Rat sa Brazilom i osnivanje Urugvaja

(Nastavak iz prošlog broja)

Kada je pitanje nezavisnosti bilo riješeno, otvorio se i novi problem: Kakav oblik vladavine odabrati? Oprezniji političari, poput Manuela Belgrana, predlagali su monarhiju - čak su i razmišljali o krunisanju nekog od pripadnika naroda Inka - ali ti predlozi nijesu nikad otišli dalje od ispitivanja javnog mnjenja. Ipak, Ustav iz 1819. godine godine donijet u Buenos Ajresu, napisan je tako da je ostavljena mogućnost uspostavljanja monarhije. Riječ „republika“ nigdje nije pomenuta u tekstu a sam Ustav, zbog jakog federalističkog otpora i nepovjerenja u monarhističke mahinacije nikada nije primijenjen. Bitka kod Sepede blizi San Nikolasa (1.2.1820. godine) razriješila je dilemu o budućem obliku političke vladavine u „zemlji srebra“.

Bitka kod Sepede otpočela je 1. februara 1820. godine i u njoj su dva kaudilja Estanislao Lopez i Francisko Ramirez potukli ostatke nacionalne armije. U bici se posebno istakao Lopez (1786-1838) kaudiljo i guverner provincije Santa Fe (1818-1838), poznati kao „patrijarh federalizma“. Ova bitka označila je i nezvanično ustanovljenje federalnog sistema u Argentini. Dok je do tada u Buenos Ajresu postojala vlada sa nacionalnim autoritetom, nakon Sepede, Buenos Ajres je postao provincija odnosno pokrajina.

Tokom 1820. godine, Buenos Ajres je prolazio i kroz političke uspone i padove, da bi se krajem te godine politička situacija stabilizovala. U tom periodu, nastalo je 13 provincija - 14. je nastala 1833. godine, kada se Huhuj odvojio od Salte - što je predstavljalo realnu osnovu za modernu naciju. Uz isticanje i dva važna principa: nacionalnost i federalizam.

Princip nacionalnosti naglašavao je da staro Vicekraljevstvo sada treba da postane država, nacija. I mada je zemlja prolazila kroz turbulentne godine akcije i nasilja, na kraju se to i dogodilo.

Ugovor u Pilaru (Tratado del Pilar), potpisan u istoimenom gradu provincije Buenos Ajresa, optimistički je odredio da se u roku od 60 dana Kongres održi u mjestu San Lorenso kod Santa Fea (gdje je argentinski general i nacionalni heroj San Martin održao svoju prvu pobjedu nad pristalicama španske monarhije), da bi se ustanovio federalni sistem zemlje. Argentina je trebala da postane federalna republika u kojoj će dio nadležnosti biti prenijet na centralnu vlast ali će i svaka provincija imati svoju vladu. Ipak, na putu ka federalizmu trebalo je prebroditi i znatne prepreke.

Kao što je poznato, gradovi Kordoba i Salta bili su istovremeno i sjedišta gubernijskih uprava, pa su im neki gradovi bili podređeni. Tako je Kordoba imala vlast nad La Riohom, San Luisom, San Huanom. Između podređenih gradova i gubernijskih uprava bio je jak animozitet - gradovi su smatrali, ne bez razloga, da su ih sjedišta gubernija pljačkala i tiranisala. Otuda su „potlačeni“ gradovi često tražili pomoć od Buenos Ajresa, koji bi se potom sukobljavao sa sjedištem gubernijske uprave i problem bi bio riješen. Sada, kada je 1820. godine pala nacionalna vlast i Buenos Ajres više nije mogao da utiče na gubernijske uprave u prvi plan su izbili kaudilji koji su svoje regione pretvorili u provincije. Ubrzo su osnovane i legistrature, postavljeni guverneri, ponegdje napisani i ustavi, uspostavljeni sopstveni fiskalni režimi.

Buenos Ajres sada je bio istisnut iz uloge „starije sestre“ ali više nije imao ni nacionalnih obaveza. Prihodi od carina - najznačajniji izvor fiskalnih prihoda - sada su bili usmjereni isključivo na potrebe grada, unapređenje putne mreže, osnivanju univerziteta.

S druge strane, stanje u provincijama nakon sticanja nezavisnosti nije se popravilo, čak se i pogoršalo. Nakon Bitke kod Ajakuća 1824. godine, posljednje bitke u Ratu za nezavisnost, region koji je obuhvatao Saltu, Huhij i Tukuman i koji je živio od trgovine sa Gornjim Peruom, sada je ostao bez tržišta, trpjevši veliku nestašicu novca. I druge provincije u unutrašnjosti prolazile su kroz slične teškoće.

Neizostavno se nametala potreba iznalaženja nove ustavne forme za državnu organizaciju. Provincije su zahtijevale ustav, Buenos Ajres je odugovlačio - bilo je sasvim jasno da ustav podrazumijeva centralnu vladu koju bi glavni grad opet morao da izdržava. Rat sa Brazilom ubrzao je rješavanje ovog problema.

Iako je Banda Orijental zvanično bila pod upravom Artigasa, Portugalci su neprekidno iskazivali pretenzije koje su na kraju dovele do postepene, ali uporne invazije okončanom okupacijom Montevidea 1820. godine. Godinu dana kasnije, Banda Oriental - budući Urugvaj - proglašena je za Cisplatinsku provinciju koja je pripojena Portugalskoj imperiji, a kasnije nakon sticanja nezavisnosti provinciji Brazilske imeprije.

Vlada u Buenos Ajresu uočila je opasnost od invazije Portugalaca - okupacija Banda Orijental bila je tek prvi korak. Hitno je u glavnom gradu organizovan kongres na koji su pozvani predstavnici svih provincija koji bi raspravljali o budućem Ustavu, ali i odnosima sa Brazilom. Upućen je zahtjev „caru Brazila“ da povuče trupe iz zemlje - zahtjev je nakon niza jalovih pregovora, odbijen. Pod pritiskom javnog mnjenja i „33 istočnjaka“ Argentine, u ime svih provincija, objavljen je rat.

Sami kongres, uprkos tome što su provincije poslale svoje predstavnike da izglasaju federalistički ustav, rezultirao je... unitarističkim ustavom koji ipak nije bio dugog vijeka.

Tek nešto duže trajao je rat sa Brazilom. Završio se na „ravnoj nozi“ - Argentina i Urugvaj dobili su kopnenu kampanju kod Itusainja ali je blokada Brazila nad ujedinjenim provincijama Rio de la Plate bila vrlo stroga i efikasna. Izlaz je bio mirovni ugovor potpisan u Montevideu 1827. godine po kome je Banda Orijental postala nezavisna Republika pod imenom Republica Orijental del Urugvaj. Staro se kraljevstvo raspalo - Bolivija je proglasila svoju nezavisnost odlukom kongresa, a Paragvaj je nastavio sa politikom neutralnosti i izolacije.

Od tog trenutka određene su granice zemlje koja će se kasnije zvati Argentina. Rat sa Brazilom i neuspješne reforme, Rivadavijin predsjednički mandat, razultirali su vraćanjem zemlje u pređašnje stanje sa 13 samoupravnih provincija koje su imale pojedinačne institucije vlade, dok su Buenos Ajresu povjereni inostrani poslovi. Buenos Ajres tako je preuzeo dvostruku odgovornost - vođenje spoljne diplomatije, ali i rad na ujedinjenju provincija u jednu državu, kao što su se izjasnile sporazumom u Pilaru.

(Kraj u narednom broju)

( Nebojša B. Knežević )