Krijumčari ljudi u džep stave bar 50 miliona

Tržište krijumčarenja migranata na Zapadnom Balkanu vrijedi najmanje 50 miliona eura godišnje, piše u novom izjveštaju Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala.

Izvještaj “Aktuelne cijene: Analiza tokova ljudi, droge i novca na Zapadnom Balkanu” biće objavljen danas, a u njemu su detaljne informacije o cijenama i rutama krijumčarenja migranata i droge u regionu, kao i modeli pranja novca.

Zabilježeno je da migranti i azilanti u Crnoj Gori i državama okruženja usluge krijumčarenja plaćaju od najmanje 20 do 700 eura, a navodno ima i onih koji moraju da plate i po nekoliko hiljada eura.

Nekoliko stotina eura moraju izdvojiti za prelazak teritorije Sjeverne Makedonije, a 20 eura košta vožnja od pljevaljskih sela do nadomak granice sa Bosnom i Hercegovinom.

Od pet do 10.000 eura po osobi, naplaćuje se dominantno Kurdima, koji se preko Jadranskog mora pokušavaju domoći Italije.

Iz GI TOC saopštili su da su koristeći detaljne mape i analize utvrdili ključne ulazne i izlazne geografske tačke za krijumčarenje migranata kroz Zapadni Balkan, kao i lokacije koje služe kao čvorišta za trgovinu drogom ili tržišta.

“Iako je ovo znatno manje od zarade u jeku humanitarne krize 2015. godine, izvještaj pokazuje da je tržište za krijumčarenje migranata kroz region još veliko, uprkos naporima da se zatvori Balkanska ruta”, piše u izvještaju.

Istraživači koji su radili na izvještaju pojašnjavaju da je Crna Gora na takozvanoj Balkanskoj ruti za migrante od 2018.

“Broj registrovanih migranata u zemlji skočio je sa 807 u 2017. na 7.593 u 2019. Međutim, došlo je do smanjenja u 2020. na 2.832 (do 10. decembra 2020), možda djelimično zbog pandemije Kovid-19. Žarišna mjesta su granična zona sa Albanijom, u blizini graničnog prelaza Hani i Hotit/Božaj, blizu Podgorice i pogranične zone oko Pljevalja, gdje migranti napuštaju Crnu Goru i ulaze u Bosnu i Hercegovinu”.

Pojašnjeno je da su prijavljeni slučajevi migranata koji ulaze u Crnu Goru iz Srbije, ali i da se neki azilanti i migranti odlučuju da ostanu neko vrijeme u prihvatnim centrima u Spužu ili Božaju, kod Podgorice.

“Drugi se upućuju prema Nikšiću i Pljevljima, na putu za Bosnu i Hercegovinu. Iz Nikšića migranti nastavljaju prema graničnom prelazu Šćepan Polje kod Foče ili graničnim prelazima Bileća i Trebinje. Oni obično koriste planinske puteve za ulazak u Bosnu i Hercegovinu, a zatim prelaze Drinu oko Foče. Još jedna favorizovana opcija je putovanje redovnim autobusom od Podgorice do Pljevalja. Zatim odlaze taksijem blizu graničnog prelaza Metaljka kod Čajniča i pokušavaju da uđu u Bosnu, slijedeći stazu preko planina. U nekoliko slučajeva, migranti su napustili Crnu Goru preko Herceg Novog, Prevlake do Dubrovnika u Hrvatskoj”, piše u izvještaju.

OD JEDNE TURE 300 HILJADA EURA

Na osnovu razgovora sa migrantima, organima za sprovođenje zakona i novinarima, zaključeno je da su južnobosanske granice prilično šuplje i da u jugoistočnom dijelu zemlje tražitelji azila i migranti dolaze iz Crne Gore prema Trebinju, Bileći i Foči.

Istraživači GI TOC zabilježili su da je u oktobru 2020. crnogorska policija u marini Zelenika presrela jahtu sa hrvatskom zastavom i srpskom posadom koja je isplovila iz Budve ka Italiji:

“Nakon pregleda plovila, policija je na brodu otkrila 52 kurdska migranta. Krijumčari u Turskoj koji su organizovali putovanje naplatili su između 5.000 i 8.000 eura po osobi za transfer u Italiju, prema policijskim izvorima. To znači da su krijumčari zaradili oko 300.000 eura od samo jedne grupe od približno 50 migranata, a troškovi se procenjuju na oko 100.000 eura. To im omogućava da ostvare znatan profit od svake grupe. Čini se da paket aranžmane uglavnom koriste porodice (npr. iz Avganistana ili Sirije, ili Kurdi iz Turske) koje mogu imati dovoljno sredstava i žele da izbjegnu rizik i gnjavažu od ‘uradi sam’ ili od tačke do tačke. Parovi - posebno oni sa djecom - imaju mnogo više da izgube od muškaraca koji putuju sami u slučaju otkrivanja ili hapšenja”.

