Novi vjerski rat u Americi

Uoči najznačajnijih praznika u hrišćanskom kalendaru, očekivalo se da Džo Bajden prisustvuje uskršnjoj misi u crkvi Svetog trojstva u Džordžtaunu. On je jedan od najreligioznijih predsjednika Sjedinjenih Država poslije Džimija Kartera. Imajući u vidu da organizovana religija propada, to je ipak još jedan od pokazatelja da je njegov način predsjedavanja donekle prevaziđen.

On je predsjednik u zemlji u kojoj više ljudi kaže da ne pripada „nijednoj religiji“ nego što ih se izjašnjavaju kao katolici ili jevanđelistički hrišćani. Za razliku od evropskih država, uprkos povlačenju crkvi Amerika ne postaje manje vjerujuća. Čak i Amerikanci koji više ne odlaze u crkve prije će reći da se mole i da vjeruju u boga nego njemački ili britanski hrišćani. Drugim riječima, oni su odbacili institucije religije, ali ne i religiozni poriv - uključujući težnje za moralnom izvjesnošću i identitetom pripadanja zajednici - koje su tradicionalno obezbjeđivale crkve i sinagoge.

To je dovelo do porasta heterodoksnog razmišljanja čak i unutar sve manjih američkih religioznih zajednica. Skoro trećina osoba koje se izjašnjavaju kao hrišćani kaže da vjeruje u reinkarnaciju. Smjelije ideje se javljaju kod onih koji se ne poistovjećuju ni sa jednom religioznom grupom, kao što je to teološkinja Tara Izabela Barton opisla u djelu „Strange Rites“, poput obilazaka „velnes“ kulta, „brutalnog atavizma“ Džordana Pitersona ili čudnog svijeta obožavanja Harija Potera. Politika sve više počine da izgleda kao još jedna takva pseudoreligija. Moralistička, stroga i često beskompromisna, američka nacionalna debata u obje partije je poprimila religiozne obrise. U jednom novom akademskom radu ističe se da se od 2018. američki korisnici Tvitera prije identifikuju prema stranačkoj pripadnosti nego prema religiji.

Pojedini hvale izmještanje religiozne posvećenosti u sekularnu realnost kao dokaz „praznine u obliku boga“. To je vjerovanje, koje se pripisuje Blezu Paskalu, francuskom matematičaru, filozofu i fizičaru iz sredine 17 vijeka, da vjerski impuls nikada ne može biti ugušen. Ljudska istorija pokazuje da je on bio na tragu nečega. Međutim, takođe pokazuje da su izlivi religioznosti jednako rezulatat kulturološkog, naročito institucionalnog konteksta koliko i metafizike. To potvrđuju različiti načini na koje republikanci i demokrate praktikuju novu religioznu politiku.

Desnica možda djeluje više direktno religiozna. Za vrijeme Donalda Trampa, bijeli jevanđelistički hrišćani, baza partije već decenijama, postali su najvažnija grupa. Međutim, mada oni uključuju neke pobornike starih tradicionalnih vrijednosti, to više nije moralna većina njihovih očeva. Većina bijelih jevanđelista podržala je Trampa - zagriženije nego bilo kojeg prethodnog republikanca - uglavnom iz kulturoloških razloga koji nemaju nikakve veze sa hrišćanstvom.

Mnogo više su ih motivisale njegova imigraciona politika i rasistički nabijena retorika reda i zakona nego njegova sudska nominovanja. Njih ne zanima pretjerano Bajdenova vjera niti njegovi napori da povrati građansku religiju - staru ideju Amerike kao države blagoslovene od boga i ujedinjene u moralnoj svrsi - koju je Tramp prezreo. Oko trećina bijelih jevanđelista pretplaćena je na KjuAnon kult. To je bilo očigledno na osnovu ogromnih krstova i druge hrišćanske opreme među kultistima koji su upali u Kapitol 6. januara.

Ovu pseudoreligijsku transformaciju na desnici su inicirali bijeli jevanđelisti koji ne praktikuju religiju, a koji su podržali Trampa na republikanskim izborima 2016. dok su aktivni vjernici bili uzdržani. Njihovo kontinuirano predstavljanje kao hrišćana, mada ne odlaze u crkvu, često je zapravo zamjena za etnonacionalizam. Tobajas Kremer sa Oksforda je ukazao na istu vrstu prisvajanja religije među evropskim hrišćanskim nacionalistima, koji često ne vjeruju u boga. Ipak na američkoj desnici, za razliku od Evrope, to je dobilo podršku mejnstrima. Hrišćanski lideri, brkajući pad njihovih vjerskih zajednica sa kulturološkom prijetnjom liberalizma, sklopili su pakt sa Trampom i pseudojevanđelistima. Iz partijskih razloga, ostatak republikanske koalicije ih je slijedio. Partija nikada nije bila više deklarativno hrišćanska nego sada, a istovremeno više udaljena od doktrine gospela.

Situacija na ljevici je otprilike suprotna. Najglasnije sekularne demokrate - obrazovani liberali koji se bore protiv rasizma i šovinizma - takođe prednjače u moralisanju. Njihova puritanistička rasna i polna politika dio je duge tradicije progresivnog utopizma, ukorijenjena u mejnstrim protestanizmu.

Prva mesijanska predsjednička kampanja Baraka Obame bila je u tom duhu. Ipak, ovi novi puritanci iz ljevice, mada su sekularniji nego raniji progresivci, daleko su ekstremniji.

U njihovom poimanju socijalne pravde nema prostora za oproštaj ili milost - kao što je to nedavno na svojoj koži osjetila 27-godišnja Aleksi MekKamond kada je smijenjena za mjesta urednika „Tin Voga“ zbog ostrašćenih tvitova koja je objavila kao tinejdžerka. Više su fokusirani na čistoću i iskupljenje unutar liberalnog plemena, nego na stvaranje manje diskriminatornog društva. To donekle potvrđuje i činjenica da mnogi demokratski afroamerički birači uglavnom ignorišu takav aktivizam. Više ih zanima bolja zdravstvena njega. Nije slučajno ni to što mnogi i dalje idu u crkvu.

Ovakav liberalizam je manje preovlađujuć nego što mnogi konzervativci tvrde. U suprotnom, demokrate ne bi nominovale religioznog vremešnog Bajdena. Njegovo pragmatično prihvatanje socijalne pravde se razlikuje od onog koje zastupaju liberalni aktivisti. Stoga, njegovi apeli boljim američkim anđelima prošli su jednako loše među bijelim liberalima koliko i među bijelim jevanđelistima. Ipak, kada su u pitanju kulturološke teme koje sada definišu američku politiku puritanistička ljevica često nema uticaja koliko ni zagrižena desnica.

Nije iznenađujuće što je politički kompromis postao nemoguć. Nikada od 1850-ih, kada su puritanci Nove Engleske prihvatili abolicionistički cilj, a južni baptisti propovjedali božansko opravdanje za ropstvo, politika i religija nijesu bile tako destruktivno pomiješane. To svakako nije optimistično poređenje.

Tekst je preuzet iz "Ekonomista"

( Nada Bogetić )