Sa mjesta koje morate posjetiti stiže priča koju nećete zaboraviti
Mjesto susreta dva kontinenta, kolijevka civilizacija i poprište jedne od najvećih bitaka Prvog svjetskog rata
Prva asocijacija na Galipolje donedavno mi je bio istoimeni film Pitera Vira, s nezaboravnom muzičkom temom Žana Mišela Žara i mladim Melom Gibsonom u nezaustavljivom trku po rovovima na bojištu...
U trenutku kada nastaje ovaj tekst, Turska obilježava 18. mart 1915., trenutak prekretnice velike višemjesečne pomorske bitke kod Čanakala (kako Turci nazivaju bitku na poluostrvu Galipolje, po primorskom gradu na desnoj strani Dardanela, sa maloazijske strane) između turske vojske i udruženih snaga Antante, započete u namjeri da se zauzme osmanska prijestonica Istanbul i tako uspostavi saveznička kontrola nad strateškim moreuzima Bosforom i Dardanelima.
Nakon mornaričkog poraza, Antanta se koncentriše na iskrcavanje kopnene vojske. Od kasnog proljeća do rane jeseni 1915, na Galipolju, vode se žestoke borbe, bilo je mnogo žrtava - oko pola miliona - ali Turci su se odbranili i, na kraju, pobijedili. Ključna ličnost trijumfa osmanske vojske u ovoj bici bio je Kemal-paša, koji će ubrzo postati poznatiji kao Ataturk, otac moderne, sekularne Turske. Iako je Turska ovaj rat izgubila, trijumf na Galipolju utro je put Ratu za nezavisnost i rođenju Republike Turske.
“Sa mjesta za koje nikada niste čuli stiže priča koju nikada nećete zaboraviti”… a kamo li pomisliti da ćete se nekada naći na Galipolju ili u Čanakalama. Kada se to ipak desi, dospijevate na pozornicu događaja koji su doslovno mijenjali svijet. Turski gradovi i provincije sa maloazijske strane svjedoče o samim počecima civilizacije, ratovima, tragedijama, usponima i padovima, i, ponajviše mitovima. Jer, u neposrednoj blizini je i Troja.
Kada sa evropske strane, od Istanbula, putujete prema Dardanelima, nailazite na Tekirdag, milionski grad bogate tradicije i istorije, koji se nalazi u regionu Marmare na zapadu turske Trakije, stotinjak kilometara od granice sa Grčkom. Grad se prostire duž obale Mramornog mora, odmah ispod planine Tekir Dagi po kojoj je dobio ime.
Nije samo u mnogo istorije ključni doživljaj ovog vilajeta, ima tu i gastronomije - kada putnika sa Balkana posluže specijalitetom, čuvenim tekirdagskim ćuftama - izraz lica i glasna reakcija govore sve: ovo su ćevapi. Međutim, kada ih probate uz pikantni sos, razlika u ukusu je uočljiva, a domaćini kažu da je tajni sastojak koji pravi razliku kumin, začin koji dodaju mesu. Ponosni su u ovoj oblasti i na svoja crvena vina, koja služe i po šest vrsta u nizu, međutim, većina domaćim crnogorskim nisu ni do koljena.
Dardaneli - drevni helenski Helespont - i dalje se prelaze trajektom, međutim, do sljedeće godine biće završen “Čanakale 1915”, viseći most koji će biti dug 3.563 metra, sa najvećom dužinom između dva pilona visoka 318 metara!
Sa evropske strane se, nakon polučasovne vožnje trajektom, pristaje u gradić Čanakale, nedaleko od ulaza u moreuz. Ovo tranzitno mjesto, susret Istoka i Zapada, Mramornog i Egejskog mora, još nema turistički značaj koji zaslužuje - više je mjesto kroz koje se prođe, a u kojem se ne ostaje - ali je nezaobilazno za posjetioce Troje i okolnih antičkih lokaliteta i, naravno Galipolja.
Ono što se u luci Čanakale mora zapaziti je replika Trojanskog konja iz holivudskog spektakla “Troja”, koji je grad dobio na poklon, i Sahat kula, koju je 1897. godine izgradio Italijan Emilio Vitali, trgovac i činovnik. Na svakoj njenoj strani nalazi se po jedan sat. Nedaleko od kule je veliki top, korišćen u borbama na Galipolju.
Okolina Čanakalea naseljena je još od 6.000. godine p.n.e, a na mjestu današnjeg grada postojalo je vizantijsko naselje pod imenom Dardanelia, po kome je kasnije nazvan moreuz. Grad kakav danas poznajemo razvija se za vrijeme Osmanskog carstva, nakon što je sredinom 15. vijeka sultan Mehmet II ovde podigao utvrđenja sa obje strane moreuza - na evropskoj strani tvrđavu Kilitbahir, a na azijskoj tvrđavu Čimenlik.
U okviru Čimenlika nalazi se Vojni muzej. Osim njega, u Čanakaleu postoje još dva muzeja - Arheološki i Pomorski muzej. Stare gradske kuće raštrkane svuda po gradu, interesantne su zbog svoje orijentalne arhitekture, a u njima se danas uglavnom nalaze prodavnice, restorani i kafići.
Vremenom se unutar utvrđenja Kilitbahir i Čimenlik razvio grad, čuven po grnčarskom zanatu. Odatle Čanakale i nosi naziv (čanak na turskom znači grnčarija, a kale tvrđava). Na obali se nalazi i replika ratnog broda “Nusrat”, čija je posada postavljala mine na ulazu u Dardanele, u pokušaju sprečavanja neprijateljskog nadiranja.
Danas se na Galipolju nalaze brojni spomenici i grobovi nastradalih u ratnom vihoru. Svake godine 25. aprila tu se održava komemoracioni skup u čast poginulih vojnika, sa obje strane.
Upravo je ta vrlo specifična i duboko humana kultura sjećanja i poštovanja svih žrtava, bez obzira na to da li su britanske, francuske, australijske, novozelandske ili turske, ono što odlikuje stanovnike Turske. Oblikovanju takvog odnosa sigurno su uveliko doprinijele i Ataturkove riječi iz 1934. godine: “Heroji koji su prolili krv i izgubili živote...sada leže u prijateljskoj zemlji. Zato, počivali u miru. Za nas nema razlike između džonija i mehmeta, oni sada leže jedan kraj drugog u našoj zemlji...Izgubivši svoje živote u našoj zemlji, oni su takođe postali naši sinovi...”.
“Stani putniče” (Dur yolcu) glasi poruka uklesana na galipoljskoj strani, najbolje vidljiva sa trajekta. Silueta turskog vojnika iz Velikog rata sa vječnim plamenom u pozadini opominje i podsjeća na veliku pogibiju, ali i trijumf Turaka 1915. godine.
Ta poruka vas dočekuje i ispraća iz ovog kraja, čineći da nikada ne zaboravite i da poželite da se vratite - makar na ljetovanje.
( Nina Vujačić )