Dokazi skriveni u Crnoj Gori

Sin ubijene novinarke sa Malte Dafne Karuana Galicia, koja je istraživala korupciju prilikom kupoprodaje Vjetroelektrane Možura na istoimenom brdu između Bara i Ulcinja, zatražio je od nove Vlade Crne Gore dokumente kako bi se ova afera, kojom se bavi i Europol, dodatno rasvijetlila.

“Pisali smo premijeru da zatražimo da nova Vlada deblokira prenos kritično važnih dokaza iz Crne Gore na Maltu“, rekao je Metju Karuana Galicia za Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG).

On smatra da su u Crnoj Gori važni dokazi o postojanju višemilionske korupcije u projektu koji će državu, dodatno, kroz ugovor o subvencionisanoj struji za 12 godina, koštati 115 miliona eura i koji je nakon niza transakcija sada u većinskom vlasništvu kineskog kapitala.

Metjuova majka ubijena je 2017. godine, kada je u njenom automobilu eksplodirala podmetnuta bomba. Ona je istraživala slučaj sporne isplate na Malti povezane sa kompanijama Enemalta i Cifidex i preduzeća 17 Black malteškog biznismena Jorgena Feneka, optuženog da je organizovao ubistvo novinarke.

Malteška policija je na sudu saopštila da Karuana Galicia nije ubijena zbog nečega što je do tada napisala, nego zbog onoga što je još istraživala.

Od španske Ferse i crnogorske firme Čelebić u vlasništvu Tomislava Čelebića, prijatelja i poslovnog partnera aktuelnog predsjednika države Mila Đukanovića, Cifidex je pod sumnjivim okolnostima kupio akcije preduzeća Možura Wind Park koje upravlja projektom vjetroelektrane i prodao ih malteškoj kompaniji Enemalta. U Crnoj Gori je prikazana kupoprodajna cijena od 3,5 miliona, a istragom na Malti utvrđeno je da je stvarna 11,3 miliona eura.

Istražitelji sa Malte razliku između prikazane i stvarne kupoprodajne cijene od 7,8 miliona smatraju sumom za korupciju zvaničnika na Malti i u Crnoj Gori, što je dovelo do pada ostrvske vlade.

Rojters je ranije objavio da je Cifidex, za isplatu Ferse i Čelebića dobio tri miliona eura od 17 Black kompanije iz Dubaija čiji je vlasnik Fenek. Nakon što je transakcija obavljena Cifidex je vratio tri miliona firmi 17 Black i još 4,6 miliona takozvanog “akcijskog profita”. Galicia je tvrdila da je 17 Black služila kao kanal za plaćanje korupcije zvaničnicima na Malti.

Tužilaštvo ne žuri

Iz Europola nijesu odgovorili na pitanja CIN-CG-a da li su utvrdili gdje je preostalih 3,7 miliona od stvarne kupoprodajne sume, da li su tražili pomoć crnogorske policije i da li, osim Možure, istražuju još neke firme u Crnoj Gori. Iz crnogorskog Specijalnog državnog tužilaštva kazali su da su u slučaju Možura formirana tri predmeta i prikupljeni su dokazi i obavještenja u tom slučaju, a u toku su vještačenja.

“…U svakom slučaju kad budu završena vještačenja, a nemamo potrebu za žurbom, mi ćemo donijeti odluku”, kazao je 28. januara na konferenciji za novinare specijalni državni tužilac Milivoje Katnić.

Podaci do kojih je došao CIN-CG ukazuju i da su pojedinci, vlasnički povezani sa Možurom, bili angažovani i u crnogorskoj Univerzal kapital banci (UCB) i kompanijama Azmont investment i SOCAR iz Azerbejdžana.

Tako je Jurij Daneu, povezan sa firmom Vestigo Clean Energy (jednim od vlasnika Možure čiji osnivači su povezani sa SOCAR-om), bio u odboru direktora Univerzal banke, kao i Nasrulla Babayev, jedan od vlasnika NER Holdinga sa Malte. NER je bio značajniji akcionar UCB od 2016. do 2018, a i vlasnički povezan sa Adriatic Capital Advisory kojeg SDT istražuje u jednom kraku afere Možura, zbog sumnjivih konsultantskih ugovora.

