Boris Lukša i stara morska dama "Queen Elizabeth 2"

Biti oficir čuvene kompanije Cunard i ploviti na legendi svjetskog pomorstva kao što je to „Queen Elizabeth 2“ je posebna čast za svakog pomorca na svijetu.

Trenutno na Cunardu plovi pet pomoraca iz Boke, a među njima je i jedini Crnogorac koji je doživio da godinu i osam mjeseci, pred sam kraj njene karijere kao posljednjeg klasičnog transatlantika na svijetu, plovi na QE2 kako skraćeno u pomorskoj industriji nazivaju treću po redu Cunardovu „kraljicu“.

Tu jedinstvenu životnu i profesionalnu priliku imao je pomorski strojar Boris Lukša iz Kotora, dok je četvoro njegovih nešto mlađih kompanijskih kolega iz Crne Gore na Cunard došlo ipak prekasno da bi zaplovili na ovom legendarnom transatlantiku, a što sada služi kao stacionarni luksuzni brod-hotel u Dubaiju.

Lukša koji karijeru mašinskog oficira započeo još na kotorskoj Jugooceaniji, a nastavio na izraelskom Zodiacu i kasnije španskoj kruzing kompaniji Pulmantur, prije petnaestak godina je sticajem okolnosti i svoje stručnosti koju je prikazao u intervjuu pred ispitnom kompanijom Cunarda, postao prvi Crnogorac koji se ukrcao i dobio zaposlenje na toj uglednoj britanskoj pomorskoj kompaniji sa tradicijom dužom od 180 godina.

Od dvadesetak kandidata sa prostora eks Jugoslavije, a koji su 2006. pred Cunardovcima pojavili na intervjuu u agenciji SSM u Splitu, „prošlo“ je samo njih pet među kojima je bio i pomorski strojar iz Kotora, pa je Lukša odmah potom dobio priliku da se kao drugi oficir stroja ukrca na legendarnu „Queen Elizabeth 2“.

„Ukrcao sam se naravno, u matičnoj luci QE2 i glavnom britanskom portu kada su kruzing industrija i putnički brodovi u pitanju - Sautemptonu. „Queen Elizabeth 2“ je prava legenda za svakog ko iole bolje poznaje pomorstvo, pa mi je bilo fascinatno da dođem na baš taj brod. Prilikom prvog ukrcaja, među posadom sam našao ljude koji su tada već na QE2 bili ukrcani i plovili i po skoro 40 godina i koji su voljeli i osjećali taj brod kao da im je on najbliži član porodice“, priča za „Vijesti“ Boris Lukša.

Iako iskusan pomorac koji je tada već za sobom imao i epizodu službe na Pulmanturovim kruzerima, Lukša je na QE2 ipak iskusio jedinstvenu i neponovljivu atmosferu i ambijent svojevrsne ikone i institucije britanskog, ali i svjetskog pomorstva. QE2 ja, u vrijeme kada je ovaj Kotoranin na njoj preuzeo dužnost drugog oficira stroja, bila na zalasku svoje aktivne karijere posljednjeg klasičnog transatlantika na svijetu - putničkog broda namjenski građenog za redovne prelaske jednog od najsurovijih mora na svijetu - sjevernog Atlantskog okena, na linijama koje su nekada spajale Evropu sa Sjevernom Amerikom.

Cunard je ostao posljednja kompanija na svijetu čiji brodovi i dan-danas u 21.vijeku obavljaju redovne plovidbe na putničkoj transatlantskoj pruzi, na relaciji između Sautemptona u Velikoj Britaniji i Njujorka u SAD. Do kraja svoje karijere u Cunardu, to je radila i QE2 koja je 2006. kada je na nju došao Lukša, već za sobom imala 37 godina kontinuirane službe. Predivan veliki i snažni brod klasičnih linija i vrhunskog luksuza i ugođaja koji je nudio putnicima, QE2 je tokom čitave svoje karijere uspješno odolijevala komercijalnom izazovu aviona na transkontinentalnim linijama.

