Vuk na vratima: Cetinje - Podgorica - Beograd

Dječak je čuvao ovce blizu tamne šume nedaleko od sela…”Vuk! Vuk!”…Iako su seljaci čuli njegov plač, nisu trčali da mu pomognu…”On nas više ne može prevariti”…Vuk je poklao mnogo ovaca…

Čuvena Ezopova basna se najčešće objašnjava poukom da je navika laganja opasna. Od obnove nezavisnosti je Demokratska partija socijalista i najmanji problem rješavala na način koji im se činio najlakšim - svaka kritika, svako ukazivanje na očigledna štetočinstva, sve je to bio napad na državu. Dječak sa ovcama je imao svoj, a DPS čitav niz propagandnih glasova od onih u Crnoj Gori, regionu i šire gdje su navodni analitičari i lobisti davali međunarodnu crtu tim šablonskim porukama filovano jednostranim tumačenjima stavova zapadnih centara moći. Zato se dječaku vjerovalo dva puta, a DPS-u godinama.

Svih tih godina se gradila privatna država - koncept koji je sam po sebi nemoguć i civilizacijski neopravdan. Kako je onda opstala Crna Gora?

Crna Gora je opstala jer je ideja o nezavisnoj Crnoj Gori iznad razumijevanja funkcionera DPS-a. Opstala je uprkos tome što je DPS bio na vlasti, a ne zahvaljujući tome. Opstala je jer se pokazala i utvrdila kao superiorna ideja, koja je umnogome prihvaćena u svim društvenim slojevima, uključujući i onaj dio građana koji su 2006. bili protiv te opcije.

Opstala je u onom obliku kakvom je i Ustavom definisana - kao građanska, uprkos pokušajima doskorašnje vladajuće oligarhije da je učini nacionalnom državom. Ipak, institucije su slabe i u mučnom prelaznom periodu, nakon prve smjene vlasti, izloženije su slabostima više nego ikad.

Kako smo došli do situacije da uopšte pričamo o ugroženosti Crne Gore? Pa tako što je vuk prepoznao pravo vrijeme da dođe po svoj plijen... DPS sad viče „vuk“, ali DPS-u se više ne vjeruje. I možda neko misli da vuk na ovcu svoje pravo ima, kao što je tirjanin imao svoje na slaba čovjeka...„al’ tirjanstvu stati nogom za vrat, dovesti ga k poznaniju prava, to je ljudska dužnost najsvetija.“

Autogetoizacija identiteta

Dvije trećine građana želi građanski koncept države. Iako se nikad ne bi reklo na osnovu buke u javnosti, nacionalna država se daleko najviše pominje u kontekstu države crnogorskog naroda, što je u nekoj mjeri i prirodno i logično, ali se nikako ne uklapa u narativ DPS-a o ljudima koji su glasali protiv svoje države, ili kako reče predsjednik Crne Gore Milo Đukanović - da je gotovo polovina građana “tako strasno radila protiv postojanja sopstvene države.” Da, ovo je izrekao neko ko je (ispostavlja se iznova tek nominalno) predsjednik svih građana.

Besomučna kampanja koja je bila okosnica izborne strategije DPS-a, koji je uvijek tražio liniju referendumske podjele 55-45%, je dovela do niza dubokih posljedica koje su raspolutile crnogorsko društvo. Prost uvid u podatke sa popisa govori da su oni koji se izjašnjavaju kao Crnogorci i oni koji se izjašnjavaju kao Srbi u Crnoj Gori, osim u minimalnom procentu, isti etnos (ova linija podjele, po pravilu, egzistira u gotovo svakoj široj porodici). Da podsjetimo - 1991. godine skoro 62 odsto građana izjašnjavali su se kao Crnogorci, a manje od deset procenta kao Srbi (između Drugog svjetskog rata i raspada SFR Jugoslavije taj broj nije prelazio vrijednost od oko 7%). Već 2003. nacionalnih Crnogoraca je bilo oko 43 odsto, a Srba 32 procenta, dok posljednji popis 2011. pokazuje da se nešto manje od 45 odsto izjašnjava kao Crnogorci, a nešto manje od 29 odsto kao Srbi.

