Katastrofa za reputaciju EU

Vakcinacija u Evropi je neprihvatljivo spora, saopštila je ove nedjelje Svjetska zdravstvena organizacija i upozorila da bi odgađanje moglo produžiti pandemiju.

Do sada je samo oko 11 procenata stanovništva bloka primilo jednu dozu, u poređenju sa 47 odsto u Britaniji i 30 odsto u SAD.

Evropa je bila sporija od Britanije i SAD, ne samo u naručivanju vakcina prošle godine, nego i u odobravanju. Čak i pošto ih je blok odobrio, imunizacija je uveliko sporija nego u Britaniji i Americi, da ne pominjemo Izrael. Haotični proces vakcinacije rizikuje da podrije kredibilitet bloka kada su u pitanju veliki izazovi.

Evropska unija je bogata, naučno napredna i ima odlične sisteme zdravstvene njege i socijalne zaštite, a politički konzenzus je snažno naklonjen brizi za građane. To je, međutim, zatajilo tokom pandemije, ocjenjuje britanski “Ekonomist”.

Nedjeljnik podsjeća na čuvenu izjavu Žana Monea, francuskog diplomate koji je pomogao u osnivanju evropskog projekta - “Evropa će biti iskovana u krizama”. Kada situacija ne može biti gora, te riječi se koriste kao ohrabrenje da će EU ugrabiti pobjedu iz čeljusti poraza. To je bio slučaj tokom krize eura, kada je Evropska centralna banka na kraju riješila problem novom politikom.

Slično tome, migrantska kriza 2015. je uveliko ojačala Fronteks, snage EU za obezbjeđivanje granica.

Moneova izreka je međutim i izvor samozadovoljstva, ističe “Ekonomist” i podsjeća na izjavu bivšeg ministra spoljnih poslova Luksemburga Žaka Posa tokom raspada Jugoslavije.

“Građanski rat u Jugoslaviji 1990-ih doveo je do proglašenja ‘Ovo je čas Evrope’. Uslijedile su godine krvoprolića. Slično tome, prošlogodišnja odluka da se Evropskoj komisiji potpuno prepusti odgovornost za kupovinu i raspodjelu vakcina za 450 miliona ljudi pretvorila se u katastrofu”, piše britanski list.

“EU se decenijama predstavljala ne samo kao najbolji protivotrov za novi evropski rat, nego kao ‘Evropa koja štiti’, tvrdeći da će zbog kolektivne veličine i zajedničkog suverenita, obezbjeđivati bolji, duži i prosperitetniji život sa sve,” navodi “Njujork tajms”, uz ocjenu da to obećanje sada zvuči prazno.

“Nakon svake krize, bilo da je u pitanju Kosovo ili prezaduženost, uobičajeni odgovor je ‘više Evrope’. Međutim, ukoliko Brisel ne uspije da brzo preokrene situaciju, kriza sa vakcinama bi mogla dovesti do toga da se države članice odupru davanju dodatnih ovlašćenja Evropskoj komisiji,” piše “Njujork tajms”.

“Ovo je katastrofa za reputaciju Evropske unije,” kazao je Mark Leonard, direktor Evropskog savjeta za spoljne odnose.

Čak je i Gi Verhofštad, član Evropskog parlamenta i veliki evropski federalista, opisao učinak Komisije kao “fijasko”.

Na početku krize, kada su države zatvarale granice i gomilale zaštitnu opremu, postojala je velika želja za evropskom saradnjom, “ne zato što ljudi vole EU ili njene institucije, nego zato što su one bile tako odsutne,” rekao je. Međutim, EU je pokazala nedostatak ekspertize i kompetentnosti.

“Mnogi koji posmatraju Britaniju, SAD i Izrael, misle da nam ide loše zbog evropske saradnje, i to će imati poguban uticaj u drugim oblastima,” smatra Verhofštad.

“Ekonomist” dodaje da je i demografija jedan od problema Evrope. Stanovništvo EU je staro prema globalnim standardima i time podložnije bolesti. Drugi faktori, poput prenatrpanih gradova, možda takođe čine Evropljane ranjivim. Prekogranična mobilnost, veliko dostignuće EU, vjerovatno je išla u prilog virusu i niko neće željeti da to suzbije kad se pandemija ublaži, ističe se u komentaru.

Udruživanje istraživačkih napora 27 država članica i njihovih finansija za kupovinu vakcina je imalo smisla, isto kao što je “Operacija vorp brzina” u Americi okupila 50 država. Međutim, birokratija EU je loše vodila pregovore možda zato što nacionalne vlade generalno nadziru javno zdravlje. Taj projekat je uglavnom vodila predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen, koja je početak vakcinacije opisala kao “uspješnu evropsku priču”.

Njen tim se previše fokusirao na cijene, a premalo na sigurnost zaliha. Besmisleno su se cjenkali oko odgovornosti u slučaju neželjenih dejstava vakcina. Prepirke, ubiranje jeftinih poena i prijetnja blokadom izvoza vakcina učinili su više na podrivanju povjerenja u vakcinaciju nego što su popravili reputaciju Komisije, ocjenjuje “Ekonomist”. Da je Fon der Lajenova i dalje članica neke nacionalne vlade, teško da bi zadržala funkciju, piše list o nekadašnjoj ministarski odbrane Njemačke.

EU je izgubila Britaniju, petu po veličini svjetsku ekonomiju, a i prije pandemije je patila od niskog rasta i sve manjeg udjela u globalnoj trgovini.

