Njemačka podmornica i zvanično nije nađena

Trebalo je da prođe skoro 11 godina, da se promijeni vlast DPS-a, a poznati ronilac i autor knjiga i dokumentarnih filmova o podmorju Dragan Gačević iz Herceg Novog da ne izgubi strpljenje i upornost u pokušaju da dođe do istine, pa da nadležne državne institucije konačno priznaju da u ljeto 2009. nije došlo do “velikog hidroarheološkog otkrića“ u našim vodama i rješavanja misterije koja traje već 103 godine - lokacije potopljenje njemačke podmornice U-72 iz Prvog svjetskog rata.

“Dokumentacija sa projekta rekognisciranja crnogorskog podmorja sprovedenog 2009. u saradnji Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kotora i RPM Nautical Foundation (SAD) a uz finansijsku podršku Ministarstva kulture, kao i kasnijih istraživanja u istom partnerstvu, nikada u cjelosti nije dostavljena ovom organu“, navodi se rješenju direktora Uprave za zaštitu kulturnih dobara (UZZK) Božidara Božovića kojim je prije nekoliko dana odbio ponovljeni Gačevićev zahtjev za slobodan pristup informacijama u vezi sa nalazom istraživanja sprovedenih prije 11 godina, a u kojima je, prema tvrdnjama učesnika, tada pronađena i olupina podmornice U-72.

Gačević je zahtjev koji je godinama bezuspješno postavljao prethodnim DPS ministrima kulture Branislavu Mićunoviću i Aleksandru Bogdanoviću, sredinom decembra prošle godine ponovio i novoj ministarski prosvjete, kulture, nauke i sporta dr Vesni Bratić, a ona odmah naložila UZZK-u i Centru za konzervaciju i arheologiju (CZKA CG) da Gačeviću dostave informacije sa kojima raspolažu o navodnom nalasku U-72.

Božović je nakon toga ponovno odbio Gačevićev zahtjev za slobodan pristup informacijama u kojem je on, pored ostalog, tražio tačnu GPS poziciju navodne olupine izgubljene njemačke podmornice, te objašnjenje kako je ona 2009. pozitivno identifikovana baš kao U-72.

Božović je istakao da tom organu “nikada nije u cjelosti dostavljena dokumentacija“ o ovim istraživanjima.

“Da budemo jasniji, u okviru dokumentacije nikada nisu dostavljene informacije o samim nalazima, niti njihove lokacije uz obrazloženje da će pohranjivanje ovih podataka u manjem broju institucija, doprinijeti očuvanju podvodne kulturne baštine“, navodi se u rješenju Božovića.

Jula 2009. vijest da je u istraživanjima američke fondacije RPM Nautical, tadašnjeg Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kotora i Regionalnog centra za obuku ronilaca za podvodno deminiranje (RCUD), upotrebom visokosofisticirane opreme sa specijalnog američkog istraživačkog broda “Hercules“, navodno u Boki pronađena olupina podmornice za kojom se prethodno bezuspješno tragalo više od devet decenija, za čas je obišla region bivše Jugoslavije. Novinari su tada izvještavali o “poduhvatu“ ekipe u kojoj je istaknuto mjesto zauzimao i često pred mikrofone i kamere medija izlazio, direkor kontroverznog RCUD-a Veselin Mijajlović.

On se tih nekoliko godina na čelu RCUD-a koga je osnovala Vlada, a poreski obveznici plaćali za sasvim druge djelatnosti, intenzivno nastojao nametnuti kao nezaobilazni autoritet i u poslovima “istraživanja i zaštite podvodnog kulturnog blaga“ Crne Gore, o kome Mijajlović gotovo da ništa ne zna. Da o toj oblasti veoma malo zna, Mijajlović je dokazao i ljetos, kada su ronioci RCUD-a sa njim na čelu i uz logističku podrku tadašnjeg potpredsjednika Vlade Milutina Simovića (DPS), u plićaku kod ušće Bojane otkrili “prema preliminarnim podacima, jedan ozbiljan brod koji, po ovim sada prvim snimcima i onome što smo do sada vidjeli, izgleda na neku raketnu topovnjaču“.

Medijska pompa koja se odmah oko tog “epohalnog otkrića“ digla u Crnoj Gori i regionu ubrzo je splasnula i pretvorila se u nacionalnu sramotu jer su poznavaoci prilika argumentovano Mijajloviću dokazali da je “otkrio“ olupinu francuske podmornice “Fresnel“ čija se pozicija potapanja zna već 105 godina, još od decembra 1915. kada se podmornica nasukala, a potom i bila uništena od Austro-Ugara na ušću Bojane...

Reagujući na dopis ministarke Vesne Bratić, direktorka CZKA Biljana Brajović je u dopisu Ministarstvu prosvjete i Gačeviću navela da je ta ustanova, na Gačevićevo traženje, ranije pripremila informaciju o navodnom pronalasku U-72 i 2018. je uputila tadašnjem Minsitarstvu kulture koje je vodio Aleksandar Bogdanović, ali ta informacija, iz nepoznatih razloga, iz Ministarstva nikada nije dostavljena onome ko ju je i tražio.