Zbirni procenti te dvije grupe manje-više su isti, pa je jasno da je riječ o istim ljudima, odnosno porodicama. Kako smo onda došli do toga da, bez ikakve rezerve i ograde, predsjednik države (u predizbornoj kampanji) utvrdi i odluči da u Crnoj Gori živi tek 300.000 Crnogoraca? Otkud pravo “predsjedniku svih građana” da odriče pravo crnogorskim Srbima, ili bilo kojoj drugoj etničkoj zajednici u Crnoj Gori, da se osjećaju (i) kao Crnogorci? Autogetoizacija identiteta koja se već desila u određenoj mjeri srpskom identitetu, sada se može desiti crnogorskom. Kako je za mnoge mjera srpstva nekada bio Andrija Mandić, tako za mnoge mjera crnogorstva postaje Milo Đukanović. Isti onaj Đukanović koji je prethodno postavljao pitanje: šta ćemo sa 45 odsto Crnogoraca koji ne učestvuju na litijama? Tako se Đukanović usudio dati sebi za pravo da zaključi kako Crnogorci ne mogu biti oni koji protestuju protiv Zakona o slobodi vjeroispovjesti, koji su sljedbenici Mitropolije crnogorsko-primorske i protive se DPS-u. Zvuči poznato? Na isti način je u toj vrsti ekskluzivnosti dugo vremena živio srpski identitet, gdje je takođe postojalo niz kriterijuma - moraš biti anti-NATO orijentisan, pravoslavac i vjernik SPC, a status “autentičnog Srbina” dekretom su izgleda mogli dodjeljivati samo ‘’lideri autetničnih Srba’’ iz Demokratskog fronta. I jedna i druga politika se međusobno hrane, insistirajući na razlikama i tezi da su oni autentični predstavnici crnogorskog, odnosno srpskog, koji time postaju ne samo isključivi, već i antagonizujući politički identiteti.

Dok su ta dva pola gurala stvari u pravcu isključivosti i ekskluzivnosti, u neku ruku se obnovio i utvrdio dualni crnogorsko-srpski identitet u okviru pravoslavnog kora, koji je relativno lako identifikovati, a koji se kao jednaka prijetnja doživljava i u Đukanovićevim i u Vučićevim vizijama Crne Gore. Radi se o građanima koji smatraju da su ujedno i Crnogorci i Srbi (pritom ove dvije identitetske kategorije se ne prepliću na isti način kod svih, ali su nesumnjivo prisutne i stvar su ličnog doživljaja), nemaju dileme da je Crna Gora njihova matična država, odbacuju ideju da je predsjednik Republike Srbije “predsjednik svih Srba” i glavni autoritet (litije su pokazale da među ovim građanima mnogo snažniji autoritet ima crnogorski mitropolit, nego li srbijanski predsjednik).

Takođe, ta dualnost nastupa i u znak protesta i distance prema onome što je simbolizovao bivši režim, ali ne način gdje bi se tek tako moglo kvalifikovati kao antidržavno. Sa druge strane, jedan od ključnih problema onih koji koji su zaduženih da određuju mjeru crnogorstva jeste to što nisu prepoznali da je prethodno opisani dualni identitet ipak dominantno crnogorski - pa gdje se može vidjeti veći pokazatelj od prihvatanja krstaš-barjaka kao jednog od glavnih simbola litija, koji se devedesetih mogao vidjeti samo kod pristalica Liberalnog saveza?

Ili crnogorska trobojka, sa grbom Petrovića, koja se do skoro mogla vidjeti samo u postavkama Narodnog muzeja na Cetinju. Osim toga, nakon 30. avgusta, na valu postizbornog entuzijazma, društvene mreže su bile pune najava ljudi, koji su se ranije izjašnjavali kao Srbi, da će se na narednom popisu izjasniti kao Crnogorci, jer više neće biti DPS-ovog monopolističkog tumačenja šta je mjera crnogorstva. Jednako tako, pojedini ljudi će konačno imati slobodu da izraze svoj srpski identitet, koju im je ranije uzurpirao DPS-ov sistem političkog ucjenjivanja, a da ne budu percipirani kao neprijatelji države. Iz navedenog, a u kombinaciji sa demografskim trendovima, proizilazi da će na narednom popisu, ukoliko bude održan ove godine, porasti broj i Crnogoraca, i Srba i to ne samo u apsolutnim brojkama, već i u procentima.

Smiju li Srbi u autobus ili u Vladu

“Za nas koji volimo državu ima sasvim dovoljno demokratije.” Ova rečenica, zabilježena na društvenim mrežama, savršeno opisuje koliko je represija standardizovana i koliko je normalno postalo represivno tumačenje onoga što su politička, ekonomska, vjerska i sva druga prava. Taj manjak prava koji je postojao na jednoj strani se, kao što teoretiše Mišel Fuko, vidi prije svega na društvenoj margini, a ne kod elita koje se predstavljaju kao ekskluzivni predstavnici ugrožene grupe i koji su manipulisali da postoje nacionalni ili etnički motivi za diskriminaciju.

