Himere - medicinsko čudo ili Pandorina kutija

U revolucionarnom eksperimentu čiji su rezultati objavljeni ranije ovog mjeseca naučnici su uspjeli da stvore embrion koji je sadržao ljudske i ćelije majmuna. Naučnici su embrion, nakon 20 dana proučavanja u laboratoriji, uništili, ali njihovo dostignuće pojedini etičari tumače kao otvaranje Pandorine kutije.

Postoji ime za vrstu života koju su naučnici stvorili, a to je himera i potiče od čudovišta iz grčke mitologije koje je bilo dijelom lav, dijelom koza i dijelom zmija.

Američko-kineska studija, koju je predvodio naučnik Huan Karlos Izpisua Belmonte, predstavlja kulminaciju decenijskog rada u cilju razumijevanja ranog embrionskog razvoja kod neljudskih vrsta, za koje se Belmonte nada da se sada može primijeniti na čovjeka.

Međutim, eksperiment je pokrenuo ozbiljna etička pitanja o posljedicama kombinovanja ljudskih ćelija sa ćelijama drugih vrsta, a etičari širom svijeta diskutuju o tome kako rad treba interpretirati i razmatraju naredne korake.

Pojedini etičari strahuju da naučnici ulijeću u budućnost sa himerama bez adekvatne pripreme. Njihova glavna briga jeste etički status himera koje sadrže ljudske i neljudske ćelije - naročito ukoliko se ljudske ćelije integrišu u osjetljive regione poput mozga majmuna. Između ostalog, postavlja se pitanje i kakva bi prava imala takva bića.

Profesor Džulijan Savulesku sa Centra za praktičnu etiku na Oksfordu smatra da ovo istraživanje otvara Pandorinu kutiju.

„Ovi embrioni su uništeni nakon 20 dana razvoja, ali samo je prijatnje vremena kada će ljudsko-neljudske himere biti uspješno razvijene, možda kao izvor organa za ljude. Ključno etičko pitanje je: kakav je moralni status tih novih stvorenja? Prije nego bilo kakvi eksperimenti budu sprovedeni na živorođenim himerama, ili uzimani njihovi organi, ključno je da njihovi mentalni kapaciteti i životi budu adekvatno procijenjeni”.

Belmonte, profesor sa Salk instituta za biološke studije koji uživa veliki ugled zahvaljujući njegovom radu na razvoju embriona, jasno je naznačio kakvi su ciljevi njegovog eksperimenta i u kojem pravcu želi da ide. Stvaranje mutanata sa specifičnim fizičkim osobinama u stolu junaka filmova X-Men, definitivno nije njegov cilj.

On je za „Tajm“ objasnio da su prvi koraci ljudskog embriona „najveća misterija ljudskog razvoja“. „Mada znamo puno o razvoju nakon našeg rođenja, čak i o tome što se dešava tokom trudnoće, mi zapravo ne znamo ništa o ljudskom razvoju tokom prvih dvije tri nedjelje nakon oplodnje. Sve što znamo o ranoj embriogenezi dolazi iz različitih laboratorijskih modela - hrčaka, miševa crva - ali ne znamo ništa o nama“, kazao je Belmonte.

U studiji objavljenoj u časopisu „Cell“, Belmonte je opisao da njegovom timu stvaranje himere čovjeka i majmuna, koja je održavana 20 dana, omogućilo da prouči ove ključne faze razvoja. Konkretno, naučnici su tragali i proučavali različite signale koje nove ćelije šalju kako bi izazvale razvoj od jedne oplođene do miliona ćelija i višestrukih tkiva i organa od kojih se sastoji čovjek. Evoluciona bliskost primata i čovjeka je to omogućila. Belmonte je ranije pokušavao da sprovede sličan ekspriment sa ljudskim i embrionima svinje, ali nije uspio.

Naučnici se slažu da postoji nekoliko razloga zbog čega treba nastaviti ovu vrstu iustraživanja. Ljudsko-majmunske himere mogu poslužiti za proučavanje djelova mozga, kako bi na primjer bolje razumjeli Alchajmerovu bolest. Još jedan cilj je uzgajanje ljudskih organa za transplantaciju „brisanjem“ relevantnog organa iz genetske strukture životiunje i zamjenjivanje ljudskim matičnim ćelijama.

Belmonte kaže da je potpuno svjestan moralnih i etičkih pitanja koje izaziva njegov rad. „Nećemo koristiti majmune kako bi u njima uzgajali ljudske organe“, kazao je. On tvrdi da planira da uči „jezik“ razvoja ljudskih embriona koristeći ljudsko-majmunski model, a zatim da ga iskoristi kako bi bolje razumio određenu bolest - i potencijalno stvori ljudsko tkivo za transplantaciju organa u manje spornim vrstama, poput svinja.

Belmonte već sarađuje sa naučnicima i uzgajivačima svinja u njegovoj rodnoj Španiji kako bi se pripremio za naredne studije. On je pripremajući se za rad na ljudskoj-majmunskoj himeri konsultovao troje nezavisnih etičara i dobio dozvolu međunarodnih regulatornih odbora.

Henk Grili, direktor Centra za pravo i prirode nauke na Univerzitetu Stenford, tvrdi da eksperiment sam po sebi nije predstavljao problem, jer embrion nije bio planiran za implantaciju i dalji razvoj. Međutim, on priznaje da ovakvi eksprerimenti mogu da uznemire ljude i da budu pogrešno protumačeni ukoliko nijesu adekvatno objašnjeni. Grili ističe da se jedna od najvećih bojazni odnosi na pristanak na studije. On kaže da je najbitnije da donatori ćelija budu podrobno informisani da njihove ćelije mogu biti korištene za himerička istraživanja „Jedno od najspornijih pitanja u etici istraživanja jeste da li su određeni oblici istraživanja toliko kontroverzni da je za njih potrebno posebno odobrenje”, kazao je Grili.

Belmonte je u njegovom istraživanju koristio matične ćelije koje je odobrio etički odbor Univerziteta u Pekingu i one su korištene i u ranijim istraživanjima. Međutim, ostalo je nejasno da li je u formularu za odobrenje bilo konkretno naznačeno da se istraživanje odnosi na himeru.

Sa druge strane, pojedini etičari upozoravaju da ovakav tip istraživanja može dovesti do dizajniranja ljudskih bića kako bi odgovarala socijalnim željama i potrebama, i navode brojne primjere kroz istoriju kada je nauka zloupotrijebljena u cilju ispunjenja autoritarnih i kulturoloških očekivanja.

Belmonte je voljan da učestvuje u svim diskusijama. On tvrdi da se nepravedno našao na meti kritika kada je vijest o njegovom radu prerano procurila u medije i kada su je van konteksta komentarisali oni koji ne razumiju njegov rad.

„Ja ne tvrdim da treba da sprovedemo svaki eksperiment koji možemo već da idemo naprijed na načine koji su zakonski i etički dozvoljeni“, kazao je on. On smatra da njegov rad nije ograničen samo na akademsko razumijevanje ranog ljudskog razvoja, pa čak ni na naučnofantastičnu mogućnost stvaranja ljudskog tkiva za tranpslantaciju organa, već da može razotkriti kako počinju i na taj način pomoći u liječenju bolesti poput kancera i Alchajmera.

„Dakle, ne samo najranije već i kasnije faze života možemo proučavati sa ovim himeričkim platformama“, kazao je on. Naravno, pod uslovom da naše etičke, kulturološke i sociološke norme mogu da idu ukorak sa brzim ritmom naučnog napretka.

( Nada Bogetić )