Bogomolje kao politički bazar

Katarzina Lipka više nije katolkinja, i ona kaže da je to politički stav. Kao i većina Poljaka, ova 35-godišnjakinja je sve životne prekretnice obilježila u Crkvi, koja je bila uporište slobode za vrijeme komunizma. Takođe poput mnogih drugih, ona se udaljila od Crkve. U novembru, nakon što su sudovi u Poljskoj krenuli u ofanzivu protiv abortusa za koju su lobirali biskupi, ona je podnijela zahtjev za isključenje iz crkve.

„Nekada sam mislila da je dovoljno biti pasivan - jednostavno nijesam učestvovala“, kazala je Lipka za Rojters. „Ipak, odlučila sam da progovorim“.

Za Lipku, abortus je samo dio problema. Nju brine ono što i mnoge Poljake, naročito mlade koji su aktivni na društvenim mrežama: Sve veći uticaj Crkve na ostale sfere života.

„Želim - a mislim da to žele svi koji napuštaju Crkvu - da izrazimo naš protest protiv onoga što se sada dešava. Uticaj na politiku, na naša prava“, kazala je ona, dodajući da je Crkvi dopušten preveliki uticaj u oblastima kao što su politika, državna potrošnja i obrazovanje.

Mladi ljudi u mnogim zemljama su sve manje religiozni, pokazalo je istraživanje Pju centra. U Poljskoj, sve veći broj od 323 miliona katolika okreće leđa religiji. Kada je 1989. godine okončana komunistička vladavina, skoro 90 odsto Poljaka podržavalo je Crkvu, pokazala su istraživanja javnog mnjenja koja je sproveo CBOS. Ta cifra sada iznosi 41 procenat - što je najniže od 1993. Odnos između države i Crkve u Poljskoj je uređen sporazumom koji su 1993. godine potpisali Varšava i Sveta stlica u kojem se navodi da su nezavisne i autonomne.

U realnosti, Poljaci svjedoče sve eksplicitnijoj povezanosti.

Na primjer, sveštenici su postavljali izborne postere na imovini parohija ili razgovarali o izborima na liturgijama - skoro uvijek u korist vladajuće partije - u više od 140 slučajeva tokom proteklih pet godina, navodi Rojters na osnovu uvida u arhivu medijskog izvještavanja. Tokom tog perioda u Poljskoj je održano pet izbora.

„Ono što mi se ne dopada kod Crkve jeste kada pretvori bogomolje u politički bazar, na kojem se trguje mojim pravima“, kazala je Lipka.

Konferencija poljskih biskupa, koja predstavlja Crkvu u toj zemlji, odbila je da za britansku agenciju komentariše ulogu sveštenstva u političkim kampanjama. Vlada tvrdi da je nepristrasna kada su u pitanju vjerska uvjerenja i zaštita slobode na vjeroispovijest.

„Odnos između države i Crkve kao i drugih vjerskih organizacija je zasnovan na poštovanju njihove autonomije i međusobne nezavisnosti... kao i na saradnji u cilju zajedničkog dobra“, navodi se u saopštenju upućenom Rojtersu preko mejla.

Apostazija

U oktobru, Ustavni sud Poljske je donio odluku da ženama treba zabraniti prekid trudnoće čak i kada fetus ima anomalije, što je presuda koju je vlada implementirala 27. januara. Oko 1000 trudnoća se svake godine zakonito prekine u Poljskoj, uglavnom zbog deformiteta fetusa.

Crkva smatra da je svaki abortus ubistvo. Tvrdi da nije umiješana u odluku suda, a vladini zvaničnici su za britansku agenciju takođe kazali da Crkva nije imala uticaja. Međutim, na masovnim protestima koji su uslijedili, desetine hiljada ljudi blokirali su puteve i centre gradova noseći transparente sa sloganima poput „nosite vaše brojanice iz mojih jajnika“.

Crkveni zvaničnici su 2010. godine prestali da prikupljaju podatke o napuštanju Crkve tako da ne postoje cifre na nivou države. U Varšavi, više ljudi je podnijelo zahtjev za napuštanje Crkve u novembru nego tokom cijele 2019. godine. Ukupno 577 apostazija - zvaničnog procesa napuštanja Crkve – pokrenutih u periodu između januara i sredine decembra skoro je duplo više nego ukupna brojka iz 2019.

Nakon presude o abortusu, pretraga riječi „apostazija“ na Guglu u Poljskoj porasla je na najviši nivo od 2004. godine kada je počela ta vrsta evidencija. Hiljade ljudi su se na Fejsbuk stranicama interesovale za potrebne papire, koji uključuju dokaz o krštenju nabaljen od paroha gdje je ceremonija održana. Internet sajt koji nudi dokumentaciju, www.apostazja.eu, zabilježio je preko 30 000 daunloudova, kazao je njegov osnivač.

„Kakav god da je razlog, ovo je dramatično“, kazao je za Rojters nadbiskup Gžegorž Ris, jedan od najuticajnijih sveštenika u Poljskoj.

