Privilegija, obaveza, ponos...

Crna Gora je kao galerija čije odaje dijele planinski lanci, kanjoni i jezera, a u čijim su živopisnim pejzažima izloženi stari manastiri, džamije, katedrale, crkve, mostovi, stari gradovi. Osim što smo privilegovani time što je sve to u našoj blizini, obavezuje nas da na to budemo ponosni i da ljepote čuvamo za generacije koje dolaze poslije nas.

Ćelija piperska

Petnaestak kilometara udaljena od Podgorice u Piperima, nalazi se manastirska crkva Ćelije piperske posvećena rođenju Bogorodice. Njen osnivač je sveti Stefan Piperski koji je 1637. godine podigao malu crkvu Ćelije. Po nekim podacima umro je 1697. godine, a 1730. godine proglašen je za sveca.

Njegove mošti čuvaju se u crkvi, u kovčegu uz južni zid. Po nekim podacima manastir je građen u XII vijeku, a neki njegovu izgradnu vezuju za dolazak Stefana Piperskog na ovo mjesto koje se tada zvalo Zborna glavica. Njegovi sljedbenici dograđivali su zdanja oko hrama, pripratu su dogradili 1815. godine, a zvonik 1883. godine.

Ovaj hram ima krstobraznu osnovu i polukružnu apsidu, a na presjeku niskog poprečnog broda i naosa,direktno iz krova izdiže se okrugli tambur na kom počiva kupola. Na krajevima poprečnog broda smještene su bočne pjevnice.

U blizini Ćelije piperske nalaze se Martinićka gradina i Djevič grad na kom se nalaze iskopine crkve za koju se vjeruje da potiče iz VI vijeka. Ćelija piperska je sada ženski manastir.

Crkva rođenja Bogorodice

Prčanjska župna crkva posvećena je rođenju Bogorodice i prema nekim podacima najveća je sakralna građevina u Boki Kotorskoj. Duga je skoro trideset pet, a široka dvadeset tri metra. Po planu Bernardina Makarucija sa gradnjom ove crkve počelo se 1789. godine, a konačno je završena 1909. godine. Dugoj izgradnji doprinjeli su prekidi između 1807. i 1867. godine.

Crkva je trobrodna građevina kombinovana sa latinskim krstom. Na presjeku srednjeg i poprečnog broda uzdiže se kupola. Visoka je 31 metar. Arhitekta Anton Mengelo promijenio je prvobitni plan, sagradio nepredviđeni tambur i na njega postavio kupolu. Prednja fasada crkve je naročit raskošna.

U najnižoj zoni su korintski stubovi, nad njima pojas sa jonskim pilastrima sa rozetom u sredini, a na vrhu je trougli zabat. Na fasadi, u dvjema nišama su postavljeni kipovi svetitelja.

Župna crkva ima bogatu riznicu u kojoj se čuva veći broj djela mletačkih slikara, koje su dar vjernika. Prema nekim podacima najveća dragocjenost je ikona Bogorodice sa malim Hristom iz XV ili početka XVI vijeka koja se smatra čudotvornom.

Manastir Morača

Manastir Morača na desnoj obali rijeke Morače, nedaleko od Kolašina, podigao je 1251/52. godine knez Stefan, unuk Stefana Nemanje osnivača srspke srednjovjekovne dinastije. Manastirski kompleks čine saborna crkva Uspenja Bogorodice, mala crkva Svetog Nikole i zgrada konaka. Porta manastira opasana je visokim zidom sa dvije kapije.

Krajem XV vijeka manastir je zapušten i djelimično se obrušio. Obnovljen je 1570. godine i od tada u narednih vijek i po u Morači su preduzimani mnogi umjetnički radovi. Tokom XVIII vijeka manastir je bio u središtu borbi Moračana i okolinih plemena protiv Turaka, a 1820. godine ušao je u sastav slobodne Crne Gore.

Riznica manastira Morača je dosta skromna, a posebnog pomena su vrijedni Oktoih iz štamparije Crnojevića iz 1493. godine i nekoliko ikona i rukopisanih knjiga XVI i XVII vijeka

Prvobitne freske iz sredine XIII vijeka očuvane su djelimilno, samo u južnom dijelu oltarskog prostora koji je posvećen proroku Iliji. Na tri zidne površine prikazuje se njegov život u jedanaest slika. Na istočnom zidu naslikana je Bogorodica sa Hristom.

Na nekoliko mjesta u crkvi sačuvane su zidne slike iz XVII vijeka. Zbirka ikona iz XVII i XVIII vijeka je veoma dragocjena. Jedan dio nalazi se na raskošno rezbarenom ikonostasu koji je nastajao između 1599. i 1617. godine.

Riznica manastira Morača je dosta skromna, a posebnog pomena su vrijedni Oktoih iz štamparije Crnojevića iz 1493. godine i nekoliko ikona i rukopisanih knjiga XVI i XVII vijeka. Mala crkva posvećena Svetom Nikoli podignuta je oko 1635. godine na temeljima nekadašnje odbrambene kule.

Husein-pašina džamija

U samom središtu Pljevalja nalazi se Husein-pašina džamija, zadužbina Husein-paše Boljanića, štićenika Mehmed-paše Sokolovića i uglednika na turskom dvoru. Sagrađena je 1569. godine kada je Husein-paša bio hercegovački sandžak-beg.

Po predanju u ovoj džamiji se gotovo dva vijeka čuva vrijedan eksponat - dlaka iz brade poslanika islama Muhameda.