Prema istim informacijama, Kurdi iz Turske u Crnoj Gori otvorili su kompanije, koje su, navodno, paravni za šverc migranata.

“Ove kompanije često se koriste za izdavanje pisama koja garantuju zaposlenje, ali se ubrzo zatvaraju. Činjenica da su kurdske cijene relativno visoke (između 5.000 i 10.000 eura po osobi) ukazuje na stepen sofisticiranosti. Ljudi u pokretu uglavnom ostaju u izbjegličkim kampovima, tamo gdje su dostupni, ili u sigurnim kućama poput privatnih kuća, praznih kuća ili napuštenih zgrada. Neki mogu sebi priuštiti i smještaj u lokalnim hotelima. Ljudi u pokretu često se prijavljuju za azil, čak i ako znaju da imaju male šanse za uspjeh. To im omogućava da kupe vrijeme za boravak u zemlji, dok se njihov zahtjev ne obradi”, piše u izvještaju.

NOVAC PERU I PEKARE

Pripadnici organizovanih kriminalnih grupa aktivnih u Crnoj Gori vlasnici su različitih kompanija, uključujući klubove, restorane, pekare, kafiće, hotele, prodavnice suvenira, sportske klubove, kompanije koje iznajmljuju i prodaju vozila, benzinske pumpe i taksi-agencije, registrovane u Kotoru, Cetinju, Herceg Novom, Pljevljima i Podgorici, piše u izvještaju u dijelu u kom je tretirano pranje novca.

Pojašnjeno je da pripadnici kriminalnih grupa u Crnoj Gori često, nakon nekoliko godina poslovanja, likvidiraju firme, bez podnošenja bilo kakve finansijske evidencije ili proglašenja godišnjeg prihoda nižeg od 100.000 eura.

“Pretpostavlja se da jedan član klana upravlja popularnom uslugom distribucije hrane, a sumnja se i da je angažovan u distribuciji droge. Taksi-agencije su posebno popularno sredstvo za pranje novca na zapadnom Balkanu. S obzirom na to da se taksiji neprestano kreću, nemoguće je precizno izmjeriti broj putnika na mjesečnoj ili godišnjoj osnovi - ‘Oni mogu izjaviti da su prevezli više ili manje putnika nego što su zapravo platili, u skladu s tim plaćaju porez i ovako lako peru svoj novac’. Od ukupno 160.000 preduzeća registrovanih na Kosovu, više od 11.000 je uključeno u ‘taksi posao’. Mnoge kompanije koriste samo nove skupe evropske modele automobila. U Bosni i Hercegovini je prijavljeno da crnogorski kriminalci upravljaju taksi-agencijom u Mostaru. Vlasnik kompanije ubijen je 2015. godine u sukobu između škaljarskog i kavačkog klana”.

U izvještaju je objašnjeno i da je kockanje već dugo identifikovano kao jedan od modela za pranje novca na Zapadnom Balkanu i da velika količina gotovine i brza stopa prometa olakšavaju miješanje prljavog novca s čistim.

“Grupe organiziranog kriminala (ili njihovi saradnici) posjeduju kazina posebno u svrhu pranja novca. Na primjer, izvještava se da su članovi klanova ‘Kavač’ i ‘Škaljari’ posjedovali nekoliko licenci za kockanje na mreži i automate za igre na sreću. Pored toga, jedina kompanija u Crnoj Gori koja ima službenu dozvolu za organizovanje ‘lutrijskih igara na sreću’ prethodno je bila povezana sa organizovanim kriminalom”, piše u izvještaju.

Navodi se i da je u Crnoj Gori otkriveno da je Prva banka, na osnovu lične mjenice, obezbjedila supruzi lidera istaknute kriminalne grupe kreditnu liniju u iznosu od 4,6 miliona eura bez ikakvih papira, ugovora ili provjere prošlosti.

“Pored toga, ispitivači Centralne banke nisu smjeli da vide transakcije računa, što je moglo pokazati da su sredstva korišćena za sticanje nekretnina. Slično tome, istrage sprovedene u kontekstu operacije ‘Balkanski ratnik’, koja je istraživala kriminalne grupe iz regiona uključene u međunarodne operacije krijumčarenja kokaina, otkrili su veze sa raznim preduzećima u Crnoj Gori. Takođe su otkrili da su Prva banka i austrijska Hypo Alpe Adria pozajmljivali novac dvjema lokalnim kompanijama (uprkos lošim finansijskim evidencijama) za kupovinu dodatnih nekretnina. Na kraju, novac je vratila kompanija sa sjedištem u američkoj državi Delavar, koja je deponovala šest miliona američkih dolara... Ista šema (uključujući dvije banke i kompanije registrovane u Crnoj Gori i Delaveru) korišćena je i za kupovinu sportskog kluba u Budvi”.

VELIKI NOVAC ZA NEKRETNINE, KOCKU I TURIZAM

U izvještaju piše i da je osobama koje trguju ljudima, krijumčare ili peru novac, region privlačan zbog niskih rizika da pređu preko granica ili koriste preduzeća i bankarske sisteme.