Treća Cunardova „kraljica“ bila je jednostavno, omiljeni brod kako Britanaca, tako i mnogih Evropljana i Amerikanaca koji su umjesto gužvanja i leta „preko velike bare“ za desetak sati u avionu, preferirali da putuju u velikom stilu i da okean pređu brodom za šest dana kroz nešto što je bilo prije neponovljiv kulturološko-turističko-nautički doživljaj, nego puko kretanje prevoznim sredstvom od tačke A do tačke B.

Za taj neponovljiv gušt niko od njih nije žalio da plati kartu po cijeni desetostruko većoj od one za avion jer osjećaj koji pruža činjenica da u vrhunskoj udobnosti i luksuzu „razgrćete“ okean brzinom od skoro 30 čvorova na ultramoćnom velikom brodu u čijoj strojarnici „galopira“ 130.000 konja, a sve to uz neponovljih diskretni šarm britanske aristokracije, bila je neodoljiv magnet za više od 2,5 miliona putnika koji su tokom njene aktivne karijere, plovili na QE2.

Među njima su bila i mnoga slavna imena, počev od imenjakinje i zvanične kume tog broda-britanske kraljice Elizabete II i članova kraljevske porodice, preko političara poput Margaret Tačer, Nelsona Mandele, sultana od Bruneja, glumačkih zvijezda kao što su Elizabet Tejlor, Pol Njumen, Bert Lankaster, Džon Travolta, ili muzičkih superstarova kao što su Dejvid Bouvi, Bitlsi, Mik Džeger...

Priča o ovom jedinstvenom brodu počela je sredinom šezddestih godina prošlog vijeka kada je Cunard potražio zamjenu svojim takođe čuvenim i ultralusuznim, ali zastarjelim i vrlo skupim za eksploataciju transatlanticima „Queen Mary“ iz 1934. i prvoj „Queen Elizabeth“ iz 1938.

Iz ideja i planova koje je razvila sama ova kompanija, u glasovitom brodogradilištu „John Brown“ na rijeci Klajd u Škotskoj 1969. godine rodila se treća Cunardova „kraljica“: impresivni i za to vrijeme vrlo futuristički dizajnirani transatlantik QE2 koji je osam mjeseci u godini trebalo da plovi na redovnoj lininji Sautempton - Njujork, a tokom tri zimska mjeseca da operiše kao brod za krstarenja u tropskim krajevima.

Zbog ekstremnih vremenskih prilika sa kojima se suočavaju na sjevernom Atlantiku i ogromnih mehaničkih naprezanja kojima su izloženi zbog velike brzine plovidbe po teškom moru, neophodne za poštovanje reda plovidbe, putnički brodovi - transatlantici su mnogo čvršće, masivnije i kvalitetnije građeni od svojih danas mnogo češćih i mlađih polurođaka - velikih brodova za kružna turistička putovanja-kruzera. Cunarodova QE2 maja 1969. kada je novi brod uvršten u flotu, bila je posljednji klasični transatlantik.

Ovaj fascinanto dizajnirani brod i dan-danas je pojam neprevaziđene estetike i ljepote klasičnog transatlantika prema kojem moderni kruzeri liče tek na ogromne kutije za cipele što plutaju morem. Linije 294 metra dugačke i 32 metra široke QE2 su pravi praznik za oči, i to ne samo kod ljudi koji se razumiju u brodove i pomorstvo.

Stručnjaci su predivnu staru morsku damu uz francuske transatlantike „Normandie“ iz 1933. i „France“ iz 1960. smatraju najljepšim putničkim brodom ikada napravljenim, pa nije ni čudo da je QE2 od kraja šezdesetih sve do 2003. kada je izgrađena moderna reinterpretacija transatlantika u liku impresivne, ali ne toliko lijepe, ogromne „Queen Mary 2“, bila ponos Cunardove flote i svojevrsni Olimp u karijeri pomorskih oficira koji bi dobili priliku da služe na njoj.

