Demontaža Orbanove duboke države trajala bi godinama

Gergelj Karačonj, gradonačelnik Budimpešte, i Viktor Orban, premijer Mađarske, ne mogu biti manje slični. Karačonj je na čelu kosmopolitske prijestonice, dok Orban računa ruralno zaleđe kao svoju bazu. Orban ima skoro potpunu kontrolu nad Fidesom, strankom koja skoro potpuno kontroliše Mađarsku od 2010. godine. Karčonj je na funkciju došao zahvaljujući nezgrapnom savezu šest stranaka. Orban, zaluđenik za fudbal, sagradio je stadion sa 3.800 mjesta u rodnom selu, gdje živi 1.700 ljudi. Karačonj, koji je predavao na Institutu za političke nauke pri Univerzitetu Korvinus, vodio je kampanju protiv skupog atletskog stadiona u svom gradu, gdje živi hiljadu puta više stanovnika.

Desničarska vlada planira da u Budimpešti izgradi kampus kineskog Univerziteta Fudan, koji je izrazio lojalnost Komunističkoj partiji Kine. Otvaranje je planirano do 2024. i to bi bio prvi kampus nekog kineskog univerziteta u Evropskoj uniji. Karačonj se protivi tom projektu, ističući da bi mogao biti rizičan za nacionalnu bezbjednost.

Poput razlika između Karačonja i Orbana, i mađarska politika sada je kristalno jasna i svodi se na Orbanov Fides protiv svih ostalih, piše britanski časopis “Ekonomist”.

Nakon teških poraza na svim izborima od 2010, Karačonjeva stranka se udružila sa drugim glavnim opozicionim grupama u pokušaju da sruše Orbana na izborima sljedeće godine. Te stranke su pojedinačno rijetko imale dvocifrenu podršku u anketama. Savez koji čine stranke od bivšeg ultradesničarskog Jobika preko socijalista do centrističkih liberala, u anketama je rame uz rame sa Fidesom, sa oko 40 procenata podrške. “Ekonomist” piše da prvi put za duže od decenije, neko ima šansu da zbaci Orbana.

Sada je pažnja usmjerena na to ko će predvoditi taj blok. Preliminarni izbori za kandidata opozicije za premijera otpočeće taj proces ovog ljeta. Karačonjeva iznenadna pobjeda u Budimpešti 2019. bila je prvi primjer da takav pristup uspijeva, ističe britanski list. Karačonj (45), koji se prije ulaska u političke vode bavio istraživanjem javnog mnjenja, pobijedio je na preliminarnim izborima zato što je bio najmanje sporan kandidat i sposoban da pridobije birače često potpuno različitih stavova. Dvije godine kasnije, Karačonj je u anketama ispred potencijalnih rivala za premijera, ali još ne otkriva hoće li se ne kraju kandidovati. To oklijevanje, dodaje “Ekonomist”, pojačava kritike na račun Karačonja da njegova prirodna blagost nekim biračima više djeluje kao slabost.

Uživa reputaciju mirotvorca

U analizi se ističe da će izbor kandidata diktirati izbor strategije. Karačonj uživa reputaciju mirotvorca, sposobnog da zaliječi podjele između pristalica. On oklijeva da se protiv Orbana bori njegovim sredstvima. Ako Orban profitira od sukoba, bolje je ne davati mu municiju, glasi logika koje se pridržava. Drugi potencijalni kandidati imaju grublji stav. Peter Jakob, lider bivšeg desničarskog Jobika, nedavno je rekao Orbanu: “Nikad nisam vidio kukavicu poput tebe”. On je jednom novčano kažnjen zato što je pokušao da Orbanu u parlamentu uruči džak krompira, optužujući ga za kupovinu glasova tako što siromašnima dijeli povrće.

Ostaje da se vidi hoće li Karačonjev metod imati uspjeha izvan prijestonice, piše “Ekonomist”, ističući da u mađarskoj politici geografija igra ulogu isto kao ideologija. U Budimpešti, gdje živi svaki peti Mađar, građani se oslanjanju na mađarske onlajn medije koji su i dalje “žilavi”, dok u ruralnom dijelu dominiraju provladin radio i tabloidi. Opozicija prošlog oktobra nije uspjela da pobijedi na dopunskim izborima u jednom ruralnom sjedištu, uprkos tome što je udružila snage. Pored izbora potencijalnog premijera, stranke takođe moraju organizovati 106 preliminarnih izbora za pojedinačne izborne jedinice ovog ljeta.