“Većina transakcija u kriminalnom ‘podzemlju’ ne bi bila moguća bez saradnika na ‘vrhu’”, navode, pojašnjavajući da izvještaj takođe razmatra sektore i žarišta pranja novca.

“Na primjer, relativno mala količina novca pere se u firmama koje više posluju gotovinom, poput restorana, pekara, kafića, barova, klubova, hotela, suvenirnica, benzinskih pumpi, taksi kompanija, sportskih klubova, piljara i kompanija za iznajmljivanje. Veći novac se sliva u građevinsku industriju i nekretnine, kockanje i turizam. U izvještaju se ističe da se ilegalna dobit koja je stečena na Zapadnom Balkanu najčešće i pere u regionu, dok kriminalne grupe sa Zapadnog Balkana zarađuju veliki novac (posebno od trgovine drogom) van regiona”.

“Prljavi novac koji se zarađuje i pere u regionu održava ekosistem kriminala i korupcije”, kaže Kristina Amerhauser, jedna od autorki izvještaja.

Iako izvještaj pruža detalje o cijenama i rutama za krijumčarenje migranata i droga, kao i nezakonite finansijske tokove, naglašava se da su potrebne dodatne informacije, posebno iz zvaničnih izvora.

“Upadljivo je koliko malo nadležne institucije ili znaju ili žele da podijele podatke o cijenama narkotika, njihovoj čistoći, zapljenama i navikama potrošnje, kao i o pranju novca”, kazao je jedan od autora izvještaja Rudžero Skaturo.

Iz GI TOC zaključuju da je za javne politike koje bi bile zasnovane na činjenicama, potrebno više javno dostupnih informacija – ne samo na nacionalnom nivou, već i u žarišnim tačkama i na regionalnom nivou.

Pandemija nije značajno omela biznis

Izvještaj pruža detaljan pregled cijena i ruta krijumčarenja droge i migranata kroz Zapadni Balkan, dočarava veličinu ostvarene dobiti, ali i pokazuje gdje se pere novac.

To je saopšteno iz GI TOC, iz koje ističu da se čini da pandemija Kovid-19 nije značajno omela nedozvoljene tokove.

“U dijelu o ilegalnoj trgovini drogom, izvještaj nudi detaljne mape krijumčarskih puteva, ističe promjene u cijeni narkotika dok prelaze preko granica i prikazuje veleprodajne i maloprodajne cijene droga u ključnim žarištima u regionu, koja su istovremeno i čvorišta krijumčarenja ili tržišta narkoticima. Novi trendovi na regionalnom tržištu droga ukazuju da je povećana kultivacija kanabisa (posebno u zatvorenom prostoru) u zemljama osim Albanije, poput Bosne i Hercegovine, Sjeverne Makedonije i Srbije, da je veliki protok kanabisa sa Zapadnog Balkana u Bugarsku, snažan priliv kokaina iz nekoliko pravaca, uključujući Hrvatsku, Grčku i crnomorske luke u Bugarskoj i Rumuniji i da je uvećana proizvodnja, ali i konzumiranje sintetičkih droga”.

Objašnjeno je da su mnoga žarišta koja su identifikovali u izvještaju, koja se najčešće nalaze u pograničnim oblastima, polikriminalna. Odnosno, istovremeno su prisutne različite kriminalne aktivnosti, uključujući ilegalnu trgovinu droge i pranje novca, uz krijumčarenje migranata.

Iako su, kako navode, ove lokacije dobro poznate, male su zapljene droga - izuzev kanabisa, ili su rijetka hapšenja glavnih kriminalaca, što sugeriše da postoji “ekonomija zaštite” koja dopušta i zarađuje od postojećeg stanja stvari.

Izvještaj zaključuje da “tokovi ljudi, droge i novca kroz Zapadni Balkan nisu prave linije poput vektora na mapi. Oni se kreću, često na malim udaljenostima, različitim putevima u zavisnosti od prepreka i prilika”, kaže Volter Kemp, jedan od autora.

Cijene koje migranti plaćaju krijumčarima razlikuju se u zavisnosti od pređene udaljenosti i broja putnika (djeca u pratnji roditelja često putuju besplatno). Rizičnija putovanja mogu koštati više. Na primjer, nekim migrantima u Crnoj Gori naplaćeno je 100 eura da pređu posljednjih 15 kilometara do šume u blizini srpske granice...

Iako je krijumčarenje migranata ilegalno, čuli smo mnogo priča od migranata i ljudi koji žive ili su upoznati sa žarištima šverca migranata o tome kako policija i graničari često učestvuju u tome. Uz naknadu, oni se mogu dogovoriti da ne budu u određenom mjestu u određeno vrijeme ili da prevoze azilante i migrante preko granice. Korumpirani policajci i granični zvaničnici uhapšeni su na više lokacija - u BiH, Albaniji, Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji...

( Jelena Jovanović )