Jedini motiv je bila politička podobnost, jer su jednako diskriminisani i Crnogorci i Bošnjaci i Albanci i Hrvati, koji su bili politički oponenti vlasti. Elite su to koristile da na tome profitiraju, zamagljući činjenicu da se apsolutnom partijskom lojalnošću mogao riješiti svaki problem. Društveni problem koji se izrodio iz toga jeste taj da je privilegovana skupina, koja je bila politički podobna (do 30. avgusta), ono što je ličilo na jednaka prava je vidjela kao prijetnju za osnovne vrijednosti ovog društva.

Dio crnogorskog društva se prema Srbima u Vladi Crne Gore, ili na bilo kojoj drugoj poziciji sa koje se odlučuje, u ime cijelog građanstva, ponaša kao rasistička porodica na jugu Sjedinjenih Američkih Država šezdesetih godina, pošto ugleda crnca u autobusu. U tom kontekstu se možemo sjetiti rečenice, koju je normirao saradnik sa Fakulteta političkih nauka, u svom nadahnutom govoru (i koja se počela ponavljati serijski) poručujući da uz manjinske narode stoje “Crnogorci i građanski orijentisani Srbi”. Kovanica “građanski orijentisani Srbi” podsjeća na nacionalističku konstrukciju iz vremena Slobodana Miloševića o “poštenim Albancima”. Kao što su za Miloševićevu velikosrpsku nacionalističku histeriju Albanci uglavnom nepošten narod, tako su za novi crnogorski nacionalistički narativ Srbi uglavnom nacionalisti (za isti taj narativ je nezamislivo da postoje i Crnogorci koji su nacionalisti).

Dobro oprobanom matricom se i zahtjev za jednaka prava predstavlja kao atak na nečija postojeća prava. Tu savršeno odgovara još jedna briljantna rečenica sa interneta - “Ljudi ovdje misle da je ilegalno biti Srbin. Doslovno u to vjeruju”. Uz prethodno nasljeđene tekovine utvrđene podjele na one za državu i protiv države, ovo čini osnovu za ono što se polako formira i u medijima bliskim DPS-u naglašava kao ekskluzivno crnogorsko, a na samom kongresu DPS se čita kao platforma novog političkog djelovanja - formiranje nacionalističkog crnogorskog bloka koji je zamišljen kao kontrateža onome što se naziva “srpski svet”, a što je do relativno skoro bila djetinjasta fantazija nekoliko velikosrpskih istoričara i populističkih političara u Vučićevoj vladi kada je trebalo skrenuti pažnju sa problematičnih tema kao što je Kosovo.

Taj blok već sada jasno čine DPS, Socijaldemokrate, Liberalna partija, niz propagandnih medijskih punktova, intelektualci iz regiona koji su se izgradili 90-ih godina, ali nikada nisu izašli iz tih okvira u kom su postali relevantni upravo da bi ostali relevantni jer u novoj stvarnosti jednostavno nemaju šta da ponude i na osnovu čega da se izdvajaju, odnosno budu moralno superiorni. Iz prikrajka vreba Socijaldemokratska partija, koja predstavlja paradigmu onog dijela crnogorskog nacionalizma koji sebe doživljava kao građanski, a smatra da je legitimno nazivati posrbicama one koji se u Crnoj Gori identifikuju kao Srbi. Na koncu, sve što danas pričaju DPS i njegovi sateliti jeste isto ono što je Crnogorska pravoslavna crkva pričala godinama, a da se malo ko iz te grupacije ikada na to osvrnuo. Dodatak je da se sada za sve krivi isključivo Srbija i tu dolazimo do krunskog pitanja - kako se došlo od najboljih odnosa u istoriji do razlaza i kako je Vučić postao vuk iz basne?

Sve smo mogli mi, da je duži bio dan

Aleksandra Vučića i Mila Đukanovića veže niz stvari - od starih i dobro poznatih priča o zajedničkim poznanstvima (od Caneta Subotića do Mohameda Dahlana) do toga da je Srpska napredna stranka preuzela brojne isprobane metode Demokratske partije socijalista da prvo osvoji, a onda i stabilizuje vlast u Srbiji.