Orban zna da može da izgubi

Oni koji žele da pomognu iz inostranstva, bolje bi bilo da se klone jer, kako smatra Karačonj, strane intervencije nisu uvijek dobrodošle. Orban voli da svoje neprijatelje predstavlja kao globalističke marionete, koje dobijaju naređenja iz Brisela. “Ekonomist” upozorava da bi se previše entuzijastična međunarodna podrška opoziciji mogla vratiti kao bumerang. Dodaje, međutim, da promjena međunarodne atmosfere jeste od pomoći. Orbanovi evropski saveznici su izgubili strpljenje ranije ove godine, kada je mađarski lider napustio Evropsku narodnu partiju, klub političara desnog centra, prije nego što je izbačen. Prema ocjeni “Ekonomista”, podrivena je reputacija Orbana kao lukavog operativca na evropskoj sceni.

U analizi lista stoji da su izbori u Mađarskoj slobodni, ali da nisu fer. Rezultati se ne namještaju i opozicioni političari ne nestaju. Međutim, takozvani džerimandering (prekrajanje granica izbornih jedinica u skladu sa političkim interesima) je rasprostranjen, državni mediji šire propagandu, a opozicionim strankama se naprasno ukida državno finansiranje. Uprkos svemu tome, priča o diktaturi je pretjerana, ocjenjuje “Ekonomist”.

“Orban može da izgubi i on to zna”, navodi se, uz podsjećanje da nedavni potezi poput stavljanja mađarskih univerziteta pod kontrolu privatnih struktura kojima upravljaju Orbanovi pajtaši, pokazuje da on ne planira da se povuče čak i ako izgubi funkciju.

“Oni grade duboku državu. Ako si siguran u sebe, onda to ne radiš”, kaže Peter Kreko iz instituta Politički kapital.

Za promjenu društva potrebno 60 godina

Ipak, pobjeda bi bila najlakši dio tog procesa, ocjenjuje se u komentaru. Ako osvoji vlast, opozicija će imati zadatak “deorbanizacije” - demontaže države koju je Orban osmislio da obogati svoje prijatelje i ušanči svoju politiku, piše “Ekonomist”, ocjenjujući da će to trajati godinama.

Da bi ilustrovao taj izazov, Karačonj citira Ralfa Darendorfa, britansko-njemačkog politikologa, koji je jednom rekao da je potrebno šest mjeseci da se napiše ustav, šest godina da se razvije tržišna ekonomija, a 60 godina da se promijeni društvo. Vjeruje se da će koaliciji biti teže da sačuva jedinstvo na nivou države nego u Budimpešti.

“Ekonomist” navodi da opozicione stranke trenutno nemaju izbora nego da se drže zajedno jer jedino tako imaju šansu da pobijede. “Kada dođu na funkciju, mogli bi otkriti da je spori zadatak demontaže Orbanove duboke države manje uzbudljiv od predizborne kampanje, tako da će morati da ulože napore da sačuvaju jedinstvo”, piše u analizi.

Najuticajnija u EU iz negativnih razloga

Ako to odrade kako treba, slijedi još veća nagrada od reformisanja Mađarske, ocjenjuje “Ekonomist”, naglašavajući da je Orban obezbijedio instrukcije za ekipu iz EU koja teži autokratiji.

“Mala, siromašna zemlja bez izlaza na more, sa nerazumljivim jezikom, postala je jedna od najuticajnih država bloka, iz potpuno negativnih razloga”, navodi se u komentaru britanskog nedjeljnika. Ističe se da je mađarski metod postepenog uništavanja demokratskih normi usvojen u drugim zemljama, od Poljske preko Bugarske do Slovenije.

“Unutrašnji sukobi i nesposobnost opozicije omogućili su Orbanu da se ugradi u mađarsku državu tokom deset godina. Mađarska je godinama nudila primjer kako ne bi trebalo raditi. Ako Karačonj i njegovi saveznici uspiju, to bi se moglo ispostaviti kao primjer koji vrijedi slijediti”, zaključuje “Ekonomist”.

( Angelina Šofranac )