Članovi novoformiranog Tima za borbu protiv korupcije Ministarstva kapitalnih investicija Ines Mrdović i Milorad Milošević rekli su za CIN-CG da će analizirati raspoloživu dokumentaciju nekadašnjeg Ministarstva ekonomije, ali da strahuju da je bilo “uklanjanja tragova”, pa će se obratiti i međunarodnim adresama. Prethodna Vlada Crne Gore je godinama skrivala od javnosti da je off-shore kompanija sa Sejšelskih ostrva Cifidex Ltd na nekoliko mjeseci preuzela projekat izgradnje vjetroelektrana na brdu Možura, iako je u Centralnom registru privrednih subjekata (CRPS) evidentirana kao vlasnik 9. decembra 2015.

Cifidex je od februara do decembra 2015. godine pregovarao, potpisao ugovor i mijenjao ga nekoliko puta sa Fersom i firmom Čelebić, oko stoprocentnog preuzimanja akcija Možure i koncesionih prava. Za to vrijeme zvaničnici bivše vlade u javnosti su tvrdili da pregovaraju direktno s malteškom Vladom i kompanijom Enemalta u većinskom vlasništvu malteške države. Vlasnik 33 odsto Enemalte već tada je bila kineska Shangai Electric Power Company (SEP), sa 33 odsto koje je kupila 2014. godine za 320 miliona eura. Bivša vlada je 3. septembra 2015. dala saglasnost o prenosu Ugovora o zakupu zemljišta i izgradnji vjetroelektrane na novog zakupca, Enemaltu, i ovlastila tadašnjeg ministra ekonomije Vladimira Kavarića da ga potpiše. Cifidex nije pomenut.

Mrdović i Milošević kažu da je bivša Vlada morala dati saglasnost i na prethodni ugovor sa Cifidexom, iako se Ministarstvo ekonomije pravdalo da je ugovor zaključen na osnovu Zakona o državnoj imovini.

"Ugovor jeste zaključen na osnovu Zakona o državnoj imovini, ali je u njemu jasno naznačeno da se može prenijeti na treće lice isključivo uz saglasnost Vlade i ona je morala biti upoznata kome se prenosi projekat. Sve drugo je pokušaj odricanja od odgovornosti i vrijeđanje inteligencije crnogorskih građana, na čiji je teret (kroz plaćanje enormnih subvencija za struju) dogovoren ovaj izuzetno štetan ugovor. Upravo će štetnost ugovora biti jedan od fokusa rada Tima za borbu protiv korupcije u slučaju VE Možura“, navode Mrdović i Milošević.

Vlada je sebe posredno demantovala, kada je u junu 2016. godine odbila zahtjev Enemalte da vlasništvo u potpunosti prenese na kompaniju Malta Montenegro Wind Power JV Ltd. Tada su naveli da to “shodno odredbama Ugovora o prenosu nije bilo dozvoljeno“.

Zahtjevu je na kraju Vlada tadašnjeg premijera Mila Đukanovića ipak udovoljila.

“... Novim zahtjevom zatražena je izmjena vlasničke strukture zavisne kompanije Možura Wind Park doo, na način da se u zavisnu kompaniju uključi nova kompanija Malta Montenegro Wind Power JV Ltd preuzimanjem 90 odsto vlasništva“, piše u Vladinoj Informaciji od 31. avgusta 2017. kojom je, na kraju, data saglasnost na ovu transakciju.

Dozvolom Vlade, tako je VE Možura, od španskih, crnogorskih i malteških kompanija, prešla u ruke većinskog kineskog kapitala.

Prema podacima iz CRPS, sadašnji vlasnici VE Možura, odnosno kompanije koja njome upravlja Možura Wind Park, su Enemalta PLC sa deset odsto i off-shore kompanija takođe sa Malte, Malta Montenegro Wind Power JV Limited (JVco), 90 odsto.

Iza JVco su offshore kompanije, gdje 70 odsto ima International Renewable Energy Development ltd (IRED), čiji su osnivači SEP Holding LTD (70 odsto) i Enemalta 30 odsto. SEP Holding je podružnica kineskog državnog preduzeća Shangai Electric Power and Energy Development. Envision Energy International ltd iz Hong Konga ima deset odsto JVco, a Vestigo Clean Energy sa ostrva Gernzi 20 odsto. Imena koja stoje iza firmi u ovom lavirintu za sada ostaju tajna.