“Ekonomist” piše da je, u posljednjem kvartalu 2020, Amerika imala stopu rasta od 4,1 odsto. U Kini, koja je virus savladala “totalitarnom strogošću”, rast je iznosio 6,5 odsto. Ekonomija eurozone je i dalje doživljavala pad.

Evropa je iskoristila pandemiju da ostvari institucionalni napredak, stvaranjem novog instrumenta - EU fond sljedeće generacije (NGEU). Vrijedan 750 milijardi eura, usmjeren je uglavnom na slabije zemlje kojima je najviše potreban. Više od polovine novca su grantovi, a ne krediti, što smanjuje uticaj na nacionalni dug. Međutim, i taj program je, poput vakcinacije, osuđen na sporost. Prve isplate se očekuju tek za nekoliko mjeseci, dok se države članice spore sa Komisijom oko pojedinačnih programa. Samo četvrtina fonda će biti isplaćena dok kraja sljedeće godine.

“Ekonomist” ocjenjuje da je nedostatak urgentnosti simptom puno većeg problema: zanemarivanja zdravlja evropskih ekonomija.

Čak i sa novim novcem, budžet EU će iznositi samo dva odsto BDP u narednom sedmogodišnjem fiskalnom periodu. Na nacionalnom nivou, gdje vlade tipično troše oko 40 odsto BDP, Evropljani su pretjerano oprezni, ocjenjuje “Ekonomist”, konstatujući da će to imati duboke posljedice.

Do kraja 2022, očekuje se da američka ekonomija bude šest odsto veća nego što je bila 2019. Evropa, nasuprot tome, vjerovatno neće proizvoditi više nego prije pandemije, dodaje se u analizi.

“Istina je da paket Džoa Bajdena od 1,9 biliona dolara nakon skoro četiri biliona u Trampovoj eri rizikuje da pregrije ekonomiju, ali, Evropa je pošla u drugu krajnost. Njen budžetski deficit za 2021. je prosječno polovina prognoziranog američkog. Nakon kombinacije finansijske krize i kovida-19, proizvodnja EU će iznositi 20 odsto, ili tri biliona, manje nego da je zadržala rast iz 2000-07. EU je suspendovala fiskalna pravila za ograničavanje deficita.

Zahvaljujući dijelom monetarnom aktivizmu ECB, evropske vlade imaju fiskalni prostor da učine više. I trebalo bi da ga iskoriste.”

Prema ocjeni britanskog nedjeljnika, Evropa se može tješiti činjenicom da će se program vakcinacije ubrzati tokom ljeta. “Širom kontinenta, evroskepticizam je bio u padu tokom pandemije, a političari koji su koketirali sa izlaskom, poput Matea Salvinija ili Marin le Pen, okrenuli su ploču. Međutim, EU neizbježno zaostaje za Kinom i Amerikom jer ne uspijeva da se kompetentno uhvati u koštac sa svakom narednom krizom. U opasnom i nestabilnom svijetu, to je navika koja se mora mijenjati,” zaključuje se u analizi.

Šefica EK previše ugađa Njemačkoj

Ursulu fon der Lajen optužuju i da je previše usredsređena na Britaniju i imidž u Njemačkoj.

Očekivalo se da EK prođe teško u pandemiji, bez fiskalne moći i autonomije djelovanja države nacije. Međutim, Fon der Lajenova je od januara u sporu sa britansko-švedskom kompanijom Astra Zeneka, a time i sa britanskom vladom, zbog nedovoljnog snabdijevanja vakcinama, što je kulminiralo proširenjem ovlašćenja bloka za stopiranje izvoza.

Njeni saradnici ukazuju na potrebu suprotstavljanja kompaniji koja je uveliko iznevjerila obećanje od 120 miliona doza u ovom kvartalu (očekuje se samo 30 miliona), kao i Britaniji zbog odbijanja da izvozi vakcine koje se proizvode u pogonima te firme u Oksfordu i Stafordširu.

Drugi, međutim, osporavaju tom kojim EK komunicira i usredsređenost na manjak izvoza Britanije, koja ima sedam puta manje stanovnika od EU i malu liniju za proizvodnju vakcina.

Diplomate se žale da se šefica EK možda previše trudi da zadovolji kritičare u CDU, stranci desnog centra kojoj pripadaju ona i njemačka kancelarka Angela Merkel, uoči septembarskih saveznih izbora, piše “Gardijan”. Vjeruje se da će spora vakcinacija i te kako uticati na volju birača.

Zvaničnici koji rade sa Fon der Lajenovom, koja je odlučila da živi u stanu na 13. spratu sjedišta EK u Briselu, kažu da je ona previše zatvorena, da ima povjerenja samo u malu grupu, prije svega šefa kabineta Bjorna Ziberta i savjetnika za komunikacije Jensa Flozdorfa, obojica Njemci.

“To što spava u kancelariji ne znači da donosi dobre odluke, nego prije da nema perspektivu i politički osjećaj,” rekao je jedan od njih.

“Gardijan” prenosi ocjenu Jakoba Funka Kirkegarda iz Njemačkog Maršalovog fonda u Briselu, da je Ursula fon der Lajen “njemačka komesarka”.

“To je najveća zemlja, ona ima specijalnu ulogu da usreći Njemačku, tako da od tamo dolazi puno pritiska. Pogledate ankete i vidite da će puno ljudi u CDU ostati bez posla. Oni traže žrtvenog jarca i ona je prva na udaru.”

( Angelina Šofranac )