Naprijed u pobjede, za bolje dane

Legenda kaže da je Trubjela ime dobilo po trubama koje su odzvanjale iz turskih karaula i najavljivale opasnost.

Danas, mjesto udaljeno 18 kilometara od Nikšića, poznato po impozantnom spomeničkom kompleksu podignutom u znak sjećanja na borce oslobodilačkih ratova iz nekadašnje rudinsko-trepačke opštine, “probude” jedino trube automobila.

“Ideja o spomeniku je potekla 1975-76. godine, a spomenik je podignut i otkriven 1982. Najviše su se za ostvarivanje te ideje založili narodni heroji Veljko Nikolić i Veljko Zeković. Donesena je odluka da se spomenik stavi u središtu rudinsko-trepačke opštine i da bude posvećen svim borcima poginulim u oslobodilačkim ratovima, balkanskim ratovima, Prvom i Drugom svjetskom ratu. Iako kažu da je tada bilo jednoumlje, ipak se našlo rješenje da se ‘pomire’ sve žrtve, tako da tamo ne stoje ni krst ni petokraka. To je rijedak spomenik da nema obilježje”, kaže za “Vijesti” član Opštinskog odbora UBNOR-a i antifašista Nikšića Blažo Nikolić, koji je bio član takozvanog režijskog odbora za izgradnju spomenika.

Spomenik na brežuljku sa desne strane magistralnog puta Nikšić-Trebinje, projektovao je poznati nikšićki arhitekta Slobodan Vukajlović, a izvođač radova je je bila firma “Ukras” iz Danilovgrada. Kako je u to vrijeme bila praksa, gradnja spomenika na Trubjeli, koji je izgrađen od sivog grčkog granita, finansirana je dobrovoljnim prilozima građana rođenih u rudinsko-trepačkom kraju i radnih organizacija iz Nikšića.

"Dvadeset dva granitna stuba predstavljaju ‘kolonu boraca koji u vječnom pokretu hrle naprijed za bolje i ljepše dane’. Pristupni stepenasti platoi simbolizuju vjekovnu težnju za slobodom, žrtve koje su za nju date i vezu prvih oslobodilačkih ratova i oružanog ustanka 1941. Iz ovog izranja svečani podijum simbolizujući već stasale jedinice: odrede, bataljone, brigade, divizije, korpuse, armiju. U razvijenom poretku, od manjih ka većim, stoje u besprekornoj smotri dostojanstvene mrtve straže, okamenjene zastave”, zapisao je Veljko Bijelić u knjizi “Spomen obilježja oslobodilačkih ratova u opštini Nikšić”.

Između kamenih trouglastih elemenata umetnuta je užarena buktinja od plemenitog metala koja je putokaz pokoljenjima “kako i koliko se voli zemlja”.

“Zrakasto izrezbarene plohe centralnih elemenata oko buktinje simbolizuju nesebičnost palih za slobodu, opomenu za nezaborav, a u isto vrijeme to je zvijezda vodilja, to je život pun poleta i stremljenja u vječnoj revoluciji čovjekovog stvaranja”, zapisao je Bijelić.

Plato ispred spomenika urađen je od grubih bijelih kamenih ploča koje se smanjuju i prelaze u stazice koje okružuju spomenik, simbolizuje neznane borce poginule na ovom terenu. Iza spomenika, na mjestu gdje se sastaju staze, nalazi se kosturnica i plato za polaganje vijenaca i cvijeća.

Na prvoj lijevoj ploči piše “Palim za slobodu”, a na desnoj “Zahvalni građani rudinsko-trepačke opštine”.

Na tri naredne ploče su ispisani tekst i imena 112 poginulih boraca u balkanskim i Prvom svjetskom ratu i 130 koji su izgubili živote na gubilištima u austrougarskim logorima i prisilnom radu 1912-1913. i 1914-1918. Na tri sljedeće ploče ispisani su tekst i imena 124 borca poginula u bitkama kod Pljevalja, Beograda, na Neretvi, Sutjesci, Sremskom frontu i drugim bojištima na jugoslovenskim prostorima i 38 žrtava fašističkog terora. Na četiri ploče su urezani najznačajniji događaji i datumi iz Narodnooslobodilačke borbe sa ovog područja.

Dug prema junacima “koji posijaše kosti od Bregalnice do Triglava”

Spomenik sa kosturnicom palim borcima u toku Drugog svjetskog rata otkriven je na centralnoj republičkoj proslavi 41. godišnjice Dana ustanka u Crnoj Gori koja je organizovana na Trubjeli.

“Toga dana je organizovana velika svečanost. Bilo je prisutno dosta naroda. Govorili su Pero Roganović, predsjednik Odbora za izgradnju spomenika, i Vojo Nikolić, general-pukovnik JNA u penziji i narodni heroj”, prisjeća se Blažo Nikolić.

Dodaje da se na pločama nalaze imena mnogih Nikolića i u šali kaže da je za njegovo bratstvo rečeno da, ako šta znaju - znaju da ginu za slobodu. “Tamo je ime brata moga đeda, Nikole, koji je poginuo 1915. na Vučjem dolu. Pored njegovog imena tu se nalaze imena još mojih rođaka, kako onih koji su poginuli u Prvom, tako i onih koji su poginuli u Drugom svjetskom ratu”, kazao je Nikolić.