Sve to vrijeme imamo redovne pohvale da su bilateralni odnosi dvije države najbolji mogući uz jednu stvar koja je bola oči - izostanak zvanične posjete Vučića Crnoj Gori. Istina, Vučić je jedno vrijeme svoju moć demonstrirao kroz manje formalne pozicije u vlasti, što je u nekoj mjeri slučaj i sada, jer je predsjednik, a ne premijer, ali je prva naznaka njegovog dolaska bila tek u januaru prošle godine, kada se tome suprotstavila Mitropolija crnogorsko-primorska, na veliku žalost njegove političke ispostave - Demokratskog fronta. Prve čarke u tom odnosu su uglavnom odbacivane kao fingiranje koje odgovara objema stranama - Đukanoviću je bilo korisno da Srbiju predstavi kao prijetnju, a Vučiću je trebalo da ubijedi svoju javnost da negdje brani Srbe, jer više nikoga nije mogao da ubijedi da to radi na Kosovu. A nije ni tako davno Vučić pozivao upravo lidere Fronta da uđu u Vladu Crne Gore.

Međutim, kako su se približavali izbori u Crnoj Gori, a dubokoj krizi oko Zakona o slobodi vjeroispovjesti se pridružila i zdravstvena kriza oko pandemije, počeli su prvi znaci da se nešto dešava. Đukanović je imenom prozvao Marka Parezanovića, koga je lider DPS označio kao drugog čovjeka Bezbjednosno-informativne agencije, da vodi kampanju protiv njega lično i protiv crnogorskih interesa. Iako se na tome zaustavilo svako javno bavljenje tom temom, kuloarske priče su ukazivale da je Vučić zaista zainteresovan za promjenu vlasti u Crnoj Gori, što pokazuje i informacija koju je “Vijestima” nakon izbora potvrdilo više nezavisnih izvora - da je na više partijskih adresa indirektno nuđena pomoć u kampanji, a da zauzvrat nije tražena bilo kakva promjena u politici i strategiji. Ko je tu pomoć prihvatio, a ko odbio nije teško naslutiti iz onoga što su javna postupanja političkih partija - neki u kontinuitetu, a neki koji su se od skora počeli pojavljivati na događajima koje je znao uprilčiti lično Vučić.

Još jedan znak da se ne radi o fingiranom sukobu je pitanje Veljka Belivuka, poznatog kao Velja Nevolja. Član srbijanskog ogranka “kavačkog klana” iz Kotora, koji je odveć poznat po svojim konekcijama sa državnim bezbjednosnim krugovima i u Crnoj Gori i Srbiji, je nedavno pompezno uhapšen i optužen za niz teških krivičnih djela. Vučić je njegovog šefa locirao u Crnoj Gori, ne precizirajući o kome se radi, a u stopu ga je pratio lider Nove srpske demokratije Andrija Mandić koji je jačao svoju agendu, koja se (kada se stvari saberu) jedino i konzistentno sprovodi nakon izbora, bez obzira što DF stalno predstavlja sebe kao oštećenu stranu. To što je Vučićev sin bio redovno u društvu “Janjičara” nije pak u fokusu ni srbijanskog predsjednika, niti njegovih marioneta u Srbiji ili susjednim državama, kao ni to što je iz kavačkog klana poručeno potpredsjedniku Vlade Crne Gore da će se sresti “na ovaj ili onaj način”. Ne treba naravno zaboraviti ni to da Đukanović nije primio Vučića kada je ovaj dolazio na sahranu mitropolita Amfilohija, a ni to da su ispalili nekoliko direktnih optužbi putem medija. Dok neko od novinara, kojima je dozvoljen pristup jednom od njih, ne postavi to nekontrolisano pitanje, razlog razlaza će ostati u sferi nagađanja. Ono što je jasno jeste da zasigurno do tog sukoba nije došlo zbog pitanja Crkve, kako je sada najlakše to prikazati zbog konkretnih efekata tog loma, a čija posljedica odgovara logici oba prethodno naznačena narativa.

Propaganda ne prašta

Ipak, ima jedna ne tako mala tačka u kojoj se Vučić i Đukanović, sa svojim satelitima, spajaju i tu se stvari nisu značajno promijenile kada govorimo o tri centra moći i uticaja, ali jesu kada pričamo o tome ko ih čini i koje su to snage. Kao što je tokom 2020. glavna tema obje strane bio Zakon o slobodi vjeroispovjesti i shodno tome i sam mitropolit Amfilohije, sada je tema - Vlada Crne Gore, mada bolje i preciznije reći - politika koju Vlada simbolizuje, ali se teško može reći da je dosljedno, a još teže da je efikasno sprovodi. Đukanović je silno i krajnje eksplictno pokušavao da dokaže da dvije strane rade zajedno i sinhronizovano (Amfilohije i Vučić), tako je i Vučić sve vrijeme, iako uglavnom posredno zbog političke štete, vodio kampanju protiv Amfilohija putem tabloida koji su ga nazivali Milovim vladikom i optuživali da SPC vodi u raskol.

