Uskraćivanje vakcina Balkanu nanosi trajnu štetu EU

Četiri članice Evropske unije pobunile su se protiv inicijative Brisela da pooštri ograničenja izvoza vakcina, što je do sada najjasniji znak tenzija unutar bloka u vezi sa tom politikom.

Grupa, koja se sastoji od Holandije, Belgije, Irske i Švedske, nije prikupila dovoljno podrške da blokira te mjere, koje je Evropska komisija objavila prošlog mjeseca. Međutim, kako piše “Fajnenšl tajms”, glasanje protiv naglašava strah nekih članica EU da ograničavanja ugrožava reputaciju bloka kao pouzdanog igrača u lancu snabdijevanja vakcinama.

Njemačka je prihvatila plan Brisela, ali je podnijela dokument sa jasnim rezervama prema nekim aspektima ograničenja. U dokumentu od prvog aprila u koji je FT imao uvid, navodi se da bi negativne odluke o izvozu “i dalje trebalo da budu samo krajnja mjera”. Dodaje se da odluka Brisela da odustane od prethodnih izuzeća za vakcine namijenjene Zapadnom Balkanu rizikuje da izazove “trajnu štetu za reputaciju EU”.

Pojačana kontrola izvoza, koju zagovara predsjednica EK Ursula fon de Lajen, dodaje uslove koje bi nacionalne vlade trebalo da uzmu u obzir kada odlučuju hoće li dozvoliti da kontingent vakcina napusti EU. Nova pravila nalažu vladama da razmotre da li zemlja odredišta pokazuje dovoljno “reciprociteta” prema EU, navodi FT.

Vlade su do srijede veče mogle da podnesu prigovore na mjere, koje su privremeno na snazi od 26. marta.

U zajedničkoj izjavi dostavljenoj sa glasovima protiv mjera, Belgija, Švedska i Holandija su saopštile da bi taj potez mogao pokrenuti negativnu spiralu ograničenja izvoza i spriječiti ubrzavanje globalne proizvodnje, a potencijalno i proizvodnju i distribuciju same EU. FT ističe da je protivljenje Belgije i Holandija razumljivo imajući u vidu njihov status velkih proizvođača vakcina. U njima su smještene dvije fabrike EU koje proizvode sirovine za vakcinu Oksford/AstraZeneka, dok Fajzer svoje vakcine proizvodi u Pursu u Belgiji.

Irski premijer Mihal Martin ranije je naglasio da je važno da lanci snabdijevanja ostanu otvoreni. “Kada počnete da postavljate barijere, druge zemlje bi mogle da slijede primjer sa nekim sirovinama od vitalnog značaja za proizvodnju vakcine”.

FT piše da je diplomatska nota njemačke vlade posebno kritična prema odluci Komisije da ukloni izuzeća koja su ranije važila za države Zapadnog Balkana i članice Evropskog udruženja slobodne trgovine (EFTA), što znači da se izvoz u njih sada provjerava prema toj šemi.

U noti se upozorava da taj potez EU “rizikuje da podrije povjerenje u EU nekih naših najbližih partnera i susjeda, i stoga nosi značajne spoljnopolitičke posljedice i moguće trajnu štetu za reputaciju EU”.

Komisija se poziva da ponovo razmotri taj dio novih izvoznih ograničenja. Berlin takođe upozorava da bi “mogla uslijediti pojačana aktivnost proizvođača vakcina iz trećih država i dodatno proširenje njihovog geopolitičkog uticaja”.

Spor tempo vakcinacije iznio je na vidjelo slabosti 27-članog bloka i doveo u iskušenje njegovo jedinstvo. EU koordinira kupovinu vakcina sa vladama, ali su planovi za vakcinaciju u nadležnosti država članica. Tempo imunizacije zavisi od zaliha, ali i od programa vakcinacije koji su suočeni sa preprekama u državama EU usljed zabrinutosti povodom bezbjednosti i efikasnosti vakcina.

Usljed visoke stope zaraze i problema sa isporukama od zapadnih snabdjevača, ruske i kineske vakcine su izazazov za sve veći broj evropskih država.

Samo mjesec pošto je hrvatska agencija za ljekove saopštila da ne planira da koristi Sputnjik V bez odobrenja regulatora EU, vlada je pokrenula razgovore sa Moskvom oko uvoza. Srbija je prva u Evropi odobrila i počela da koristi ruske i kineske vakcine, koje regulatori EU još nisu odobrili. Srbija, koja je među prvima u Evropi po stopi imunizacije, donirala je vakcine Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Sjevernoj Makedoniji.

Francuska je u martu optužila Rusiju i Kinu da koriste vakcine kao “propagandni instrument”.

“Način na koji to rade je više agresivna diplomatija nego solidarnost i zdravstvena pomoć”, rekao je ministar spoljnih poslova Žan-Iv le Drian. “Kina i Rusija sprovode politiku uticaja putem vakcina čak i prije nego što vakcinišu svoje građane”.

I šefica EK je izrazila sumnju zašto Moskva i Peking izvoze vakcine širom svijeta ako nisu imunizovale svoje stanovništvo.

Vakcinalna diplomatija je, kako je nedavno objavio “Forin polisi”, možda Rusiji i Kini donijela kratkoročnu pobjedu u centralnoj i istočnoj Evopi.

“Dugoročno gledano, obim štete za položaj EU kao globalne sile - i vjeru država članica u evropsku saradnju - neće zavisiti od Moskve ili Pekinga, nego od sposobnosti Brisela da ubrza program vakcinacije”.

Najefikasniju vakcinaciju protiv kovida-19 u svijetu sprovodi Izrael, a slijede Ujedinjeni Arapski Emirati, Čile, Britanija, SAD, Bahrein, Srbija i Mađarska, prema podacima portala Our World in Data.

( Angelina Šofranac )