Politički klijentelizam u Crnoj Gori: Svakom četvrtom biraču nuđene pare ili usluga

Skoro četvrtini birača u Crnoj Gori nuđen je novac ili usluga da bi glasali za neku partiju na izborima, pokazalo je istraživanje INFORM projekta o političkom klijentelizmu na Zapadnom Balkanu.

INFORM projekat okuplja ekipe iz devet evropskih zemalja za sprovođenje istraživanja o formalnim i neformalnim institucijama ma Balkanu.

Projekat, koji predvodi Univerzitetski koledž iz Londona, sprovodi se u okviru programa Evropske unije - Horizont 2020.

Na pitanje - Da li vam je ikada ponuđen novac ili usluga u zamjenu za glas na izborima, u Crnoj Gori je potvrdno odgovorilo 23 odsto ispitanika, što je najveći procenat u regioinu.

Istraživači INFORM-a, dijeleći ukupno biračko tijelo u Crnoj Gori od 528.917 birača sa tačnim postotkom birača na drugoj decimali, došli do projekcije prema kojoj se u takvoj situaciji našlo čak 118.984 punoljetnih građana.

Na isto pitanje u Albaniji je potvrdan odgovor dalo 21 odsto birača, u Bosni 15 procenata, a na Kosovu 12.

Najmanji broj ispitanika koji je odgovorio da mu je nuđen novac ili usluga u zamjenu za glas na izborima je u Makedoniji i Srbiji - sedam, odnosno osam procenata.

U Crnoj Gori je najveći postotak ispitanika dao potvrdan odgovor i na sljedeća dva od seta od četiri pitanja o političkom klijentelizmu koji po definiciji predstavlja raspodjelu određenih prednosti pojedincima ili jasno definisanim grupama u zamjenu za političku podršku.

Tako je na pitanje - da li je ikada vaš direktor, šef ili gazda tražio da glasate za određenu političku grupaciju ili stranku - sa „da“ odgovorilo 12 odsto anketiranih, dok je u preostalih pet država zapadnog Balkana taj postotak pet ili šest.

Dalje, osam odsto ispitanika u Crnoj Gori potvrdno je odgovorilo na pitanje - da li je ikada vaš šef ili gazda tražio da učestvujete u određenim aktivnostima političkih stranaka (mitinzima, stranačkim promocijama...).

To je za dva osto više nego u Albaniji ili Srbiji, dok je u Bosni i Makedoniji taj postotak tri odsto.

Procenat onih koji je u Crnoj Gori potvrdno odgovorio na pitanje - da li su se stranačkom zvaničniku/čovjeku od uticaja, obratili za nekavu pomoć je 13, jedan manje nego u Makedoniji.

U Albaniji je najmanje onih koji su od partijskih funkcionera tražili pomoć - , četiri odsto.

Istraživač u okviru INFORM projekta Miša Popović iz skopskog Instituta za demokratiju, objasnio je da je anketiranje na terenu u Crnoj Gori sprovela agencija IPSOS krajem maja i početkom juna na uzorku od 803 ispitanika, dok su upitnik sastavili istraživači iz tog velikog projekta.

“Na osnovu istraživanja mi ne znamo koja je partija ponudila nešto ili da li je birač u zamjenu za uslugu ili novac dao glas baš toj političkoj grupaciji. Ono što pokazuje ovo istraživanje je da, ako posmatramo Srbiju ili Makedoniju gdje je taj procenat od sedam, osam odsto mali u odnosu na ostale države regiona, opet dolazimo do zaključka da se izbori mogu dobiti na taj način“, kazao je Popović.

Dakle, naglašava, u svim držama zapadnog Balkana klijentelizam je široko rasprostranjena pojava.

Ta društva imaće problem da stanu na put klijentelizmu jer, kako kaže Popović, to nije samo pojava odozgo - kada partije nude novac ili usluge, već i odozdo - kada građani sami traže od partija neku vrstu pomoći.

“Primjera radi, u Makedoniji imamo loše zdravstvo, potreban je slobodan krevet i ljudi se onda obraćaju stranačkom zvaničniku ili čovjeku od uticaja. Kako je kod nas na Balkanu prisutno uvjerenje da se za uslugu mora vratiti usluga, velika je vjerovatnoća da će taj birač glasati za političku opciju onoga kome se i obratio. Partije kreiraju nefunkcionalne institucije. To je taj začarani krug iz kog se teško izlazi.

