Prilozi promišljanju CG društva i države

Istorija političke misli u suštini je istorija traganja za najboljim političkim poretkom. Knjiga “Država - između građanskog i nacionalog” profesora Ilije Vujačića na istom tragu potcrtava važnost političko-teorijskog promišljanja dobrog poretka, države i društva u savremenosti, uz virtuozne reference na povijesnu i ovovremenu političku misao. Započevši ediciju “Društvena misao” ovom knjigom, Humanističke studije Univerziteta Donja Gorica (izdavač knjige), tragaju za onim čega u društvenoj stvarnosti Crne Gore danas nedostaje - razboritog govora i mišljenja o zajednici, društvu i državi.

“Država - između građanskog i nacionalnog“ predstavlja zbirku priloga posvećenih razmatranju savremenih problema društvene integracije, istraživanju političke misli i političkim teoretičarima porijeklom iz Crne Gore - što je čini značajnim doprinosom crnogorskoj politikologiji, posebno u savremenom trenutku. U društvu u kojem su akademske debate rijetke, gdje pseudoakademsko i navijačko zagovaranje dva suprotstavljena narativa definiše javnu sferu, profesor Vujačić ispisuje minuciozne argumente u prilog važnom političkom otkriću novovjekovne Evrope: građanskoj državi i društvu koji su se kroz vjekove, jače ili slabije, odupirali izazovima lijevih i desnih autokratija i totalitarizama.

Prvi dio knjige posvećen je tranziciji i demokratiji i donosi važna konceptualna i normativna rješenja u pogledu ideje građanske države, ali i kontekstualnu analizu kategorija političke i pravne teorije i prakse poput opšteg dobra, neutralne države, vladavine prava, supsidijernosti, Poperovog društvenog inženjeringa. Teorijsko-doktrinarno ishodište u poduhvatu revitalizacije ideje građanske države profesora Vujačić nalazi u klasičnom liberalizmu, rodnom mjestu njegovog cjelokupnog opusa, a sloboda je osnovna tema u simfoniji teorijskih promišljanja sabranih u ovoj knjizi.

Drugi, centralni dio knjige posvećen je ideji društvene i političke integracije crnogorskog društva, njegovom traganju za političkom zajednicom, za formama političke i patriotske lojalnosti, uz uvažavanje etno-kulturnog i ideološkog pluralizma. Profesor Vujačić ulazi u savremenu političko-teorijsku debatu liberalizma i komunitarizma o principima pravde i građanstva, zadržavajući izvorno liberalno stanovište, ali uzimajući u obzir perspektivu svjetonazornog pluralizma. Poduhvat profesora Vujačića usmjeren je, istovremeno, na utvrđivanje, definisanje i kritičko preispitivanje modela političkog, državnog i društvenog identiteta Crne Gore i njenih građana. Identitet(i), kao rezultat specifičnog modela društvene integracije, umnogome može (mogu) da odredi (odrede) ishode ovih, ali i drugih emancipatorskih procesa, u konačnom i kvalitet života, samu društvenu koheziju kao preduslov kulturne i privredne reprodukcije jednog društva.

Crnogorski državni identitet je, objašnjava Vujačić, između ustavom definisanog građanskog identiteta, koji uvažava činjenicu društvenog multikulturalizma i ustavno-pravnog mehanizma zaštite manjina, i liberalno-nacionalnog koji je svojstven balkanskim i mnogim evropskim društvima. Pored toga, Crna Gora je istorijski pluralno, višekonfesionalno društvo, što otvara pitanje integracija manjina u sveukupni politički poredak. Uvjeren da je Crna Gora jedina balkanska država koja može da izbjegne “usud nacionalizma”, ali i segregativnog multikulturalizma, uprkos „fluidnom identitetu“ i dubokoj podijeljenosti društva, Vujačić u formi primijenjene etike i političke teorije vrjednosnu prednost daje ustavnom patriotizmu, kao formi društvene integracije i političkog pripadanja zajednici.

Treći dio knjige predstavlja portrete političko-teorijske misli, među kojima su se, pored Fergusona i Marksa, našli Petar II Petrović Njegoš, Džon Plamenac i Vojislav Stanovčić. Tekstovi posvećeni političkom mitu i političkim idejama u „Gorskom vijencu“ predstavljaju novo, politikološko, kontekstualno čitanje Njegoša, u vremenu kada mu se, iz raznih perspektiva oduzima istoričnost, ali i pripadanje jednom vremenu i tom vremenu svojstvenim idejama. Stranice posvećene Plamencu i Stanovčiću predstavljaju podsjećanje na mislioce sa prostora Crne Gore čiji bi doprinos političkim naukama, nažalost, mogao biti lako zaboravljen.

Knjiga “Država - između građanskog i nacionalnog“ nije samo doprinos crnogorskoj politikologiji i ovdašnjem mišljenju političkog, nego i savremenoj političkoj teoriji uopšte. Politička misao Ilije Vujačića, ukorijenjena u idealu klasičnog liberalizma i škotskog prosvjetiteljstva, ostala je i ovoj knjizi na tragu kritike opasnosti konstruktivističkog racionalizma, izumljivanja političkog van iskustvenog. U tom smislu, njegov doprinos ovdašnjoj politikologiji ogleda se i u toj važnoj epistemološkoj pretpostavci, koja vraćajući političkoj misli mjesto koje joj je još Aristotel namijenio u svom saznajnom sistemu, politiku shvata kao praktičku filozofiju - razborito iskustveno traganje za najboljim odgovorima. Rehabilitacija aristotelijanske paradigme očitava se i u teleološkom razumijevanju prirode političkog koju profesor Vujaćić zagovara u ovoj knjizi, shvatanju politike kao slobodne djelatnosti usmjerene na stvaranje zajednice građana. Kriza političke zajednice u Crnoj Gori i podijeljenost društva je polazna tačka njegove analize koja, vodeći se slobodom kao osnovnim načelom svakog valjanog poretka, ukazuje na pravne i političke temelje konstitucionalizma koji, prevazilazeći zamke pretpolitičkog, postaju osnovom novog političkog samorazumijevanja građana Crne Gore. Ukrštajući negativnu i pozitivnu slobodu, pojedinca i zajednicu, građanstvo prava i građanstvo učestvovanja, profesor Vujačić stvara političko-teorijski amalgam od izuzetne teorijske, epistemološke i normative, ali i praktičke, upotrebne vrijednosti za izazove i iskušenja vremena pred kojim se nalazi savremena crnogorska država i društvo.

( Predrag Zenović )