Metju Karuana Galicia rekao je ranije u intervjuu Vijestima da je crnogorska Univerzal kapital banka (UCB) grčkog biznismena Petrosa Statisa umiješana u slučaj Možura koji je istraživala njegova majka, ali nije iznio detalje.

Statis u javnosti, kao što je CIN-CG već objavio, važi za bliskog prijatelja predsjednika Crne Gore Mila Đukanovića. Pored UCB, on posjeduje turističke komplekse i medije, a odbjegli biznismen Duško Knežević označio ga je kao fiktivnog vlasnika i nazvao, “čuvarem Đukanovićevog blaga”.

Prema podacima do kojih je došao CIN-CG, u ugovoru sa Cifidexom UCB je navedena kao escrow banka, sa prelaznim računom za kupoprodajni iznos od 3,5 miliona eura.

Iz SDT-a nijesu precizno odgovorili na pitanja CIN-CG-a da li je Univerzal banka povezana sa aferom Možura, da li i nju provjeravaju, jer je izviđaj u toku pa “više informacija i podataka nije moguće saopštiti radi zaštite interesa postupka“.

Fersa i Čelebićev procenat

Prvi ugovor o zakupu zemljišta površine 502.858 kvadrata na Možuri i izgradnji vjetroelektrane instalisane snage 46 MW potpisan je 5. jula 2010. sa konzorcijumom koji su činili španska kompanija Fersa Energias Renovables i Čelebić iz Podgorice. Definisan je period zakupa od 20 godina, sa mogućnošću produženja za 10 godina. Cijena godišnjeg zakupa zemljišta je 37 centi po kvadratu. Ugovor je potpisao tadašnji ministar ekonomije Branko Vujović.

Projektom je upravljala kompanija Fersa Montenegro koja je registrovana u julu 2008. a u decembru 2010. promijenila ime u Možura Wind Park (MWP). Njen direktor tada je bila Milena Popović, ćerka Danila Popovića dugogodišnjeg predsjednika Saveza sindikata Crne Gore. Udio Ferse u tom preduzeću iznosio je 99, a Čelebića jedan odsto.

Iako su iz Ferse najavili da će VE izgraditi do kraja 2012, projekat je kasnio, pa je Ministarstvo ekonomije 2013. potpisivalo anekse kojim se odlažu obaveze, a građevinska dozvola je izdata u decembru 2014. godine.

Fersa u februaru 2015. saopštava da je prodala svoj dio u projektu kompaniji Cifidex za 2,9 miliona eura. U saopštenju Ferse, kojeg su prenijeli španski mediji, navodi se da je Cifidex filijala Vestigo Capitala, sa kojim je povezan Jurij Daneu. Kasnije su iz Ferse kazali da su napravili grešku i da Vestigo nije vlasnik Cifidexa.

Čelebić je, istovremeno, svojih jedan odsto Cifidexu prodao za 400 hiljada eura, plus 250.000, jer nije izabran za izvođača radova - ukupno 650 hiljada eura.

Vlada o promjeni vlasnika javnost obavještava tek 3. septembra 2015. kada je na sjednici usvojila Informaciju o prenosu Ugovora o zakupu zemljišta i izgradnji vjetroelektrane na novog zakupca s Predlogom ugovora, ali ne pominje Cifidex koji je kasnije, u decembru, upisan u CRPS kao vlasnik, već maltešku državnu kompaniju.

“Kompanija na koju je predloženo prenošenje Ugovora je kompanija Enemalta corporation sa Malte koja je dopisom izrazila spremnost da uđe u projekat preuzimajući svih obaveza iz istog“, piše u Informaciji.

Navodi se da je većinski vlasnik Enemalte Vlada Malte, pa je Ministarstvu dostavljen dopis malteškog ministra energetike i zdravlja Kondrada Micija kojim je zvanično iskazana podrška Vlade Malte da se prihvati zahtjev za prenos Ugovora.

“S tim u vezi Kondrad Mici je bio u više zvaničnih posjeta Ministarstvu na kojima je potvrđena spremnost Vlade Republike Malte da se projekat izgradnje vjetroelektrane realizuje“, piše u informaciji iz septembra 2015. godine. Mici je izbačen iz parlamentarne grupe vladajuće Laburističke partije zbog uloge koju je imao u kupovini vjetroelektrane. Ostavku je podnio u novembru 2019. nakon protesta građana.

