Raspad Vicekraljevstva Rio de la Plate

(Nastavak iz prošlog broja)

Maja 1810. godine u Buenos Ajresu sastali su se predstavnici različitih slojeva društva, s raznolikim idejama o budućnosti Argentine. Od onih koji su se zalagali za nezavisnost pa do umjerenih i opreznih koj su smatrali da treba osnovati Savjet i čekati. Na kraju, prevagnuo je stav da treba formirati Savjet koji će zamijeniti vicekralja. Ovo gledište zastupali su i „gradski oci“ Buenos Ajresa.

Ubrzo je uslijedila i oštra reakcija. Jedan od „delegata“ na skupštini koji se zalagao za vicekralja i protiv promjena istakao je da građani Buenos Ajresa nemaju pravo da preduzimaju tako važne korake kao što je zamjena vicekralja Savjetom. Buenos Ajres je samo jedan od gradova Vicekraljevstva i stoga bi valjalo čuti mišljenje i drugih administrativnih jedinica.

Učešće u sporu uzeo je i Huan Hose Paso, mudar i vješt političar, kasnije sekretar Prve Hunte i član Prvog i Drugog trijumvirata koji su upravljali Argentinom od 1811-1814. Rekao je da u hitnim slučajevim Buenos Ajres treba da se ponaša kao „starija sestra“ koja je dužna da se brine o imetku i interesima mlađe braće i mlađih sestara.

Ova „retorička figura“ u praksi je značila da Buenos Ajres ima pravo da uvede ključnu promjenu u strukturi Vicekraljevstva, pod uslovom da sazove predstavnike drugih oblasti i sasluša njihova mišljenja.

Zatim, podjednako važna zamisao predočena na Majskoj skupštini bila je ideja o suverenitetu naroda nasuprot do tada dominantnoj ideji o suverenitetu Krune.

Danas je to opšte mjesto u političkoj teoriji, ali je 1810. godine, to bio - revolucionaran stav.

Političke promjene

Zbacivanjem kraljevskog delegata, njegova zamjena huntom, smjena Prve Hunte od strane Druge, slanje ekpedicionih kreolskih puteva iz Buenos Ajresa u različite djelove kraljevstva bili su isuviše nagli i krupni politički „potezi“ da bi ostali bez odjeka.

Među prvima je reagovala Kordoba. Kontrarevoluciju je u ovom gradu predvodio sam Linijer, koji je potom bio i ubijen sa svojim saradnicima. Mendosa je bila prilično rezervisana a u Salti je došlo do burnih rasprava. Otpor je bio najžešći u Gornjem Peruu, Paragvaju i Montevideu. Ovaj poslednji bio je i stari rival Buenos Ajresa još iz prethodnih vremena; kada je Buenos Ajres postavio svoju Huntu, oružani otpor u ovom gradu trajao je četiri godine. „Portenjosi“ su vodili rat i sa Paragvajom, kopnenom zemljom koja nije imala izlaz na otvoreno more i njeni interesi bili su u suprotnostima sa interesima Buenos Ajresa. Belgrano, šef patriotske ekspedicije, vodio je rat i izgubio ga. Potom su uslijedili pregovori sa Paragvajcima koji su se kasnije uzdržali od ometanja portenjskih vlasti.

Druga ekspedicija koja je poslata u Gornji Peru u početku je imala vojnih uspjeha, ali je nakon nekoliko mjeseci teško poražena kod Uakija (jun 1811.), grada u današnjoj Boliviji.

Dalje ekspedicije u Gornji Peru predvodio je Manuel Belgrano, i imao je vidne uspjehe u prvim fazama rata. Nakon poraza kod Vilkapuhija i Ajuome, komandu je preuzeo general Hose Rondo i stigao do same unutrašnjosti Gornjeg Perua, ali je pretrpio poraz kod Sipe Sipea 1815. godine.