„Svakome ko išta zna o pomorstvu ne treba ništa objašnjavati u vezi QE2. To je ljepotica koja je ujedno i zvijer, to je istovremeno i ploveći muzej i jedan od najluksuznijih hotela na svijetu, ona je neprevaziđeni izazov za rad, ali i neponovljiva čast za svakog pomorca ko dođe u priliku da plovi na njoj. I dan-danas, ikako je QE2 flotu Cunarda napustila prije skoro 13 godina, nas koji smo plovili na njoj, mlađe kolege sa drugih broda Cunarda i P&O-a gledaju sa posebnim uvažavanjem i bogami, primjetnom dozom zavisti. Taj je brod naime, svojevrsna institucija britanskog pomorstva, a svi znamo da je Britanija kolijevka modernog svjetskog pomorstva“, objašnjava Lukša.

Kao strojar, on je 2007. na QE2 dobio priliku da radi u monstruoznom pogonskom kompleksu tog broda kojeg čini devet srednjehodnih dizelmotora MAN, svaki snage po 14.450 konja.

Svaki od tih motora pogoni po jedan agregat koji proizvodi električnu energiju za sve potrebe na brodu, ali prvenstveno kao izvor snage za dva ogromna elektromotora, svaki po 44 megavata, a koji onda preko dvije osovine i dva petokrilna propelera, pogone brod vrtoglavom maksimalnom brzinom od čak 34 čvora.

To je više nego dovoljno brzo da iza QE2 može na valovima glisirati nekoliko desetina skijaša na vodi koji bi se usudili da se konopcima povežu i stanu iza krme ovog megabroda.....

„Taj pogon kada radi punom snagom je prosto rečeno - ludilo. Nivo nafte u tankovima goriva bukvalno vam na oči pada jer je potrošnja na full ahead režimu, preko 250 tona goriva na dan. Kompletno strojarsko osoblje na brodu čini 130 ljudi, ali je iz njih uvijek bio ukrcan i po jedan MAN-ov inženjer pod čijim su nadzoriom čitavo vrijeme službe broda, održavani ti motori“, objašnjava Lukša i naglašava da je brod uobičajeno, krstario brzinom od 28,5 čvorova, ali da je počesto bio i u prilici da se zbog raznih vanrednih situacija, dâ gas do daske kada bi QE2 teška skoro 50.000 tona, sa lakoćom razbijala i višemetarske talase na Atlantiku i kazaljku brzinomjera zakucala na impresivna 34 čvora (63 kilometra na sat).

I dok brod to radi, na njegovim višim palubama u miru i tišini, ušuškani u luksuznu i klasično dizajniranu unutrašnjoj QE2 koja nedvojbeno govori da ste na punokrvnom brodu, a ne plovećem rizortu i zabavištu kakvi su današnji kruzeri, putnici uživaju u jedinstvenooj atmosferi što nalikuje naonu u klasičnom britanskom kantri klubu.

Puno plemenito drvo, debeli tepisi, brojne umjetnine, modeli ranijih brodova i razni artefakti iz prebogate istorije kompanije Cunard poput zvona sa njihovog broda „Carpathia“ koji je 1912. spasio preživjele nakon brodoloma legendarnog „Titanica“, samo su dio on ga što je QE2 decenijama nudila svojim putnicima i zbog čega je postala najvoljeniji brod ikad u Britaniji.

Dodatna jedinstvena karakteristika QE2 je bila i to što je do kraja njene aktivne karijere, ona ostala brod sa strogom podijeljenošću dvije platežne klase putnika koje je vozila i koje se nisu mogle međusobno miješati tokom plovidbe. Sa klasom superbogatih putnika, radilo je isključivo tzv.„bijelo osoblje“ sastavljeno od Britanaca, a koji su od onih što su ih usluživali, često dobijali ogromne napojnice, višestruko veće od svoje osnovne plate.

Oficirima iz posade, bili su dostupni svi javni priostori na brodu i čak je ohrabrivana njihova što češća interakcija sa putnicima, pa je tako svaki od njih imao i ulogu domaćina za putnike okupljene za velikim stolom dotičnog oficira, tokom svečanih večera i prijema organizovanih na QE2.

Lukša kaže da su ti social eventi i za njega bili jedinstvena prilika da upozna mnoge zanimljive i uticajne ljude sa neuobičajenim životnim i profesionalnim pričama, među kojima i neke koji su tokom poslovne karijere, baratali i kapitalom koji se mjeri milijardama eura....

