Nova i pametn(ij)a metoda za Adu Bojanu

Jedino rješenje za zaustavljanje erozije plaže Ade Bojane jeste prelazak na tehnologiju utemeljenu na najnovijim dostignućima obalnog inženjerstva. Takva rješenja, srećom, postoje i pokazuju odlične rezultate, ne koštaju „čitavo bogatstvo“, a pomažu da sačuvamo bogatstvo koje imamo u Adi. Činjenica da je ova tehnologija nepoznata naučnicima u našem dijelu svijeta, ne smije biti prepreka da se sa njom upoznamo i da je upotrijebimo. Ada Bojana je, naime, tip plaže koji zahtijeva ne konzervativna, već savremena, inovativna rješenja, efikasna i ekološki održiva.

U ovom tekstu dajem neke osnovne karakteristike jedne nove, u praksi i nauci provjerene tehnologije koju su razvili vrhunski naučnici iz oblasti zaštite od obalne erozije, kao za sada najbolje rješenje za plažu tipa Ade Bojane.

Potrebno je prvo reći da su današnji izgled sveg priobalja odredila dva procesa kroz vrijeme - erozija i taloženje. Eroziju izazivaju razarajući talasi čija je energija povratnog ispiranja jača od udarne. Taloženje izazivaju niskoenergetski talasi, čija je udarna energija jača od ispirajuće. Savremene klimatske promjene intenziviraju eroziju utičući između ostalog na jačinu i smjer talasa, i intenzitet i učestalost oluja. Eroziju plaža potspješuje i način na koji čovjek koristi obalne zone i riječne slivove. Riječna delta je izuzetno dinamična zbog procesa složene interakcije između riječnog prenošenja sedimenata i obalne/morske erozije. Delta se vremenom mijenja uslijed prirodnih procesa i nepogoda, ali i ljudskih intervencija u prirodi, kao što je izgradnja brana u slučaju Ade Bojane. Kombinacijom prirodnih i ljudskih aktivnosti, kroz decenije rastao je problem nestajanja Ade Bojane, i sada narastao do kritične tačke.

Nova i inovativna rješenja su jedina prava za Adu

Da bismo povratili prvobitni izgled plaže Ade Bojane, neophodno je preći sa konzervativnih na inovativne, ekološki i ekonomski održive metode. U situaciji kada je snabdijevanja Ade Bojane fluvijalnim materijalom tj. materijalom kojeg je donosila rijeka Bojana praktično zaustavljen izgradnjom brana, “hranjenje” plaže ostalo je jedino moguće sa morske strane.

Kao jedno inovativno rješenje izdvajaju se derosion lattice, naime tip protiverozivnih rešetaka. Radi se o fleksibilnoj mrežnoj konstrukciji velike čvrstoće, koja može da izdrži ekstremne klimatske uslove. Ova protiverozivna metoda potiče iz najsavremenijih dostignuća tajvanskih naučnika. Opisana je u naučnom članku iz 2015. godine, čemu je prethodilo šest godina eksperimentalno-terenskih studija. Njeno primjenjivanje danas daje izuzetne rezultate po svim parametrima održivosti.

Metoda se zasniva na postavljanju metalne konstrukcije za koju je vezana mreža velike čvrstoće. Postavlja se pod uglom od maksimum 30 stepeni na obalsko dno u priobalju i na nekih 20 m udaljenosti od obalske linije, u zoni u kojoj talasi odnose velike količine suspendovanog pijeska. Pri udaru o ovu mrežnu konstrukciju, talasi gube na snazi do 50%, prolazeći dijelom kroz mrežu i vršeći taloženje pijeska - kako iza, tako i sa strana i ispred konstrukcije. Postepeno deponovanje suspendovanog pijeska iz priobalja stvara jaku prirodnu barijeru protiv erozije, što dovodi do postepenog smanjivanja nagiba. U isto vrijeme se omogućava uvećavanje lokalnog biodiverziteta, što je jedna od ključnih preimućstava ove tehnologije. Poređenja radi, biodiverzitet se uništava prilikom konzervativne metode nanošenja pijeska bagerom sa drugih lokacija.

To što ovu tehnologiju izdvaja od drugih je i njena mobilnost. Nakon završenog formiranja plaže, konstrukcija se po potrebi može pomjerati dalje u more, sve dok se ne dostigne željena površina. Konstrukciju je zatim, po potrebi, moguće prebaciti na neko drugo mjesto gdje je erozioni proces takođe intenziviran, kao što je to npr. slučaj sa Adom Bojanom na njenom drugom kraju, prema Albaniji. Međutim, kako je ovaj dio Ade „daleko od očiju“ državne/lokalne uprave i daleko od turističkih kompleksa, on je bio i manje u fokusu za sanaciju.

Danas je ovo jedna od najefikasnijih metoda revitalizacije i zaštite pješčanih plaža od erozionih procesa, naročito u djelovima svijeta čija je obala izložena tajfunima i uraganima. Razlog što ova metoda možda još uvijek nije poznata u Evropi i Sredozemlju jeste njena usmjerenost ka jednom posebnom tipu plaže specifične morfologije, kakve su u Evropi rjeđe, a kakva je upravo plaža Ade Bojane.

Manjkavost tradicionalnih rješenja

Do pedesetih godina prošlog vijeka protiverozivne mjere zasnivale su se na izradi tvrdih konstrukcija, poput raznih tipova morskih zidova, obalnih obloga i napera. Tvrde konstrukcije su dvadesetih i tridesetih godina najčešće upotrebljavane na privatnim ili manjim javnim plažama. Njihovo dejstvo je bilo isključivo lokalno, prouzrokovalo velike ekološke štete i eroziju na drugim lokacijama udaljenim i na desetine kilometara.

Zbog troškova pri izgradnji i održavanju tvrdih struktura, fokus je vremenom prenesen na jačanje prirodnih odbrambenih karakteristika obala, naime na vještačko formiranje plaža i stabilizaciju dina. Ove meke mjere, poput prihranjivanja plaža, donekle su pomagale obnavljanju prirodne dinamike, ali su zahtijevale česta ponavljanja i sa tim u vezi i velike troškove, što je najčešće dovodilo do obustavljanja projekta. Takođe, “cementiranje” nanešenog sedimenta transportovanog sa drugih lokacija uništavalo je postojeći obalski ekosistem.

Danas je dokazano, i kroz praksu i u nauci, da nijedna od tradicionalnih metoda dugoročno ne stabilizuje erozijom pogođena područja. Tradicionalne metode su i neefikasne i pogubne za habitat.

Zaključak

Oporavak Ade Bojane sa ciljem da se sačuva njena jedinstvenost, moguće je samo posredstvom savremenih tehnologija i inovativnih rješenja. U isto vrijeme mora se obezbjediti obalski monitoring, zato što je neophodan za razumijevanje ponašanja morfologije i obalske sredine. Održivi način na koji nova protiverozivna tehnologija funkcioniše, ostavlja istovremeno mogućnost integralnog pristupa problematici vezanoj kako za plaže i samo ostrvo Ada Bojane, tako i za ušće i sliv rijeke Bojane.

Autorka je inženjer zaštite od erozije

( Ana Jovanović )