Tadašnji predsjednik Vlade Crne Gore Milo Đukanović, u maju 2016. posjetio je Maltu. Dva premijera su prema saopštenju ocijenili dobrom dobru sinergiju između dvije zemlje “o čemu svjedoči projekat Možura”.

Mici i bivša crnogorska ministarka ekonomije Dragica Sekulić pustili su 18. novembra 2019. u rad VE Možura. Ceremoniji su prisustvovali i premijeri Malte i Crne Gore, Džozef Muskat i Duško Marković.

SDT je prvi put u avgustu prošle godine, u šemi transakcija, tokom višegodišnjeg izviđaja afere Možura, pomenulo Cifidex Ltd.

Iz EU su poručili da očekuju da se u Crnoj Gori sprovede kredibilna, nezavisna i efikasna istraga u vezi s optužbama za korupciju.

Bivši predsjednik Skupštine Crne Gore Ivan Brajović odbio je 23. juna prošle godine da parlamenta raspravlja o formiranju odbora za parlamentarnu istragu u vezi afere Možura.

Jedan od lidera Demokratskog fronta Milan Knežević najavio je da će donošenjem zakona o parlamentarnoj istrazi biti stvoreni uslovi za formiranje anketnih odbora, koji će se, između ostalog, zalagati da se otkriju poslovne veze između Đukanovića i bivšeg premijera Malte. U tome ga podržavaju i iz Građanskog pokreta URA, navodeći da je posao sa Maltom “najblaže rečeno sporan, prvenstveno zbog činjenice da je tadašnja Vlada Crne Gore obavljala sve pregovore daleko od očiju javnosti“.

Budvanin Vladimir Popović i Španac Carlas Coll Palua su u oktobru 2012. godine podnijeli tužbu protiv Ferse i konsultantske firme BWP Montenegro, jer traže proviziju za to što je posao dobila kompanija sa Pirinejskog poluostrva. Ovaj spor pred podgoričkim Osnovnim sudom još traje.

Od Možure do Kumbora i natrag

Poslovni put Nasrulle Babayeva i Jurija Daneua, pored učešća u Univerzal banci ukazuje na veze kompanija u projektima na zapadu i istoku crnogorske obale, pokazuju podaci CIN-CG.

“Babayev i Daneu bili su predloženi i izabrani u Odbor direktora Univerzal kapital banke kao predstavnici NER holding Limited, tadašnjeg drugog po veličini akcionara banke sa 24,9 odsto akcija“, odgovorili su iz UCB na pitanja CIN-CG o ulozi ovih osoba.

NER holding je, kako su objavili mediji, kupio akcije UCB u junu 2015, za 2,14 miliona eura. Tada se vlasnički udio Statisove kompanije Sigma Delta holdings smanjio sa 75,13 odsto na 54,13 odsto. Ostali akcionari bili su Statisova Sigma Delta investments sa 14,3 odsto, njegov saradnik Pairaktaridis Emmanouil sa 2,84 odsto, a 3,44 odsto je skriveno iza UCB kastodi računa.

Prema podacima iz malteškog registra do kojih je došao CIN-CG, NER su u martu 2015. osnovali Babayev i Azerbejdžanac Elchin Abdulov, a jedan od akcionara tokom 2015. bila je i offshore firma Spartans Global Holding INC sa Sejšelskih ostrva. Ta je kompanija je, prema podacima CRPS, vlasnik Adriatic Capital Advisory. Spartans Globals je, kako piše u jednoj od odluka skupštine akcionara, u NER holdingu zastupao Natig Ganiyev.

NER je iz vlasničke strukture Univerzal banke izašao 2018. godine. Od tada su Statisove Sigma Deta holdings i Sigma delta Investments jedini vlasnici banke. U odobrenju Centralne banke Crne Gore za imenovanje Daneua za člana borda direktora UCB 2015. godine navedeno je da je on „saradnik za investicije u Vestigo Capital Advisors LLP“, u kojem, prema britanskom registru, značajan udio ima Natig Ganiyev, član borda kompanije Malta Montenegro Wind Power. Za Babayeva piše da je, između ostalog, radio u Azerbaijan International Bank i Turn East Capital.