„Ja sam na QE2 proveo godinu i osam mjeseci i za sve to vrijeme brod je na svako putovanje isplovio apsolutno pun. Nevjerovatno je koliko je QE2 bila popularan i voljen brod među publikom, a o ljubavi i strasti Britanaca prema njoj, govori i pravi nacionalni šok koji je zavladao kada je Cunard u ljeto 2007. objavio vijest da je brod prodan i da će mu nov i vlasnik biti jedan konzorcijum iz Ujedinjenih Arapskih Emirata. Imao sam prilikun da na QE2 doživim jedno od njenih posljednjih putovanja na kojem su bile kralljica Elizabeta i bivša premijerka Margaret Tačer, kao i posebno optoštajno putovanje broda oko britanskih ostrva sa posjetama lukam od značaja za i istoriju i QE2 i Cunarda“, ističe Lukša koji, osim što je redovno sa QE2 prelazio Atlantik i ljeti krstario po Mediteranu, je sa tim legendarnim brodom odradio i posljednje, 25. to po redu putovanje QE2 oko svijeta 2007, a prisustvovao je i jednom od superrijetkih, ali za pomorski svijet izuzetno atraktivnih događaja kada bi se u jednoj luci istovremeno našle i srele tadašnje tri Cunarodve kraljice; QE2, „Queen Mary 2“ i kruzer „Queen Victoria“.

On podsjeća i na impresivnu, ali i istovremeno tužnu svečanost oproštaja od tog broda kada je QE2 u novembru 2008. zvanična Britranija sa ponosom i neskrivenim emocijama, posljednji put ispratila iz Sautemptona, na plovidbu do novog doma legendarnog broda u Dubaiju.

Koliko su Britanci vezani za QE2, svjedoče i brojne inicijative da brod vrate u domovinu, jer je projekat pretvaranja QE2 u luksuzni hotel u Dubaiju bio zapao u višegodišnje teškoće i zastoje, a u jednom trenutku je čak zaprijetila i opanost da se on proda u rezalište u Kini.

Ipak, na kraju je projekat realizovan i QE2 danas u Dubaiju, vezana uz obalu vještački napravljenog kompleksa ostrva Palm Jumeirah, funkcioniše kao luksuzni hotel. Lukša je sa QE2 otišao kao prvi oficir stroja, a danas je jedan od vrlo rijetkih tzv. HVAC engineera (Heating, Ventilation and Air Condition) – oficir za grijanje, ventilaciju i klimatizaciju iz Crne Gore, nakon specijalističkog takvog kusa koji je završio u Velikoj Britaniji i koji se obnavlja na svakih pet godina.

„HVAC engineer je prilično nova i zanimljiva pozicija na putničkim brodovima. Lakša je to dužnost nego ona koju obavlja klasični oficir stroja, ali je istovremeno, i izuzetno odgovorna pozicija jer u slučaju požara, uloga ventilacionog sistema je ponekad presudna za savladavanje vatre i sprečavanje njenog širenja, odnosno preživljavanje ljudi kojima prijete dim i razni gasovi od gorućih materija“, kaže Lukša koji već nekoliko godina u na dužnosti glavnog HVAC oficira plovi na megakruzeru “Ventura“ kompanije P&O Cruises - sestrinske kompanije Cunarda sa kojim je i P&O sastavni dio najveće svjetske kruzing koropracije - američkog Carnivala, u njegovoj britanskoj podružnici Carnival UK. Ovdje Lukša i tim od pet ljudi koji su mu podređeni, brine o kompleksnom ventilacionom i sistemu za grijanje i hlađenje broda a koji čine četiri ogromna chillera (centrifugalna kompresorima klime), 160 velikih ventilatora, 17 brodskih hladnjača i veliki broj manjih frižidera, ogroman broj filtera, te više desetina kilometara mreže ventilacionih i kanala za hladni i topli vazduh kojima se snabdijevaju sve unutrašnje prostorije na brodu.

