Sutjeska moje mladosti
Ovom izložbom, čini se, narodnooslobodilačka borba prevazilazi period svog trajanja. Ona se pretapa u sadašnju borbu, trasira put budućim borbama, ona postaje borba po sebi
Masovna kultura razobličila je čovjeka ogrezlog u konformizam, u svijetu lišenom autentične unutrašnje bitke. Taj se svijet ogleda u prikrivenoj destrukciji koja se predstavlja kroz recepte za dobar život. Burger filozofija i vladavina prava natiču se na trule, bezautonomne individue, koje svoju individualnost grade na nametnutim svojstvima. Rasparčavanje humanog se najviše ogleda u nametanju humanosti. Zaboravlja se da sve što je normatizovano ne može biti autentično, pa makar to bila i samoprozivana autentičnost, a najčešće je tako. Adorno je ponešto o tome zapisao.
Uzvišenost autentičnog humanog bića postaje stvar izvanjskog računa i stručnih preporuka. Humanost postaje stvar temeljno dehumanizovane namjere. Čovjek se svodi na tuđu mjeru i makar ona bila mjera znanja i iskustva, u konačnom sve što se nameće kao dobro, najčešće je ono najgore. Dobre stvari se ne preporučuju, nego se autentično grade. One su stvar unutrašnjeg sazdavanja i samoosvješćenja. Sa istorijom je slično. Marks je o tome zapisao nešto više.
U sveopštem bježanju od socijalističke prošlosti SFRJ, izdvajaju se barem dva promašena odnosa spram nje. Prvi promašaj je nostalgično-romantično afirmisanje bez opipljivog argumenta i dubokog odnošenja prema povijesnosti tekovina i teorijskih prethodnica, što ponekad vodi ka opijumu sklonom nacionalističkom flertu. Drugi promašaj je strasna negacija svojevrstne brut prethodnice u kojoj se plivalo ne samo slobodno nego pognuto i nezasluženo sito. Ova dva polarna kraja (ne)uvažavanja istorijskog toka sopstvenog društva jednako su opasna, jer su neracionalna.
Izložba Milice Rakić Crvena, da te nema, trebalo bi te izmisliti, sredinom februara postavljena je u Perjaničkom domu. Čine je video rad, kroz koji drugarica Rakić dramaturški višeznačno i narativno originalno tematizira borbu jugoslovenske žene i njen društveni aspekt, te parole kojima upućuje ubojite, borbene poruke. Izložbu treba razumjeti i osjetiti kao emancipatorski čin u korist opštenja sa našom istorijom i njenim ostacima. Preuzimajući kangrgijansko razlikovanje pojmova istorija i povijest, treba posebno istaći da je posrijedi zumiranje, a potom i izoštravanje povijesne uloge jugoslovenske žene. Ovakva perspektiva secira suštinu, analizira ženu u svom nepotkupljivom herojstvu, duboko je uvažava, mimo dominantnog rakusa viktimizovane žene. Neravnopravnost žene u radu Milice Rakić drugog je karaktera. Svojim herojstvom, odlučnošću i radom žena prevazilazi nejednakost, ne zato što se mjeri sa muškarcem, nego zato što postaje izvanredna mjera sebi samoj. Njoj nije potrebna pozitivna diskriminacija, jer ona prkosom hrabro brani i osvaja svoj prostor. Njen juriš je muškiji od muškog i ženstveniji od njega.
Parole koje umjetnica upućuje vrlo su direktne. One su revolucionarne, jer su prkosne. One su jednostavne i nepretenciozne, te zato imaju jak emancipatorski potencijal. Iako kadikad u ironiziranom tonu, parolne poruke ne normiraju istinu, nego se kane saživjeti sa jednim suštinskim stanjem, što dodatno ojačava njihovu ubjedljivost i domet.
Ovom izložbom, čini se, narodnooslobodilačka borba prevazilazi period svog trajanja. Ona se pretapa u sadašnju borbu, trasira put budućim borbama, ona postaje borba po sebi. U tome je humani aspekt ovakvih umjetničkih borbi - da plivaju izvan hermetičnosti i nasilnog intelektualizma često oličenog u savremenim pretenzijama bez osnova. Utisak koji se nosi nakon posjete izložbe vrlo je složen. Ne samo da se osjeća potreba za rekonstrukcijom prošlosti, nego i za njenim trajanjem, za njenim vrijednosnim uzdizanjem izvan vremena, jer je jedino ona umjetnost autentična, koja se oslobodi definicija autentičnosti. Tek tada postaje dio (naših) prošlih i sadašnjih života.
Izuzeti se iz doktrinarstva, zaobići instrumentalizujući karakter savremenog društva moguće je samo ukoliko umjetnost postane medij koji se obračunava sa sveprisutnom istošću i pseudonovim. Prošlost nije jedini način da se negiraju potrošačke tendencije savremenosti - te tačke razvoja koja devalvira sve što ne podliježe opštevažečim pravilima tržišta - ali jeste prostor u kome se može izvesti nužna, savremena revolucija, kontrarna svemu što racionalizuje, postvaruje i tehnokratizuje. To je prostor koji se može razvući, obruč koji se mora probiti. To je Sutjeska moje mladosti.
( Slađana Kavarić Mandić )