Sada je istom metodom, na snazi kampanja protiv politike Vlade - koja je u isto vrijeme četnička i antisrpska, ona “koja je ukrala pobjedu Srbima i ona koja štiti Đukanovića”. I obje propagande imaju za cilj radikalnu polarizaciju koja bi centar političkog djelovanja učinila slabim i nemoćnim da spriječi iskopavanje rovova i jačanje nacionalističkih polova na kojima suvereno vladaju DPS i DF. Zbog toga se na meti nalaze svi oni za koje se posumnja da bi se mogli radije prikloniti tom centru, bilo time što će postati dio tog centra - formalno ili neformalno, ili time što neće dati podršku nekom od suprotstavljenih blokova.

Tako se na meti tabloida u Srbiji našao i administrator MCP, episkop budimljansko-nikšićki Joanikije, a sa njim i biznismen Miodrag Daka Davidović. Zanimljivo je podsjetiti, iako nije u direktnoj vezi sa dešavanjima u Crnoj Gori, da srbijanska javnost kao glavnog Vučićevog neprijatelja doživljava još jednog episkopa SPC - Grigorija Durića, koji se prošle godine u jeku litija pojavio u Crnoj Gori, a inače važi za duhovnog sina pokojnog mitropolita Amfilohija. Zanimljivo je i da se Grigorije našao u Crnoj Gori nekoliko dana prije Sabora na kom je biran patrijarh. U dešavanjima koja su uslijedila nakon 30. avgusta, a zatim nakon 30. oktobra, jasno je koliko je smrt dugogodišnjeg crnogorskog mitropolita poremetila odnos snaga i bar kratkoročno oslabila pozicije kojima je “crvena linija” ipak - Crna Gora. To su posredno naglasili u posljednjim tekstovima čak i dugogodišnji kritičari djelovanja SPC u Crnoj Gori, navodeći činjenicu da su (barem dvije) crnogorske eparhije bile de facto samostalne u odlučivanju i raspolaganju novcem.

Šta će biti sa crkvom

Moć i uticaj Mitropolije crnogorsko-primorske (i preostalih eparhija SPC) je značajno porastao tokom 2020. i bilo bi izlišno tu tezu detaljnije razlagati. Međutim, smrt dugogodišnjeg mitropolita je stvorila neku vrstu vakuuma kada je u pitanju pravac u kom će se crkva kretati ili barem javna izvjesnost tog pravca. Ono što je bio konsenzus jeste da se rješavanjem problema Zakona o slobodi vjeroispovjesti stavlja tačka na to pitanje i da se onda Crkva vraća onome što je njena misija i što bi relaksiralo političke odnose u Crnoj Gori. I pored toga, Crkva je značajan orijentir za brojne vjernike kada su u pitanju politički procesi, što je u pretpolitičkim društvima kao što je crnogorsko očekivana stvar. Amfilohijev autoritet je bio dovoljan da drži Vučića u defanzivi, a da Demokratski front drži u granicama “pristojnog”. Tu je Amfilohije povlačio granicu i ta granica je bila - Crna Gora. Projektovani nasljednik na čelu Mitropolije crnogorsko-primorske, koja je iako formalno jednaka ostalima eparhijama, suštinski prva među jednakima, Joanikije ima nešto drugačiji pristup nego što je to bilo kod glasovitog Amfilohija.

Iako su neki krugovi u prelomnim periodima pokušavali proturiti priču da postoji mimoilaženje između Joanikija i Amfilohija, na svim ključnim tačkama je vladika iz Banjana ostajao čvrsto na pozicijama koje je ucrtao mitropolit. Ipak, očekuje se da u javnosti djeluje više diplomatski i da potencijalno bude korektivni faktor kada je u pitanju djelovanje Demokratskog fronta, koji je pokazao da ne smije ući u sukob sa njim, pa su se hitro ogradili od svih izjava Nebojše Medojevića koji je Joanikija označio kao aktera „izborne prevare“. Isti Medojević je nedugo nakon toga dotrčao do Đurđevih stupova kako bi se fotografisao sa Joanikijem, a onda tu fotografiju postavio na izlog opštinske kancelarije Pokreta za promjene u Nikšiću.

