SPC bira patrijarha: Dvije struje, tri imena u koverti

Sabor Srpske pravoslavne crkve danas u Beogradu počinje izbor patrijarha, a ishod tog izbora može da ima snažan uticaj na više država regiona. Četiri eparhije SPC se prostiru i na teritoriji Crne Gore, a još nije poznato da li će se Sabor produžiti nakon izbora patrijarha, što bi značilo da se biraju episkopi u eparhijama koje imaju administratore što je sada slučaj i sa Mitropolijom crnogorsko-primorskom nakon smrti mitropolita Amfilohija.

U slučaju da episkop budimljansko-nikšićki Joanikije bude izabran za mitropolita crnogorsko-primorskog, biraće se i novi vladika za eparhiju u kojoj je do sada bio na čelu.

Joanikije, međutim, nije bez šansi ni za mjesto patrijarha, smatra više dobro upućenih izvora, ali i analitičari koji su prethodnih nedjelja komentarisali dešavanja uoči Sabora. Sa još tri vladike je prije nekoliko dana bio u centru pažnje kada je tražio da se izborni Sabor održi u Patrijaršiji kao što je to do sada bio običaj, umjesto u kripti Hrama Svetog Save. Znakovito je da je taj zahtjev potpisao i episkop raško-prizrenski Teodosije koji je prepoznat kao dio struje u SPC koju je predvodio mitropolit MCP Amfilohije, a koji je nerijetko ulazio u manje ili više otvorene sukobe sa preminulim patrijarhom Irinejem Gavrilovićem, a još češće sa bačkim vladikom Irinejem Bulovićem.

Ugled i podrška koju ima Joanikije čini da nije nemoguće da uđe među tri kandidata, a poslije toga je sve “lutrija”, jer je prije tridesetak godina određeno da se patrijarh bira tako što se izvlači koverta sa imenom, najviše da bi se spriječio uticaj vlasti na izbor. Zanimljivo je da su srbijanski mediji objavili da je promijenjen monah koji će izvući kovertu - umjesto najavljivanog Jovana, to će uraditi arhimandrit Matej Ristanovć iz manastira Sisojevac.

Upravo pitanje uticaja predsjednika Srbije Aleksandra Vučića jeste jedno od najglasnijih, a iako dio javnosti smatra da je njegov upliv presudan, dio crkvene javnosti smatra da je preuveličan i da se tom metodom pokušava posredno ostvariti pritisak na episkope. Vučiću je nužno da ima SPC na svojoj strani na više frontova, od kojih je najvažnije pitanje Kosova, ali i pitanje odnosa u Crnoj Gori gdje je do sada imao velike probleme sa Amfilohijem.

Kao prvi Vučićev favorit se izdvaja mitropolit zagrebačko-ljubljanski Porfirije koji je blizak Irineju Buloviću. On je predvodio otpuštanje profesora sa Teološkog fakulteta u Beogradu koji su pričali o zloupotrebama i korupciji unutar te institucije, što je bio direktan napad na autonomiju beogradskog Univerziteta. Iako najmanje jednako moćan, uzima se da sam Bulović nema previše šansi jer Vučić ne bi želio na čelu nekog ko bi imao ambicije značajnog uticaja, a bački episkop je odavno prepoznat kao glavni “ruski čovjek” i njegov izbor bi zakomplikovao poziciju SPC unutar pravoslavnog svijeta zbog sukoba Carigrada i Moskve.

Episkop šumadijski Jovan je po mnogo čemu idealan kandidat u očima Vučića i upućeni kažu da bi bio poput Irineja, iako je puno mlađi, jer se ne bi puno miješao u svoj posao. On je i jedan od episkopa koji su odgovorni za imidž dijela SPC koji se često preslikava na cijelu crkvu, a tiče se života u raskošnim palatama, skupih vozila i bliskosti biznis elitama.

Srednje rješenje bi mogao da bude banjalučki episkop Jefrem, koji je nastariji kandidat, ali prema kome postoji podozrenje zvaničnog Beograda da bi mogao da “očisti” njihove ljude u nižim redovima Patrijaršije, ne zato što su bliski Srpskoj naprednoj stranci, već prosto zato što ih nije on doveo.

Posljednji ozbiljan kandidat kog se Vučić boji, osim Joanikija, je nekadašnji episkop zahumsko-hercegovački, a danas diseldorfski i cijele Njemačke Grigorije Durić. Istina, on je nedavno rekao da ne želi da bude patrijarh, pa se ostaje da se vidi kako će se postaviti na samom Saboru.

Popularan na društvenim mrežama i dijelu progresivne javnosti zbog svojih hrabrih izjava, Grigorije je često meta tabloida koje kontroliše Vučić, ali ni on ne ostaje dužan brojnim kritičkim porukama. Od njega se nedavno ogradio i Sinod SPC napominjući da su one isključivo političkog, čak i stranačkog karaktera, i da nemaju dodirnih tačaka sa misijom SPC. Grigorije je prije nekoliko dana boravio u Crnoj Gori, a ne treba zaboraviti ni da je duhovno čedo Amfilohija Radovića.

Ustav Srpske pravoslavne crkve predviđa da patrijarh srpski može biti svako ko je “eparhijski episkop najmanje pet godina”, a procedura nalaže da trojicu kandidata tajnim glasanjem bira Sabor, čiji su ravnopravni članovi svi mitropoliti i episkopi. Za rad Izbornog sabora je potrebno učešće najmanje dvije trećine članova Sabora. Glasa se tajno, listićima, a svaki od trojice kandidata - koji je, potom, kandidat za novog patrijarha - mora dobiti više od polovine glasova, zbog čega postoje najmanje dva kruga glasanja.

Kada se saznaju imena trojice kandidata koji su dobili natpolovične većine glasova, prelazi se na biranje žrijebom, odnosno “apostolskim načinom” - imena se stavljaju u zasebne koverte, a one u Jevanđelje, i onda se izvlači koverta u kojoj je ime novog patrijarha. Suština ovog čina je u vjerovanju da su “članovi Sabora odabrali kandidate po ljudskim vrlinama, a da je Božja volja koji je od njih trojice dostojan trona patrijarha srpskog”.

( Srdan Kosović )