Nakon toga, Buenos Ajres više nije slao ekspedicione snage. Slijedila je faza neprekidnih gerilskih pobuna pod vojskom Martina Miguela de Guemesa koji je gerilskim ratom uspio da zaustavi španske kraljevske snage na putu ka jugu. Veći izbor vojnih nevolja za Buenos Ajres predstavljao je Montevideo, koji je organizovao i flotu za napad na njega. Orijentalci (istočnjaci) kako su zvali tada Urugvajce čak su i bombardovali grad napadajući istovremeno i ostale gradove duž rijeke Parane. Ipak, nacionalne trupe uspjele su da zauzmu Montevideo što je omogućilo Hoseu de San Martinu da sprovede u djelo planirane ekspedicije na Čile i Peru.

Velike političke promjene odigrale su se i u samom Buenos Ajresu. Od trenutka kada je vlast vicekralja preuzela vlada, između 1810. i 1820. godine, smijenilo se nekoliko „frakcija“ - od Prve hunte (savjeta) koja je zamijenjena u decembru 1810. godine Velikom huntom - ova je vladala do septembra 1811. godine da bi i ona bila zamijenjena Prvim triumviratom. Njegov mandat trajao je kratko - tek 12 mjeseci, a zamijenio ga je Drugi triumvirat koji je vladao tek godinu dana duže - do 22. januara 1814. godine - i bio zamijenjen Direktorijumom.

Sve ove vlade smatrane su za nasljednike španske vlasti, brinule su o budžetu, skupljajući ga većim dijelom preko carina, a trošeći ga uglavnom na vojsku i diplomatiju. Direktorijum je imao i sve odlike centralne vlasti i uprkos svom padu 1820. godine doveo je do značajnih promjena u društvu koje je sebe počelo da naziva - argentinskim.

Suverenitet naroda

Jedna od tih značajnih promjena bila je i uvođenje principa suvereniteta naroda koji je nakon 1810. godine zamijenio do tada važeći princip „opšteg dobra“. Koncept suvereniteta naroda zastupali su i teoretičari Majske revolucije, poput Morena, Kasteljia, Monteguda, a zasnivao se na ideji da ljudi mogu da biraju svoje predstavnike kad nema legitimne vlasti.

Ali, ni ovaj koncept nije bio „dugog vijeka“. Zamijenjen je Rusoovom tezom o većinskoj vlasti koja se, barem u teoriji rukovodila sistemom izbora, postavljenja putem skupštine. Ovaj koncept prihvatan je postepeno, zahvaljujući mjerama koje je preduzimala vlada i idejama koje su promovisale političke vođe.

S druge strane, stanovništvo je bilo zatečeno neočekivanim raspadom Vicekraljevstva Rio de la Plate. Od ovog ogromnog područja koje je trebalo da postane velika država, nastale su četiri nacije. Ono što je trebalo da bude njegova velika prednost - raznovrsnost, prostor, pokazalo se i kao veliki nedostatak. Klima, stanovništvo, običaji, interesi... često su bili u suprotnosti tako da je Vicekraljevstvo trajalo tek tridesetak godina.

Iako su dezintegracione sile Vicekraljevstva kada su jednom pokrenute bile nesavladive, Buenos Ajres je sa svoje strane činio sve da sačuva moć, stečeni ugled. Nakon 1810. godine, najviše pažnje posvetio je vojsci. Grad vlasnika radnji i trgovaca, koji je uspješno suzbio englesku invaziju, sada je velika sredstva ulagao u školovanje oficirskog kadra, obuku vojnika, naoružanje, uniforme. Nakon 1812. godine javljaju se i prvi profesionalni vojnici u službi revolucije - Hose de San Martin, Karlos de Alijer, Alvear. Oni su ubrzo počeli da podstiču mladiće iz viših društvenih slojeva da se školuju za oficire, tako da je vojna profesija počela da se shvata kao ozbiljan i častan poziv, sa velikim ugledom. Ali, svaka medalja ima i svoje naličje. Velika koncentracija moći u vojnim strukturama, pogodovala je formiranju vojnih vođa zvanih „caudillos“, „ratnih poglavica“ često zaokupljeni sopstvenom „veličinom“ i ličnim interesima.

(Nastavak u narednom broju)

( Nebojša B. Knežević )