Taj potez neodoljivo liči na onaj koji se desio prije avgustovskih izbora, samo sa rektorom Bogoslovije Gojkom Perovićem. Iako se često može čuti da je narod već izabrao Joanikija za Amfilohijevog nasljednika, što doista malo ko može i osporiti, iz Beograda su se više puta čule poruke da izbor vladike MCP neće biti ništa drugačiji od bilo kog drugog izbora, već da će se isti izvršiti prostom većinom glasova arhijereja. To je bez dileme bila svojevrsna demonstracija sile, koju su dodatno zaokružile najave opskurnog istoričara Aleksandra Rakovića, redovnog gosta Vučićevih propagandnih punktova i u Crnoj Gori, a koji je najavio da će se nakon izbora u Nikšiću i izbora patrijarha pozabaviti problematičnim ponašanjem nekih sveštenika u Crnoj Gori. Aluzije su jasne - misli se ponajprije na Perovića, podgoričkog paroha Nikolu Pejovića i ostale njima bliske. Uzimajući u obzir njihovu popularnost, čini se malo vjerovatnim da bi to moglo da prođe bez reakcije, ali ukazuje na spremnost da se pokuša „petljati“ i oko izbora mitropolita, ali i da se možda računa na podršku “jastrebova” unutar crkve u Crnoj Gori, kakvih nije malo.

Netrpeljivost se ogledala i u reskim saopštenjima Mitropolije koja je više puta reagovala na pokušaje prisvajanja i uređivanja litija od strane DF-a, ali i nenadanim susretima u Beogradu kada se išlo po Irinejev savjet ili blagoslov, a što je MCP tumačila kao svojevrsno zabadanje noža u leđa. Ta tenzija je vrhunac dostigla na sastanku pod Ostrogom gdje je Milan Knežević povisio ton na mitropolita Amfilohija, a onda dobio i ukor od Joanikija. To što je kasnije Knežević to označavao kao prepirku je malo koga razuvjerilo u drugačije. Nakon smrti Amfilohija, napadi DF-a na MCP su bili sve češći, uglavnom preko Nebojše Medojevića, ali i preko zvaničnih stranica DF-a na društvenim mrežama koji se nisu ograđivali od tih istupa. Sa druge strane, malo ko je zaboravio da je Amfilohije nakon izbora u podgoričkom Hramu dočekao upravo Krivokapića.

Zvanični Beograd pokazuje jasne ambicije prema Crnoj Gori. Demonstriranje sile najavom investicija na sjeveru i primorju, i napominjanjem da stotine miliona eura nisu veliki novac za Srbiju, te već evidentan upliv kada je u pitanju medijska scena, pokazuju ono što su namjere Demokratskog fronta, ondosno njihovog patrona Vučića. Tu je i pitanje da li je DF jedina struktura na koju Vučić računa i da li će se formirati neka “siva zona” kao u doba DPS, kada su navodno nezavisni intelektualci i stručnjaci u ključnim momentima stajali na stranu Đukanovića.

Nasuprot toj poziciji jedina efektna dugoročna reakcija može biti konkretna artikulacija političkog centra. Nesmotreni javni nastupi i konfuzne poruke premijera Zdravka Krivokapića postaju značajan teret i umanjuje njegovu popularnost iako ima naklonost većeg dijela SPC u Crnoj Gori, ali to niti može niti treba da sanira tu štetu.

Istorijski loš PR Vlade u prvih par mjeseci ima potencijala da bude izučavan kao studija slučaja kako ne treba raditi, ali mnogo je manja javna briga što proizvodi negativan imidž pojedinaca iz izvršne vlasti, iako to nikad ne može biti dobro za ugled države, a mnogo je veća šteta što proizvodi realne negativne posljedice po cjelokupno društvo. Ta vrsta neodlučnosti i nedefinisanosti, u kombinaciji sa političkim neiskustvom, može da košta politički centar, i to ne samo Krivokapića, već i one koji ga podržavaju u ovoj ili onoj mjeri - a to su prije svega Demokrate, i URA, ali i druge manje partije i pokreti koji koaliraju sa ove dvije strukture. Demokrate su se, čini se, odlično snašle u postizbornom periodu i u dešavanjima pred kraj godine su pokazali i dozu političke hrabrosti i visprenosti. URA se uglavnom oslanja na popularnost i harizmu Dritana Abazovića, ali je utisak da partija u ovom obliku nije napredovala do nivoa da se na ostatak partijske strukture preslika ono što je rejting njenog predsjednika.

