"Odložiti procedure oko izbora novih savjeta manjinskih naroda"

Više od 40 građana uputilo je otvoreno pismo ministru pravde, ljudskih i manjinskih prava Vladimiru Leposaviću i zaštitniku ljudskih prava i sloboda Siniši Bjekoviću, sa zahtjevom za pokretanje postupka za izmjene Zakona o ljudskim pravima i slobodama, te odlaganje započetih procedura oko izbora novih savjeta manjinskih naroda, zbog pandemije i "nedovoljne transparetnosti procesa koji sprovode neovlašćeni subjekti."

"Kao pripadnici zajednice manjinskog naroda u Crnoj Gori (Bošnjaka), procjenjujemo da je prethodna politika u zaštiti ljudskih i manjinskih prava i pored nedvosmislenih rezultata, pokazala i izvjesne slabosti i nedorečenosti u implementaciji, za koje smatramo da ih treba popravljati u narednom periodu", navodi se u dokumentu.

U pismu se predlaže pokretanje procedure za izmjenama i dopunama pojedinih odredbi Zakona o ljudskim i manjinskim pravima, saglasno članu 79 Ustava Crne Gore u kojem se, kako navode, garantuju prava manjinskih naroda:

1) na izražavanje, čuvanje, razvijanje i javno ispoljavanje nacionalne, etničke, kulturne i vjerske posebnosti;

2) na izbor, upotrebu i javno isticanje nacionalnih simbola i obilježavanje nacionalnih praznika;

3) na upotrebu svog jezika i pisma u privatnoj, javnoj i službenoj upotrebi;

4) na školovanje na svom jeziku i pismu u državnim ustanovama i da nastavni programi obuhvataju i istoriju i kulturu pripadnika manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica;

5) da u sredinama sa značajnim učešćem u stanovništvu organi lokalne samouprave, državni i sudski organi vode postupak i na jeziku manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica;

6) da osnivaju prosvjetna, kulturna i vjerska udruženja uz materijalnu pomoć države;

7) da sopstveno ime i prezime upisuju i koriste na svom jeziku i pismu u službenim ispravama;

8) da u sredinama sa značajnim učešćem u stanovništvu tradicionalni lokalni nazivi, imena ulica i naselja, kao i topografske oznake budu ispisani i na jeziku manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih zajednica;

9) na autentičnu zastupljenost u Skupštini Crne Gore i skupštinama jedinica lokalne samouprave u kojima čine značajan dio stanovništva, shodno principu afirmativne akcije;

10) na srazmjernu zastupljenost u javnim službama, organima državne vlasti i lokalne samouprave;

11) na informisanje na svom jeziku;

12) da uspostavljaju i održavaju kontakte sa građanima i udruženjima van Crne Gore sa kojima imaju zajedničko nacionalno i etničko porijeklo, kulturno- istorijsko nasljeđe, kao i vjerska ubjeđenja;

13) na osnivanje savjeta za zaštitu i unapređenje posebnih prava.

Saglasno navedenom, dodaje se u dokumentu, u Zakonu o ljudskim pravima i slobodama (čl.33) je precizirano: "Manjinski narod ili druga manjinska nacionalna zajednica i njihovi pripadnici, u cilju očuvanja svog ukupnog nacionalnog identiteta i unaprjeđenja svojih sloboda i prava, mogu osnovati savjet tog manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice. Manjinski narod ili druga manjinska nacionalna zajednica može osnovati samo jedan savjet. Savjet manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice se bira na period od četiri godine."

Podsjeća se da su, počev od 2008, u Crnoj Gori konstituisani savjeti manjinskih naroda saglasno tada važećem zakonu.

"Cijenimo da je dosadašnje funkcionisanje nacionalnih savjeta, od načina izbora, do njegovog rada, pokazalo niz manjkavosti koje ne omogućavaju funkcionisanje ovoga tijela na način koji bi u cjelosti zadovoljio potrebe većeg dijela pripadnika manjinskih zajednica. U tom smislu, predlažemo da se ozbiljno porazmisli o izmjeni članova zakona koji propisuju način izbora članova Savjeta manjinskih naroda. Prema važećem zakonu (čl.33): "Savjet manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice čine članovi po funkciji: poslanici i članovi Vlade iz reda odnosnog manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice, predsjednici opština, predsjednici gradskih opština, predsjednici skupština opština, predsjednici skupština gradskih opština, predsjednici stranaka zastupljenih u Skupštini Crne Gore, skupštini opštine, skupštini gradske opštine, iz reda odnosnog manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice". Navedeni model izrazito promoviše političku pripadnost članova Savjeta i ne zasniva se na izboru, nego na funkciji koja apriori obavezuje na poštovanje i unapređenje manjinskih prava, osmišljen je samo radi uspostavljanjapolitičke kontrole nad radom ovoga tijela".

