Veliki pandemijski rascjep

Politički sistemi žive od konkurencije. Političari i kandidati dosljedno tvrde da probleme mogu rješavati bolje od svojih rivala. Savremeni ratovi ideja, politički projekti i sistemi organizacije jednostavno su obnovljene verzije starih oblika borbe.

Finansijska kriza iz 2008. jedan je od najnovijih primjera djelovanja politike konkurencije. U početku su oni van Amerike koji su se fokusirali na porijeklo krize - hipoteke u Sjedinjenim Državama - zaključili da je američki kapitalizam propao i da su se kinesko planiranje ili evropski korporativizam pokazali kao bolji sistemi. Ali onda je Evropa zapala u dužničku krizi, što je omogućilo Amerikancima da se hvale kako je njihov sistem ipak bolji zahvaljujući modelu međusobnog poravnanja duga i podrške, ustanovljenom 1790. pod vođstvom tadašnjeg ministra finansija Aleksandra Hamiltona.

Nije iznenađujuće što je i pandemija kovida-19 dala povoda za konkurenciju i tvrdnje o političkoj superiornosti. Scenariji su se brzo smjenjivali pa su mnogi politički i poslovni lideri još jednom požurili da proglase nadmoć sopstvenog sistema. Moramo biti skeptični prema ovim tvrdnjama. Sa izuzetkom manje naseljenih, geografski udaljenih ostrvskih zemalja kao što su Novi Zeland (25 smrtnih slučajeva), Tajvan (7 smrtnih slučajeva) ili Grenland (bez smrtnih slučajeva), očigledno je da se još nije pojavio neki superioran model.

Naravno, Kina je do sada izgledala kao pobjednica pandemije: 2020. godine njena ekonomija nastavila je snažan rast i bila je jedna od rijetkih velikih ekonomija koja je uopšte zabilježila rast.

Nakon što je nametnula strogu blokadu da bi suzbila širenje virusa, Kina je uspjela da nastavi ekonomsku aktivnost i postane vodeći globalni dobavljač proizvoda - uključujući PPE (ličnu zaštitnu opremukoju koriste ljekari i medicinsko osoblje) i farmaceutske proizvode - potrebne za borbu protiv pandemije. Suprotno tome, Evropska unija i Sjedinjene Države su pred pandemijom pokazale duboku disfunkciju.

Administracija američkog predsjednika Donalda Trampa dugo će služiti kao upozorenje na nesposobnost, laži i korupciju. Uz puno saznanje o mogućem uticaju pandemije, Tramp je negirao njenu ozbiljnost, uglavnom zato što je zaključavanje vidio kao prijetnju ekonomiji, a time i njegovom ponovnom izboru. Kada su se SAD pokrenule i mobilisale dobavljače kritične opreme, proces je bio prožet nepotizmom, a mnogi ugovori odlazili su insajderima povezanim sa porodicom Tramp.

Od tada je novoizabrani predsjednik Džo Bajden bio suočen sa otporom odlazeće administracije u svom pokušaju da nadgleda proces nesmetane tranzicije, stranački sporovi oko dodatnih stimulativnih troškova su nastavljeni, što je dovelo do privremene obustave naknada za nezaposlene krajem decembra...

Sjedinjene Države su se još više polarizovale 2020. godine, ne samo zbog virusa, već i zbog nejednakosti u kliničkom efektu kovida-19, kao i zaključavanja i drugih mjera preduzetih radi njegovog sprečavanja. U maju, nakon smrti Džordža Flojda, pitanje sistemskog rasizma i policijskog nasilja vratilo se u prvi plan, stvarajući oluju socijalne, političke i ekonomske nepravde. Ljudi tamne boje kože nisu mogli da dišu zbog virusa na plućima i zbog policijskih koljena na njihovim vratovima. U svojim nedavno objavljenim memoarima, bivši predsjednik Barak Obama gotovo očajno piše o Sjedinjenim Državama kao o navodnom primjeru multikulturalnog i multietničkog društva. On primjećuje da je ishod ovog eksperimenta i dalje duboko neizvjestan. Trampovo nasljeđe bazirano na podjeli ukazuje na potrebu za novim uspostavljanjem američke republike.

Sjedinjene Države su osnivane već dva puta: tokom Američke revolucije, nakon što je trinaest kolonija proglasilo nezavisnost od Velike Britanije 1776; a zatim ponovo 1860-ih i 1870-ih godina, u periodu poslije Građanskog rata, poznatog kao Rekonstrukcija (proces kojem je za rezultate potreban najmanje jedan vijek). Svaki put je izvršeno samo djelimično prilagođavanje temeljnog stava Deklaracije o nezavisnosti da su svi ljudi stvoreni jednaki.

Za predsjednika Abrahama Linkolnu to je značilo „vladavina naroda, od naroda, za narod“, a obećao je i „novo rođenje slobode“. Dvije i po godine ranije, na svojoj prvoj inauguraciji, objasnio je: „U vašim je rukama, a ne u mojim, moji nezadovoljni sunarodnici, najvažnije pitanje građanskog rata“. Nije teško zamisliti da Bajden, kada počne njegov mandat, izgovara iste fraze u znak podrške trećem osnivanju.

U međuvremenu, Evropsku uniju muče razne brige i ona se suočava sa rizicima koji prijete njenom integritetu, pri čemu su oni čak i veći od onih u Sjedinjenim Državama. Rasprava o pristupu PPE i vakcinama i dalje će polarizovati blok po etničkim linijama, a istočna i južna Evropa će i dalje biti svjedoci dramatičnih posljedica odliva mozgova (uključujući i zdravstvene radnike) koji su se intenzivirali tokom posljednje decenije.

U sporazumima o narednom sedmogodišnjem budžetu postoje novi signali, novi fond za obnovu (nazvan EU sljedeće generacije) i mehanizam vladavine prava koji je naišao na otpor Mađarske i Poljske. Ostaje da se vidi da li su ova dešavanja dovoljna da osiguraju evropsku solidarnost. Mračne godine nakon krize eura jasno su pokazale da nema želje za centralizovanim režimom koji upravlja sredstvima u skladu sa teškim i politizovanim okruženjem. Poput Sjedinjenih Država, i Evropa je na pragu svog ponovnog osnivanja, ali će je i dalje rastrzati tjeskoba i neizvjesnost.

Međutim, posljednji element bi mogao da fokusira pažnju, posebno u Evropi. Primamljivo je pomisliti da se može jednostavno imitirati Novi Zeland, Tajvan ili Grenland, a čini se da Velika Britanija pokušava upravo to. Ali britanski lideri slijede fantaziju zasnovanu na ideji da povratkom nacionalnog suvereniteta Britanija može da kontroliše sopstvenu sudbinu.

Vremenom će biti dovoljno dokaza na osnovu kojih će biti moguće uporediti učinak Velike Britanije i drugih zemalja. Jasno je da će se oni koji su odlučili da nastave da sarađuju suočeni sa sve većim brojem medicinskih, ekonomskih i socijalnih problema nositi mnogo bolje. Britanske nevolje će ubijediti druge širom svijeta da prihvate više solidarnost, ali će istovremeno malo podstaći i zluradost.

Autor je profesor istorije i međunarodnih poslova na Univerzitetu Prinston

Copyright: Project Syndicate 2021.

( Harold James )