Imajući u vidu razmjere revolta, on vjeruje da mnogi napuštaju Crkvu u znak protesta svog sve veće veze između Crkve i vladajuće partije Pravo i Pravda (PiS). Popularnost PiS-a je prema većini istraživanja pala na 30 odsto sa preko 40 pprocenata koliko je iznosila prošlog avgusta.

„Posebne zasluge“

Tokom 1980-ih godina, Crkva je bila glas slobode: papa Jovan Pavle II je stekao status ikone zbog inspirisanja ljudi da se suprotstave komunističkoj vladavini. Parohijski sveštenici su pružali utočište aktivistima protiv vlade i pomagali u distribiciji hrane i zabranjenih listova.

Nakon pada komunizma, sveštenstvo se zalagalo za povratak konzervativnim katoličkim vrijednostima a u 1993. godini, kada je Poljska uvela nove zabrane abortusa, popularanost Crkve je pala ispod 40 odsto. Nakon toga su se oporavili, ali nikada iznad 75 procenata.

Tokom sljedećih nekoliko godina, kada je Poljska uvela tržišne reforme i pridružila se Evropskoj uniji, siromašniji i slabije obrazovani birači su se osjetili zapostavljenim - što je trend koji je PiS obećao da će zaustaviti kada je došao na vlast 2015.

Partija koja najveću podršku ima među starijim biračima u ruralnim područjima, potrošila je milione eura na projekte kojima je upravlja Crkva, pokazuju vladina dokumenta. PiS je reformisao niz institucija, uključujući i Ustavni sud, u reformama za koje EU tvrdi da su povećale politički uticaj na pravni sistem. PiS to osporava.

Ova partija Crkvu u poljski nacionalni identitet vidi kao jedno. Rižard Čarnecki, poslanik PIS-a, kaže da mada partiju i sveštenstvo treba posmatrati nezavisno, uloga Crkve u „očuvanju nacionalnog identiteta“ je nesporna.

„Poljska ima svoju specifičnost, a Crkva u tome ima specijalne zasluge“, kazao je on za Rojters.

Istopolni brakovi su u Poljskoj zabranjeni, a crkveni zvaničnici su podržali vladinu ofanzivu protiv prava LGBT zajednice. Jedan nadbiskup, Marek Jedraževski, upozorio je 2019. godine protiv „dugine kuge“ koja se širi kroz naciju.

Lipka smatra da je neprikladno smatrati Crkvu moralnim stubom. Ona kaže da se naročito gnuša izvještaja Vatikana iz novembra u kojem se navodi da je Jovan Pavle II unaprijedio bivšeg američkog kardinala Teodora MekKarnika uprkos glasinama o seksualnom zlostavljanju.

Strah pod novog

Sebastijan Duda, teolog i katolički novinar, kaže da je odluka poljskog suda o abortusu pokazala koliko je vjera erodirala - što je trend za koji on tvrdi da je ubrzan zbog „očiglednog braka između PiS-a i Crkve“, koji je po njegovom mišljenju mnogima neprihvatljiv.

Pojedini sveštenici, poput Pavela Batorija, kažu da je vrijeme da se sveštenstvo povuče iz politike.

Batori, koji je bio među 150 sveštenika i časnih sestara koji su u oktobru uputili javni apel za veće razdvajanje Crkve od Države, kritikuje izborne kampanje u bogomoljama. Lipka vjeruje da se javno mnjenje u zemlji polako okreće od konzervativnog katoličanstva.

Čak i njena majka, posvećena katolkinja, slaže se sa pojedinim njenim stavovima, ali je zabrinuta za to kakvu sahranu njena kćerka može očekivati. „Moja majka ne zna za druge sahrane osim katoličkih“, kazala je Lipka. „I plaši se novog“.

Kamatne stope i molitva protiv zlog duha konzumerizma

Za PiS, Crkva je centar za učenje o moralu u Poljskoj: „Jedina alternativa je nihilizam“, navela je partija u programu izborne kampanje 2019.

Državna televizija, kojom upravlja bivši političar PiS-a, nedjeljno emituje skoro devet sati katoličkog programa, uključujući i crkvene službe.

Crkveni simbolizam seže duboko u politički život Poljske. Grupa poslanika širokog političkog spektra je 2015. godine postavila flašicu krvi pokojnog Jovana Pavla II - rođenog u Poljskoj i proglašenog za sveca 2014. - u kapelu parlamenta.

Prošlog decembra, parlament je dodao još jednu relikviju - snop dlaka iz brade koji je navodno pripadao monahu ubijenom u nacističkom koncentracionom logoru. Monah, sveti Maksimilijan Marija Kolbe, kanonizovan je 1982. godine zbog toga što se dobrovoljno prijavio da ga ubiju umjesto drugog zatvorenika. Elzbieta Vitek, predsjednica parlamenta iz redova PiS-a, svečano je primila ovu relikviju.

PiS kombinuje religioznost i nacionalizam do te mjere da je i guverner Centralne banke kojeg je nominovala i izabrala partija PiS objavljivao stavove o moralnim temama.

Erik Lon je napisao članak o kamatnim stopama 2019. godine u kojem je pozvao vjernike da se mole da „zli duh konzumerizma“ bude prognan sa univerziteta, naročito sa poslovnih škola.

( Nada Bogetić )