“U izvještaju RPM Nautical fondacije iz 2009. stoji da je možda pronađena podmornica. Dalje se navodi opis ostataka potopljenog plovila čija dužina iznosi 30,5 metara, širina 7,1 metar a visina 4 metra. Ostaci koji podsjećaju na podmornicu dijelom su ukopani u muljevito dno. Na plovilu nedostaju veliki djelovi oplate, dok se duž sjeveroistočne strane plovila nalaze najmanje dvije torpedne cijevi. Veliki otvor ili pozicija topa se nalazi duž vrha plovila na sjeverozapadnom kraju, a na jugoistočnoj trećini je struktura koja se pruža skoro jedan metar od plovila. Ukoliko plovilo predstavlja podmornicu, onda je ova struktura vjerovatno njen konusni toranj. Takođe, navedeno je da se moguće radi o ostacima austrougarske podmornice U-72 ili britanske podmornice H-2“, stoji u odgovoru CZKA, uz napomenu da su pretpostavke o mogućem identitetu otkrivene olupine tada “izvedene na osnovu podataka koji se nalaze u Pomorskom muzeju u Kotoru o mogućim navedenim tipovima podmornica“, te da je potpisnik ovog izvještaja tadašnji arheološki direktor RPM Nautical fondacije, dr Džefri G. Rojal.

Međutim, ove pretpostavke nisu i ne mogu biti tačne jer U-72 nije bila austrougarska, već njemačka podmornica, dok britanska podmornica H-2 uopšte nikada i nije potonula. Naime, H-2 koja je za britansku RM napravljena početkom 1915. u Kanadi je nakon službe u Prvom svjetskom ratu rashodovana i prodana u staro gvožđe na Malti, marta 1921.

Nekoliko milja južno od ulaza u Boku 15. jula 1916. u 13.27 sati stradala je, međutim, istovjetna takva britanska podmornica H-3 pod komandom poručnika bojnog broda Džordža E. Dženkinsona, koja je naišla na austro-ugarsku minu i potonula sa svih 22 člana posade...

Iz CZKA su naveli da “radi bezbjednosti podvodnih lokaliteta“ GPS koordinate 2009. otkrivene olupine, nisu dostupne za javnost ali da mogu saopštiti da je “potopljeno plovilo pronađeno kod ulaza u Bokokotorski zaliv, na dubiti od 78,5 metara“.

Pronađena olupina ima status arheološkog lokaliteta, ali ne i kulturnog dobra.

CZKA je 2011. godine, od tada ukinutog Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kotora, preuzeo rukovođenje projektom istraživanja podmorja sa RPM Nauticalom i Mijajlovićevim RCUD-om, a koji se nastavio sve do 2016. Ipak, ni tada, ali ni do dana današnjega, nije precizno utvrđeno što je zapravo ono što su pred ulazom u Boku 2009. otkrili Amerikanci, a što je Mijajlović trijumfalno tada objavio kao pronalazak skoro vijek izgubljene njemačke podmornice U-72.

“S obzirom na to da nije ustanovljeno kojem tipu podmornice predmetno plovilo pripada, ni da li je plovilo zaista podmornica, CZKA nije obavještavao inostrana diplomatska predstavništva u Crnoj Gori. Sudeći prema izvještajima sa rekognisciranja podmorja u narednim kampanjama, predmetno plovilo nije dalje bilo predmet interesovanja stručne ekipe, koja je prvenstveno pretraživala crnogorsko podmorje u cilju otkrivanja antičkih ili srednjovjekovnih brodoloma“, stoji u dopisu koji je ministarki Bratić i Gačeviću uputila direktorka CZKA Biljana Brajović.

Jedina značajna olupina koja još nije otkrivena u podmorju Crne Gore

U-72 je bila podmornica-minopolagač njemačke Ratne mornarice i bila je druga u seriji od ukupno deset izgrađenih takvih podmornica tipa UE-1. Porinuta je u brodogradlištu “Vulkan-Werft“ u Hamburgu 31. oktobra 1915, a u službu je ušla 26. januara 1916.

Podmornica duga 56,8 metara imala je površinski deplasman od 755 tona, a pod vodom 832 tone. Pogonjena jednim dizel i jednim elektromotorom snage po 900 konja, postizala je maksimalnu brzinu na površini od 10,6 čvorova, a u podvodnoj vožnji 7,9 čvorova. Naoružana sa dvije torpedne cijevi kalibra 500 mm i 38 protivbrodskih mina, U-72 je imala 32 člana posade, a tokom Prvog svjetskog rata najviše je djelovala na Sredozemnom moru u sastavu njemačke Mitellmer flotile sa bazama u Boki Kotorskoj i u Puli.

Na ukupno četiri ratne patrole, U-72 je potopila 38.570 tona savezničkog brodovlja, a prema zvaničnim podacima, podmornicu je na kraju rata, 1. novembra 1918, negdje u Boki Kotorskoj ili bližem okruženju, potopila vlastita posada. Misterija gdje leži olupina U-72 traje već preko jednog vijeka a ona je jedina veća olupina od istorijskog značaja koja još nije precizno locirana u teritorijalnim vodama Crne Gore. Naime, u dostupnim arhivskim izvorima, pozicija namjernog potapanja podmornice U-72 je toliko neprecizna da može, na primjer, obuhvatiti čak i planinski dio Cuca iznad zaliva Boke Kotorske.

( Siniša Luković )