Praksa je, kako se navodi u pismu upućenom ministru i ombudsmanu, pokazala da takvo tijelo nema puni legitimitet da predstavlja manjinsku zajednicu, već samo savjete nacionalnih manjina pretvara "u parapartijsku instituciju koja unutar sebe onemogućava pluralizam unutar manjinske zajednice".

Tako se i desilo, ističu, da u Bošnjački savjet mogu ući samo članovi Bošnjačke stranke, koja na izborima osvaja "oko trećinu glasova iz reda konkretne manjinske zajednice".

"Mislimo da se nešto slično dešava i unutar drugih manjinskih zajednica. Ukoliko nije prihvatljiv model "neposrednih izbora"za članove Savjeta, poput drugih zemalja u okruženju kojim se razrešavaju ove dileme, dužni smo da ukažemo i na još veće zloupotrebe koje su prisutne kod izbora: "Ostali članovi savjeta manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice biraju se tajnim glasanjem, na elektorskoj skupštini tog manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice." Praksa je pokazala da je ovakav način izbora netransparentan, unaprijed profilisan, činjenicom da u većini slučajeva političke stranke "delegiraju" svoje navodne "elektore", gdje veliki broj građana ima opravdanu sumnju uzloupotrebu potpisa sa biračkih spiskova i zadovoljavajući formu uspostavljaju potpunu kontrolu nad ovim tijelom. Članom Savjeta je praktično nemoguće postati nekom ko nije član stranke koja drži kontrolu nad Savjetom."

Savjeti, kako se ističe, nisu zamišljeni kao organi stranke, već kao predstavničko tijelo manjinske nacionalne zajednice.

"Da bi se izbjegla ova kompromitujuća zloupotreba ovoga instituta, jedan od predloga jeste izvršiti izmjene koje bi omogućili zastupljenost članova tako što bi se birali iz svih sredina u kojem u većem broju žive pripadnici konkretne manjinske zajednice. To je moguće na način što bi se saglasno posljednjim rezultatima popisa,na posebnim skupštinama birali predstavnici Savjeta iz različitih mjesta. Njihov broj bi bio određen procentualnim učešćem pripadnika manjinske zajednice u ukupnom stanovništvu jedne opštine, a onda procentualnim učešćem u ukupnom broju manjinske zajednice. Na ovaj način bi dobili sastav Savjeta iz svih sredina u kojima žive pripadnici manjinskog naroda, a ne kao danas gdje su predstavnici u većini slučajeva iz jedne ili dvije lokalne zajednice".

Time bi, dodaje se, istinski podstakli demokratski izbor unutar zajednice i "lišili se uspostavljenih monopola".

"Umjesto stava: Pravo učešća na elektorskoj skupštini ima svaki punoljetni građanin-pripadnik odnosnog manjinskog naroda ili druge manjinske nacionalne zajednice, koji je u praksi zloupotrijebljena fraza, kao alternativu neposrednim izborima za koji, i pored izvjesnih rizika mislimo da je najbolji model, predlažemo da izmjenom zakona za članove Savjeta manjina se isti biraju, na elektorskim skupštinama:

1. Iz lokalnih zajednica u kojima pripadnici manjinskog naroda čine minimum 3% stanovništva.

2. Izredova istaknutih intelektualaca,stvaralaca i umjetnika pripadnika manjinske zajednice. Sačinjeni spisak takvih pojedinaca bi činio elektorsku skupštinu na kojoj bi birali svoje predstavnike.

3. Iz redova klubova iseljenika pripadnika manjinske zajednice.Broj članova Savjeta iz dijaspore bi bio proporcionalan broju ukupno iseljenih u odnosu na broj pripadnika manjinske zajednice u zemlji.Članove Savjeta bi birali predstavnici svih iseljeničkih klubova na svojoj elektorskoj sjednici pod kontrolom Uprave za dijasporu CG.

