilicama tipa DSRV koje koriste Mornarice NATO. Ovako, ona je najvjerovatnije potonula na poziciji koja nije dohvatila kontinentalni šelf - već nešto dublje more gdje su dubine od 900 do 1.000 metara, prije nego što morsko dno u okeanu 'drastilčno padne' i na više od 3.000 metara dubine”, kazao je Komar.

Dodao je da je San Juan, kada je bio nov, imao maksimalnu dubinu ronjenja od 300 metara sa takozvanim koeficijentom sigurnosti tri, što znači da bi podmornica teoretski izdržala a da se ne raspadne, čak i da potone do čak 900 metara dubine.

Nakon posljednjeg velikog remonta koji je zahtijevao sječenje njenog čvrstog trupa radi zamjene agregata i baterija, koeficijent sigurnosti je smanjen na 2,2, što znači da je podmornica implodirala na dubini od oko 660-700 metara.

Komar je kazao da smatra da komandnt podmornice vjerovatno nije imao podatak o snazi oluje, ogromnoj visini i pravcu valova na površini u momentu kada se digao na periskopsku dubinu i isturio šnorkel ne bi li radom dizel-agregata napunio njenih ukupno 960 baterija raspoređenih u četiri velike grupe od po 120 članaka.

“U takvoj oluji šnorkel je sigurno bio brzo oštećen, automatika vjerovato nije mogla dobro da odradi posao i došlo je do prodora mora u podmornicu kroz njega”, ističe Komar.

Podsjetio je da je na vrlo sličan način, zbog oštečenja šnorkela, 16. aprila 1951. u La Manšu potonula britanska podmornica HMS „Affray“ sa kompletnom posadom od 75 ljudi.

Rekao je da nisu osnovane sumnje argentinskih istražnih organa - da su navodno zbog korupcije, tokom remonta San Juana, ugrađene nedovoljno kvalitetne nove baterije koje su bile podložne kratkom spoju.

“Ne bi se renomirana kompanija poput Hawkera, koja izrađuje te baterije sa takvim nečim igrala. Remont San Juana jeste rađen u Argentini, ali vrlo profesionalno, uz angažovanje vrlo stručnih ljudi i opreme a sve to pod budnim okom Njemaca koji se sigurno ne bi igrali sa izuzetno visokim podmorničarskim i brodograditeljskim ugledom”, rezimirao je Komar.

Dodao je da su San Juan i posada stradali spletom nesrećnih okolnosti koji je još jednom dokazao koliko je podmorničarstvo zapravo složen i izuzetno rizičan posao.

Pretraženo više od pola miliona kvadrata površine Atlantika

U pozrazi sa San Juanom učestvovalo je 20 vazduholova i oko 30 plovila iz Argentine, ali i više država svijeta – SAD, Brazila, Čilea, Njemčake, Italije, čak i Rusije.

Na području koje se pretražuje – oko 200 nautičkih milja zapadno od argentinske obale kod zaliva San Horhe, uprkos izuzetno lošim meteo uslovima, detaljno je pretraženo više od pola miliona kvadrata površine južnog Atlantika (više nego što je površina Španije), bez da je otkriven ijedan trag stradale podmornice i njene posade.

Napori Ratne mornarice Argentine i nekolicine njenih inostranih pomagača sada su koncentrisani na to da se pronađe olupina podmornice i pokuša pouzdano utvrditi slijed događaja koji su doveli do potonuća San Juana.

Tragedija će ostati zabilježena i u svjetskoj istoriji jer je među žrtvama na podmornici prvi put i jedna žena – poručnica Eliana Maria Kravčuk (35) na San Juanu bila je glavni oficir za naoružanje i prva je Argentinka kojoj je uspjelo da postane oficir na podmornici.

Relativno česti incidenti na podmornicama

Iako su to možda i tehnološki najsavršenije mašine na planeti, komplikovanije čak i od nekih svemirskih letjelica, podmornice su zbog prioriode misija relativno česti akteri incidenata.

Tragedija San Juana treća su najsmrtonosnija podmornička nesreća u 21. vijeku.

Maja 2003. nastradala je kompletna 70-člana posada kineske dizel-električne podmornice, koja se udavila zbog mehaničkog kvara, a svakakao najpoznatija je tragedija ruske nuklearne podmornice Kurs, koja je nakon ekspozije u pramčanom dijelu, potonula 12. avgusta 2000. u Barencvom moru, povevši u smrt 118 članova posade.

Veći ili manji incidenti sa podmornicama u obliku poćara, eksplozija ili sudara sa drugim podmornicama i površinskim brodovima, po pravilu dešavaju se u prosjeku dva do tri puta godišnje.

Po broju incidenata prednjače američke podmornice, potom britanske pa ruske, ali su vanredne događaje tokom posljednjih 17 godina imale i podmornice Francuske, Kanade, Australije, Indije...

( Siniša Luković )