Djelovi u unutrašnjosti džamije kao što su mihrab (niša za molitvu) i mimber (propovjedaonica) ukrašeni su reljefima ornamentalnog karaktera. Druga vrsta ukrasa su islikani floralni ornamenti i ispisani citati iz Kurana.

Visoki minaret prislonjen je uz džamiju, njemu je poslije udara groma 1911. godine izmijenjen prvobitni izgled. Ispred ulaza u džamiju je šadrvan, a oko džamije su stari nadgrobni spomenici.

Po predanju u ovoj džamiji se gotovo dva vijeka čuva vrijedan eksponat - dlaka iz brade poslanika islama Muhameda za koju je vezana i manifestacija koja se održava svake godine uoči 27. noći mjeseca ramazana.

Eksponat se sastoji od jedne zatvorene staklene bočice u kojoj se nalazi nekoliko dlačica utisnutih u vosak za koje se smatra da su iz brade poslanika Muhameda i smatra se da je donijet u Pljevlja po nalogu tadašnjeg sultana Abdul Aziza, koji je vladao Osmanskim carstvom.

Manastir Ždrebaonik

U Danilovgradu, na oko dva kilometra od samog centra grada nalazi ze manastirski kompleks Ždrebaonik koji čine crkva, veliki konak i niz prizemnih zgrada.

Manastir Ždrebaonik podignut je 1818. godine na temeljima starog nemanjićkog hrama i posvećen je svetom Arhanđelu Mihailu.

Crkva je jednobrodna kamena građevina, duga 15, a široka sedam metara. Na zapadnoj strani je dozidana priprata nad kojom je 1926. godine izgrađen veliki zvonik kvadratne osnove sa dvodjelnim prozorima.

Hram je presvođen poluobličastim svodom, a dva para pilastra dijele ga u manje cjeline, tačnije u tri traveja. U srednjem traveju izložen je ćivot svetog Arsenija Sremca čije su mošti zbog sigurnosti premještane u više manastira, do 1920. godine od kada se čuvaju u Ždrebaoniku.

Ikonostas je zidan, a potom prekriven štutkaturom sa predstavama vinove loze i grozdova. Ikone za ikonostas su početkom XX vijeka izgradila braća Đinovski.

Iz srednjeg vijeka sačuvani su fragmenti živopisa iz crkve Sv. Vračeva iz Slatine i podaci o podizanju hrama Sv. Arhanđela Mihaila u Ždrebaoniku.

Ždrebaonik je veliko saborno mjesto, a ujedno i parohijska crkva. Od 1936. godine postoji ideja o izgradnji puta koji bi povezao ovaj manastir sa manastirom Ostrog na čemu se 1996. godine i počelo raditi. Završetak radova se, uprkos tome što je već nekoliko puta najavljivan, očekuje uskoro.

Ždrebaonik je ženski manastir.

Barska nabiskupija

Prošlo je više od 930 godina od utemeljenja Dukljansko-barske nadbiskupije, najstarije žive duhovne institucije na tlu Crne Gore. Sve je započelo pismom pape Grgura VII 9. januara 1078. godine u kome se obraća kralju Slovena Mihailu Vojislavljeviću i obavještava ga da će mu po barskom biskupu Petru poslati kraljevske insignije, što je u ono vrijeme bio čin međunarodnog priznanja države. U istom pismu dukljanskom vladaru on saopštava da, zbog pretenzija Dubrovačke i Splitske nadbiskupije, još nije uspio da donese konačnu odluku o uzdizanju Barske biskupije na rang nadbiskupije. Iz ovog akta rimske kurije jasno je da je, zahvaljujući dinastiji Vojislavljevića, gradu Baru namijenjen status crkvene metropole.

Međutim, kako taj status kralj Mihailo nije uspio obezbijediti Baru njegov sin, kralj Bodin Vojislavljević, kod rimske kurije ipak uspijeva isposlovati vraćanje metropolitskog dostojanstva u Duklju. Na osnovu papske bule od 08. 1. 1089. godine, Barska biskupija uzdignuta je na rang nadbiskupije, a barskom nadbiskupu i metropolitu povjerena je crkvena vlast nad latinskim, grčkim i slovenskim crkavama u prostranom Dukljanskom kraljevstvu. Na ovaj način Bar je dobio status značajnog vjerskog centra u ovom dijelu Balkana i Mediterana.

Od tada, do danas ovo mjesto je proživjelo burne istorijske i političke trenutke, a jedan od najznačajnijih momenata bilo je verifikovanje bezuslovne predaje grada, od strane osmanskih glavara, čime se Crna Gora konačno vratila na svoje more. Taj događaj značio je i začetak izgradnje vjerske tolerancije na ovom prostoru, prvenstveno zbog izuzetno korektnog odnosa knjaza Nikole prema poraženim turskim prvacima Bara. U istorijsko-političko-religijskim okvirima barska biskupija zauzima posebno mjesto i zbog činjenice da je vezana za jedinu diplomatsku pobjedu Knjaževine Crne Gore nad Austrougarskom monarhijom. Riječ je o svečanoj misi održanoj u barskoj katedrali 1. 1. 1895. godine, kojom su valorizovani dugotrajni napori za ponovnu oficijalnu upotrebu staroslovenskog jezika u bogosluženju. Za tu priliku, i potrebe katolika barske biskupije, u Rimu je glagoljskim pismom štampan Misal na slovenskom jeziku.

( Jelena Jovanović )