Taj centar, kakav god on bio i ko ga na kraju činio, jeste jedino što Crnu Goru može sačuvati između dvije krajnosti - korupcionaške politike sa elementima ozbiljnog kriminala koju simbolizuje DPS, i ideja da Crna Gora bude pod patronatom Aleksandra Vučića, što je politika Demokratskog fronta, a čini se i Socijalističke narodne partije ili barem jednog njenog dijela. Dosadašnji učinak Vlade ipak ostavlja nekoliko utisaka koji se ne mogu prenebregnuti. Prvi je da se, uz sve vrline, ipak radi o Vladi koja je dominantno sastavljena od iste klase - donekle privilegovanih ljudi, koji su ipak uspjeli da dođu u poziciju budu nuđeni za tako ozbiljne funkcije. Takođe, nije bez osnova ni primjedba da neki od njih nisu iskoristili svoje pređašnje društvene pozicije da se istaknu kao kritičari jednog autoritarnog režima.

Drugi utisak je da dio ministara ipak nije bio svjestan u koje probleme se upušta, kao ni kompleksnosti tih izazova i zbog toga. Treći utisak je da je ipak postojala doza nadmenosti koja je onemogućila ili nije bila dovoljno široka da obezbjedi širu političku podršku politikama Vlade u periodu koji je zaista turbulentan i umnogome mučan.

Četvrti i finalni utisak je da ne postoji konzistentna politika ni kada su u pitanju predizborna obećanja, a ni ona iz rezimea gdje se najavljivala transparentnost, efikasnost, a za sada se uglavnom stiče utisak opšte mlitavosti. Sa druge strane, ipak je značajan iskorak to što dosta toga ukazuje da se radi o ljudima koji nisu došli da bi se postavili u pozicije gdje bi se mogli korumpirati, pa im se propusti čitaju u drugom ključu i pogrešni potezi nisu još uvijek postali ustaljena praksa koja se kao takva promoviše u svakom od pojedinačnih slučajeva.

Gdje smo mi sad

Kada se podvuče crta, jasno je da postoje tri centra (nazovimo ih Cetinje, Podgorica i Beograd) i shodno tome i tri pravca kojima može ići Crna Gora, kao što je to u nekoj mjera bila i situacija prošle godine. Ovog puta, međutim, ima i pozicija koje su između Podgorice i Cetinja, odnosno Podgorice i Beograda, dok se zaista čini da više ne postoji bilo kakva konzistentna veza između Beograda i Cetinja, osim one da su usmjereni protiv Podgorice.

Iako je retorika Socijaldemokratske partije o pohari državnih resursa otanjala odlaskom Ranka Krivokapića, prvi nastupi novog lidera partije Raška Konjevića pokazuju političku zrelost i pristup koji ne krasi DPS da treba povesti dijalog, ali ne i praviti kompromis sa vrijednostima. Dobri poznavaoci prilika često naglašavaju i da je Konjević ipak bio jedan od uspješnijih ministara u prethodnim vladama koje je predvodio DPS, uprkos epizodi kada je bio ministar unutrašnjih poslova 2015. godine, a kada je policija brutalno zloupotrijebljena i građani jureni kao zečevi gradskim ulicama.

Ako SDP uspije da održi relevantne pozicije i napravi otklon od crnogorskog nacionalizma gdje sada svoje pozicije zauzima DPS, u perspektivi može da bude most između tih strana.

Između pozicije Beograda i Podgorice su: Prava Crna Gora kojoj će, bez obzira na bezrezervnu podršku Krivokapiću, trebati vremena da se „očisti“ od onoga što je bila dominantna (neukusno proruska) politika još od osnivanja stranke, zatim Miodrag Daka Davidović koji na sličan način ima problem oslobađanja političkog nasljeđa (i ne samo političkog). Ne treba zaboraviti ni mim zajednicu koja ima svoju ulogu, ali se, što je i logično, nalazi u nekoj vrsti procjepa zbog nekonzistentne politike koja se sprovodi u Vladi i generalne nenaklonjenosti DF, pa je oštrica prema DPS sada jedina tačka spajanja.

”Bitka za Nikšić” mimo Nikšićana

Nikšić je poput Minas Tirita u Gospodaru prstenova - bitna simbolička pozicija, a čega je indikator to što se niko ne bavi onim što su gradski problemi, već se pokušava (i uspijeva) napraviti mnogo krupnija priča, a ishod bi mogao da se preslika na mnogo širi nivo. Toga je svjestan upravo Gospodar prstenova Vučić koji je probao svima dati svoj prsten, ali ga je prihvatio (za sada) samo Demokratski front koji je poput Sarumana nastupao iz sjenke, ali prividno u saglasju sa sadašnjim protivnicima iz političkog centra. Tu je naravno i pomenuti Raković koji služi kao „usta Saurona“, odnosno šalje poruke koje su previše riskantne u tom trenutku za njihove kreatore, ali mu je omogućen pristup svim propagandnim tačkama u Crnoj Gori i Srbiji koje kontroliše Vučić.