“Ni tri krvava ratna vihora, Prvi i Drugi balkanski i Prvi svjetski rat nijesu mimoišli ovo kršno gnijezdo slobode koje je i tada ispunilo slobodarski zavjet predaka - 112 slobodara s ovog područja časno je ostavilo svoje kosti na ljutom Bardanjoltu, krvavoj Bregalnici, dalekom Solunskom frontu i drugim bojištima, a 130 ih je umrlo mučeničkom smrću u zloglasnim logorima i drugim ratnim stratištima… Prirodno je onda što su sinovi i kćeri ovog krša, zadojeni slobodarskom tradicijom svojih očeva, djedova i pradjedova, 13. jula 1941. godine dostojno i hrabro stali na branik svoje domovine i pošli u ljute bojeve i viteške podvige… S dubokim pijetetom i ponosom, narod ovog kraja se uvijek sjeća tih svojih boraca, pa je i ovo spomen-obilježje nastalo kao izraz duga i zahvalnosti, trajnog sjećanja i vječnog divljenja i želje da se na dostojan način sačuvaju njihova imena od zaborava i budu uzor budućim generacijama”, kazao je prilikom otkrivanja spomenika Pero Roganović, stoji zapisano u Bijelićevoj knjizi.

Toga dana Vojo Nikolić je u svom govoru kazao da je podizanje spomenika dug prema junacima “koji posijaše svoje kosti od Bregalnice do Triglava boreći se i gineći za svoju slobodu i slobodu bratskih jugoslovenskih naroda”.

“Oni su se borili za najuzvišenije ideale koji su ih nadahnjivali i za koje su se vjekovima borili najveći sinovi naših naroda”, kazao je Nikolić.

“Naknadna pohranjivanja zemnih ostataka poginulih boraca u ovom kraju, vršena su na svečanostima 13. jula nekoliko godina, u prisustvu velikog broja građana i gostiju, uz prigodne kulturno-umjetničke programe i posmrtne puščane plotune”, zapisao je Bijelić.

Na glavnoj opštinskoj svečanosti povodom Dana borca, 4. jula 1989. otkriveno je spomen-obilježje u sastavu spomen-kompleksa borcima i na ploči, između ostalog, je zapisano: “Ovdje počivaju posmrtni ostaci petnaestorice boraca iz sastava Druge dalmatinske proleterske brigade, 29. hercegovačke proleterske divizije, Šeste crnogorske udarne brigade i nikšićkog NOP odreda, koji su u toku NOR-a prošli kroz borbe od Knina, Sinja, Omiša i Korčule do Čapljine, Gacka, Nikšića i Cetinja, pali na teritoriji opštine Nikšić”.

Posljednje pohranjivanje zemnih ostataka boraca u kosturnici na Trubjeli obavljeno je na svečanosti uz brojno prisustvo građana i gostiju iz Crne Gore, Dalmacije i Beograda. Govorili su Velizar Perunović i Novak Stevović. U rodna mjesta ispraćeni su ostaci Hamdije Šahovića, Stipe Modriča i Ibra Razića.

UBNOR ispred spomenika na Trubjeli i danas održava prigodne manifestacije i časova istorije obilježavajući prigodne datume iz prošlosti i podsjećajući na značaj stanovnika Rudina i Trepača u oslobodilačkim ratovima.

Socijalizam bi i danas živio da su svi komunisti bili kao pokojni Mirko Božović

Za gradnju spomenika, njegovo održavanje, kao i park koji je zasađen, velike zasluge pripadaju pokojnom Mirku Božoviću, članu Odbora za izgradnju spomenika.

“Zahvaljujući aktivnostima u organizovanju rada, prikupljanju novčanih sredstava, pribavljanju građevisnkog materijala i izvođenju radova Mirka Božovića, koji je kako narod kaže ‘osvitao i zamrcao na gradnji spomenika’, spomenik je završen u planiranom roku i adekvatno projektu”, zapisao je Bijelić.

I Blažo Nikolić je morao da se prisjeti Božovića.

“Spomenik je održavan zahvaljujući Mirku Božoviću. Mirko je bukvalno sam podigao park. Stalno je tamo išao, zalivao, održavao i ono je praktično njegov park. Moram reći da su i park i spomenik besprijekorno izgledali kada ih je on održavao. On je bio takav čovjek da kada dobije zadatak to je radio sa maksimalnom odgovornošću i posvećenošću. Da su svi komunisti bili kao što je bio Mirko Božović, još bi bio socijalizam”, uz osmijeh je kazao Nikolić i dodao da mu je drago što je bio član Odbora za izgradnju spomenika, ali da mu nije drago što ne zna da li “ima iko živ iz tog Odbora” osim njega.

Porodici pokojnog Mirka Božovića 2016. godine uručena je jubilarna medalja SUBNOR-a Crne Gore za izuzetan doprinos Boračkoj organizaciji.

( Svetlana Mandić )