Potrebno je liderstvo, nova politička partija ili grupacija koja bi odoljela tim pritiscima odozdo, koja bi toj pojavi stala na put. Primjer za to može biti Makedonija, gdje imamo novu vlast“, rekao je Popović.

Muk: Riječ je o dvostranom odnosu u kojem aktivno učestvuju i građani

Obim pritiska i zloupotreba ukazuje da, imajući u vidu odnose snaga vlasti i opozicije, klijentelistički odnosi bitno utiču na konačni rezultat izbora i formiranje većine koja vrši vlast, ocijenio je predsjednik UO Instituta Alternativa Stevo Muk.

On je naveo da podaci iz regionalnog istraživanja argumentovano potkrepljuju tvrdnje da je veliki broj birača u Crnoj Gori suočen sa koruptivnim pritiskom prilikom opredjeljivanja na izborima.

“Istraživanje potvrđuje da su birači u Crnoj Gori pod najvećim pritiskom u regionu, značajno ili čak dvostruko većim nego u drugim državama regiona u kojima se građani takođe suočavaju sa ovim pritiscima. Ne samo što je u Crnoj Gori ubjedljivo najvećem broju birača ponuđen novac ili usluga u zamjenu za podršku na izborima, već je i u ukupnom zbiru sa drugim oblicima klijentelizma - pritisci starješina, partijska pomoć - Crna Gora ubjedljivo najlošije kotirana u region”, rekao je.

Istraživanje, navodi on, takođe potvrđuje da su značajno rasporostranjeni različiti oblici pritisaka koji pojedinačno i zajedno korupciju duboko integrišu u samu osnovu demokratskog procesa i političkog života.

“Sada imamo i dodatni prilog ranije saopštavanim ocjenama i prigovorima da su zloupotrebe rasprostranjene, a da su prakse pritiska na birače i kupovine glasova raširene. Nema sumnje da vlasnik i upravljač najvećim javnim i ekonomskim resursima u zemlji - Demokratska partija socijalista(DPS), najviše može da ponudi i da vrši već decenijama najsnažniji pritisak na birače”, rekao je Muk. “Nažalost, riječ je o dvostranom odnosu u kojem aktivno učestvuju građani, a izbori se u mjeri koju potvrđuje ovo istraživanje, pojavljuju kao prilika za sticanje kratkoročne ili dugoročne dobiti, a 'trgovina' konkretnom vrijednošću ili obećanjem dobiti postaje ključna za izborno opredjeljenje”, zaključio je on.

Svako treći koristi neformalne veze, četvrtina uspješna u tome

Gotovo trećina ispitanika u Crnoj Gori - 32 procenta, odgovorila je da je makar jednom imala iskustvo da koriste poznanstvo ili političku pripadnost prilikom traženja posla u javnim institucijama, upisa djece u školu ili vrtić, sa policijom ili prilikokom dolaska na sud.

Od toga je svakom četvrtom od 10 anketiranih, to uspješno pošlo za rukom, sa “uglavnom” je odgovorilo 32 odsto, dok je postotak onih koji su sa “ponekad” ili sa “ne” odgovorili 23, odnosno šest odsto.

Prijatelji i rođaci najviše "čine" u Crnoj Gori

Prijatelji i rođaci u Crnoj Gori osobe su koje su pomogle u najvećem broju slučajeva - 28 procenata. Ispitanici su sa ocjenama od 1 do 10 ocjenjivali bliskost sa osobama koje su im najviše pomogle.

Tako je u Crnoj Gori samo 16 odsto onih koji su sa najmanjom ocjenom – od 1 do 5, označili bliskost sa osobom koja im je najviše pomogla.

Ako se ta dva podatka uporede sa ostalim državama u regionu, onda je Crna Gora slična sa Srbijom gdje takođe najviše u neformalnim kontaktima pomažu rođaci ili prijatelji, dok su najmanje spremne „da učine“ osobe koje nisu bliske.

To je potpuno suprotno od stanja u Makedoniji i na Kosovu, gdje su prema istraživanju upravo najviše spremne da pomognu osobe koje nisu bliske.

U Makedoniji je čak 42 odsto anketiranih odgovorilo da su im najviše pomogle osobe koje im nisu bliske, a na Kosovu 40 procenata.

( Vladan Žugić )