Prema podacima do kojih je došao CIN-CG, Vestigo Capital Advisors LLP je osnovan u martu 2014. godine pod imenom Triangle Equity partners, da bi u junu 2014. promijenio ime. Osnivači Triangle Equity partners su, kako piše u britanskom registru, Ganiyev i Tunc Guven koji je povezan sa azerbejdžanskim Azmont investmentom.

Daneu, koji je u bordu direktora Univerzal banke bio 2015, 2016. i 2017. godine, prema dokumentaciji iz CRPS, radio je i u kompaniji Triangle investments and development, čiji su vlasnici tada bili Gafar Gurbanov i Metin Guvener. Triangle je za naftnu kompaniju Azerbejdžana SOCAR, otkupio tendersku dokumentaciju za kasarnu u Kumboru gdje sada kompanija Azmont investments razvija jedan od najvećih turističkih kompleksa Portonovi, čije su krajnje vlasnice, kako je CIN-CG ranije objavio, ćerke predsjednika Azerbejdžana Ilhama Aliyeva, Arzu i Leyla.

Gurbanov je bio izvršni direktor Azmonta od 2012. do 2014. godine, a Guven ovlašćeni zastupnik 2013. godine. Prema podacima iz CRPS, Metin Guvener bio je član borda direktora Azmonta 2015. godine.

Rojters je kao osnivača Cifidex-a označio Turaba Musajeva, jednog od direktora SOCAR-a. I Fondacija Dafne Karuane Galicie je otkrila mejlove koje Musajeva povezuju sa Cifidexom i Možurom.

Uloga ministra Gvozdenovića i rođaka

Prema izvodu sa računa Bank of China, koji je dostupan u dokumentaciji koju je CIN-CG dobio od CRPS po zahtjevu o slobodnom pristupu informacijama, kompaniji Adriatic Capital Advisory je uplaćeno 508.200 eura 2018. godine. Ta kompanija je pružala konsultantske usluge firmi Možura Wind Park i SDT je izuzelo njenu dokumentaciju. U ugovoru se navodi da je za usluge Adriaticu predviđena mjesečna naknada od 40.000 eura.

Stvarni vlasnik Adriatic capital advisory se krije iza off-shore firme Spartans Global Holding. Tužilaštvo je ranije saopštilo da je Adriatic Capital Advisory za konsultantske usluge uzela 1,4 miliona eura. Sa tom firmom povezan je Marko Vujović rođak bivšeg ministra održivog razvoja i turizma Branimira Gvozdenovića, dok je drugi rođak Bojan Vujović, prema dokumentaciji iz CRPS, bio punomoćnik Cifidexa. Oni su bivši službenici resora kojeg je vodio Gvozdenović i 2012. godine, kao ministar održivog razvoja i turizma, izdao ključne dozvole koje su pokrenule projekat Možura.

Marko Vujović je prvo preko firme Management consulting Montenegro, kako su “Vijesti” ranije objavile, pružao usluge “razvoja projekta” od 2015. do 2017. nakon čega je ta firma ugašena, a zatim je postao izvršni menadžer Adriatic capital advisory.

Bojan Vujović je kazao medijima da je u navedenom poslu bio angažovan samo kao advokat.

Već plaćeno šest miliona eura subvencija

Isplata subvencija (razlika između tržišne i garantovane cijene) počela je kada je VE Možura dobila status povlašćenog proizvođača struje nakon početka rada, krajem 2019. godine. Prema podacima koje je CIN-CG dobio od Crnogorskog operatera tržišta električne energije (COTEE), ukupno je za električnu energiju proizvedenu iz VE Možura po osnovu ugovora o otkupu zaključno sa decembrom 2020. godine, isplaćeno 12.191.138 eura, a polovina tog iznosa su subvencije, odnosno ukupno oko šest miliona eura.

Ugovorom za Možuru država se obavezala da u narednih 12 godina godišnje otkupljuje cjelokupnu proizvodnju po garantovanoj cijeni od 96 eura po megavatu, ili ukupno oko 115 miliona eura, a nakon tog perioda cijena struje trebalo bi da bude tržišna.

Hronologija slučaja Možura:

CIN CG

( Biljana Matijašević )