4. Iz redova vjerske ili vjerskih organizacija.

5. Iz NVO sektora,koji čine sve NVO koji u svojim programskim ciljevima i Statutima imaju naznačenu aktivnost od interesa za konkretnu manjinsku zajednicu. Da se ovaj institut ne bi zloupotrijebio potrebno je propisati vrijeme osnivanja NVO (da postoji najmanje 5 ili 10 godina, da je registrovana u Crnoj Gori)", dodaje se u dokumentu.

Broj članova Savjeta koji bi se birao na predloženi način bio bi propisan posebnim aktom za svaku manjinsku zajednicu, koji bi precizirao najveći broj članova Savjeta manjinske zajednice (propisan je minimum od 17 članova), navodi se u pismu.

"Uvaženi, gospodine ministre, smatramo da su navedeni predlozi u funkciji boljeg, efikasnijeg i transparetnijeg ostvarivanja i da će te ih kao takve ozbiljno razmotriti.Tražimo da se "izbori za članove Savjeta odlože", jer ih je u uslovima pandemije nemoguće organizovati. Ujedno Vas obavještavamo da eventualni izbor nacionalnih savjeta u kojem nije poštovan navedeni princip, za nas je samo produženje bitisanja nefunkcionalnih i nelegitimnih tijela, osmišljenih samo kao bankomat kod Fonda za manjine, te u tom smislu, tako izabran Savjet smatramo nelegitimnim i protivnom važećem Ustavu i zakonima", zaključuje se u dokumentu koji su potpisali:

1. Prof.dr Šerbo Rastoder, prvi predsjednik Bošnjačkog nacionalnog savjeta, Bar

2. Ervin Spahić, prvi potpredsjednik Savjeta i bivši poslanik, Podgorica

3. Samir Agović, prvi potpredsjednik Savjeta,predsjednik opštine Petnjica

4. mr Suada Zoronjić, poslanica, Bijelo Polje

5. dr Albin Ćeman, poslanik, Petnjica

5. Adrović Braho, književnik, Berane

6. Hazbija Kalač, predsjednik SPP, Rožaje

7. dr Amela Ćeman, Petnjica

8. Ibiš Kujević, etnomuzikolog, Rožaje

9. Šahmanović Orhan, biv.predsjednik opštine Plav

10. Mehmed Meša Adrović, predsjednik SO Petnjica

11. Aldemar Ibrahimović, akademski slikar, Rožaje

12. Džavid Šabović, bivši poslanik, Plav

13. dr Izet Bralić, Rožaje

14. Ćazim Fetahović, profesor, biv.pomoćnik min.obrazovanja, Podgorica

15. Prof.dr Adis Balota, profesor Univerziteta,Podgorica

16. Jasavić Sead, prof.šerijatskog prava

17. dr Arslan Dedejić, Rožaje

18. Feratović Rifat, advokat, Bar

19. Velija Murić, advokat, Rožaje

20. dr Osman Hadrović, Berane

21. Sead Sadiković, novinar, Bijelo Polje

22. Abdurahman ef.Kujević, hafiz

23. Edin Smailović,profesor, Bijelo Polje

24. Ramčilović Rifat, direktor škole, Petnjica

25. Koljenović Mirsad, slikar, Podgorica

26. mr Ajanović Erdal, Pljevlja

27. Tiganj Sinan, dir.doma kulture

28. Bučan Hajro, odbornik SO Bijelo Polje

29. mrSait Šabotić, profesor, Nikšić

30. mr Esko Muratović, profesor, Nikšić

31. Šefkija Nurković, biv.vlasnik APR, Rožaje

32. Almir Muratović, odbornik u SO Petnjica

33. Rejhan Ramčilović, dipl.ecc,Petnjica

34. Refik Škrijelj, prof.hemije i fizike, Petnjica

35. Ćeman Amel, dipl.ecc.Berane

36. Ćeman Alen, prof.Berane

37. Ćeman Senka, vaspitačica

38. Maida Ramčilović, prof.razredne nastave, Petnjica

39. Ajanović Asim,Pljevlja

40. Ćeman Hazbo, prof. Petnjica

41. Dautović Džeko,dipl.ing.arhitekture, Rožaje

42. Mirela Ćeman, prof. Petnjica

43. Bećović Arman, Pljevlja

44. Kožar Damir, prof.Petnjica

45. Osmanagić Ferid,Pljevlja

46. Adrović Rasim , prof. Petnjica

47. Adrović Alen, dipl.ecc.Petnjica

( B.H. )