Simboličku ravan upotpunjuje kampanja na srbijanskoj televiziji Happy gdje se dnevno prati serijal „Bitka za Nikšić“, a na kome iz Crne Gore gostuju isključivo funkcioneri i aktivisti Demokratskog fronta. Kada se tome doda prisustvo visokih funkcionera, ali i aktivista SNS u Nikšiću, te evidentan upliv novca - jasna je ogromna zainteresovanost Vučića za uspjeh Demokratskog fronta, odnosno koalicije Za budućnost Nikšića. U tu svrhu je lansiran narativ da će „nevjere“ formirati vlast sa Đukanovićem, što je lansirao direktno Vojislav Šešelj napadajući Davidovića, Joanikija i Krivokapića. Zanimljivo je da je Davidović u fokusu tog napada, a upućeni to objašnjavaju sa nekoliko teza - da dobro poznaje DF jer ih je nekada finansirao, da su sličnih političkih skrupula, ali prije svega da je upravo Davidović okupio aktiviste za avgustovske izbore, pa je zbog toga potrebna i direktna ispomoć ljudi iz Srbije na teretnu. Dio tog narativa je i tvrdnja da je oteta pobjeda srpskom narodu i sve vodi zaokruženoj poruci da se u Nikšiću opet osvaja sloboda što je projektovani motiv i za svaki naredni proces. Vakcina diplomatija u kojoj se ističe značaj Mandića i Kneževića je samo šlag na torti.

Narativ o osvajanju slobode je ipak samo dio šire strategije koja se sastoji u tome da se stvari prikažu na sljedeći način - Đukanovićeva vlast je nepopravljivo korumpirana i kriminalna, Krivokapićeva vlast i svaka slična vlada centra je nesposobna i neefikasna - dakle izbor je jednostavan. DPS mimo ambicija da pokaže da je rezultat 30. avgusta bio samo incident, teško može da uradi išta ozbiljnije sa sadašnjih pozicija jer je izostala reforma na kongresu koja bi značila moguće pomjeranje ka centru. Odlukom da se ode u desno je samo trenutno usporen pad, ali će entuzijazam koji je vještački generisan isto tako i splasnuti. Ono što moraju da pokažu strukture iz centra jeste mnogo veća odlučnost, hrabrost i visprenost. Ali i lukavost i spremnost da se odigra na ivici faula. Sadašnji odnos snaga znači da će DPS direktno, a DF indirektno targetirati centar političkog djelovanja koji na to trenutno nema odgovor tog tipa.

A samo politički centar može da riješi ključna pitanja na sistemski i valjan način, jer se autoritarne politike zalažu za zamjenu, a ne za promjenu. Zamjena uloga, a ne promjena metoda. Zamjena pozicija, a ne promjena odnosa snaga.

Pitanja kršenje osnovnih ljudskih prava, pitanja organizovanog kriminala i korupcije ne može da riješi niti jedna struktura koja duboko počiva na autoritarnim i nedemokratskim metodama i koja je duboko uvezena sa kriminalom. Vlast se možda promijenila, ali ne i mjesto gdje prebiva moć jer ona nikad nije ni bila u institucijama.

Takođe, samo politički centar može da pokrene dijalog o nekim bitnim procesima, kako institucionalnim, tako i društvenim. To nije politički centar u ideološkom smislu, već između dva desna, etnopolitička ekstrema. Bez jakog centra, stvari će gravitirati ka tim polovima i neće biti moguća niti jedna istinska lijeva politika.

Bez obzira na mučan period, inflaciju dnevnih skandala i javni diskurs koji se olako puni teškim riječima i još težim optužbama, neki procesi u pozadini postavljaju standarde - netoleranciju na kriminal, na nepotizam, na partijsko zapošljavanje, a to nije mala stvar. Ali je veliki problem što dok se tu ne postigne konsenzus, neće moći da se priča o drugim sistemski važnim pitanjima koja sada prolaze neopaženo - poput pitanja ekonomske i razvojne politike i opšteg pravca u kom se društvo kreće.

Aduti da neko nije korumpiran i da ne krade mora da bude standard, a ne politička prednost. Ali, to je sada osnov, jer to malo ko nudi.

( Srdan Kosović )