„HVAC engineer odgovara direktno upravitelju stroja kao glavnoj tehničkoj osobi na cijelom brodu. Sada je ta pozicija još i značajnija obzirom na pandemiju kovida i činjenicu da se virus prenosi kapljičnim putem prekom vazduha, pa su stim u vezi uvedena i nova pravila i sredstva koja mogućnost šitrenja virusa i zaraze na brodu čine bukvalno nemogućom. Naime, na svim brodovima Carnival korporacije u ventilacionim sistemima uveli su ili uvode specijalne tzv. F7 filtere koji sprečavaju mogućnost prenosa mikročestica sa virusom i koji se mijenjaju svak tri mjesca. Svi ventilatori u sistemu se redovo, jednom mjesečno dezinfikuju najnovijom hemikalijom zvanom vitaloksid koja bukvalno ubija kovid. Dakle, apsolutno ne postoji šansa da se koronavirus na brodu širi preko ventilacionog i sistema za grijanje/klimatizaciju što uz sav set dodatnih mjera koje se preuzimaju prilikom ukrcaja putnika, testiranja, vakcinisanja itd. čine da su kruzeri trenutno možda i najsigurnije mjesto na svijetu kada je koronavirus u pitanju“, objašnjava Lukša.

On se upravo ponovno ukrcao na „Venturu“ koja je veći dio prošle godine zbog pandemije koronavirusa, bila stavljena u tzv. hot lay up u Sautemptonu, odnosno raspremu sa mogućnošću brzog vraćanja broda u komercijalnu upotrebu, a što je bio slučaj sa gotovo 99 odsto svjetske flote putničkih i brodova za krstarenje.

Kruzing idustrija se međutim, sa kampanjom masovne vakcinacije stanovništva u Zapadnoj Evropi i SAD polako počinje reaktivirati, a i sama se u međuvremenu posebnim protokolima i novim tehničkim sredstvima kao što su F7 filteri i vitaloksid, prilagodila novim okolnostima i putničke brodove učinila jednim od, iz epidemiološkog ugla gledano, najsigurnijih mjesta na svijetu.

Skoro dva vijeka Cunarda

Cunard Steamship Company kako joj je zvanično puno ime, je jedna od najuglednijih kompanija u svijetu luksuznih putničkih brodova i ima ultrabogatu istoriju koja seže još u davnu 1839. godinu kada je njen osnivač Samuel Cunard dobio ugovor sa britanskom kraljevskom poštom da uspostavi redovan putničko-poštanski brodski servis preko Atlantika, povezujući Britaniju i SAD.

Kompanija Cunard je narednih više od stotinu godina bila jedna od najuticajnijih na transatlantskim rutama. U anale svjetskog pomorstva ušli su neki od njenih čuvenih transatlantika koji su se često kitili „Modrim vrpcama“ - nagradama za najbrže prelaske Atlantika, a čije je osvajanje u prvoj polovini 20. vijeka bilo pitanje nacionalnog prestiža velikih evropskih pomorskih nacija i njihovih nacionalnih brodogradnji – Britanaca, Njemaca, Francuza, Italijana...

Imena nekih od Cunardovih brodova poput „Carpathie“, „Mauretanie“, „Lusitanie“, „Caronie“, „Queen Mary“ i „Queen Elizabeth“ ostala su zabilježena na najsjajnijim stranicama istorije svjetskog pomorstva.

Prošla sito i rešeto

Zanimljivo je da je QE2 izgrađena kao parobrod, odnosno da su joj origunalni pogonski kompleks činila tri velika parna kotla i dvije parne turbine ukupne snage 110.000 konja. Ipak, zbog učestalih mehaničkih problema i visoke potrošnje goriva koja je dostizala i 600 tona nafte na dan, Cunard je sredinom osamdesetih odlučio da sprovede kompleksan projekat remotorizacije broda.

U njemačkom brodogradilištu u Bremerhavenu brod je 1986-87. podvrgnut generalnom remontu i zamjeni parnoturbinskog novim dizel-električnim pogonom koji je, osim drastičnog smanjenja potrošnje goriva, donio i više snage, pa je QE2 iz njega izašla sa čak 130.000 konja u svojoj strojarnici i brzinom za dva čvora većom od originalne maksimalne brzine broda sa parnim pogonom.

QE2 je tokom svoje četiri decenije na moru preživjela mnogo toga, uključujući i prijetnje terorista bombaškim napadom, par nasukanja, udar ogromnog vala na okeanu, požar u strojarnici, te navodno naređenje bivšeg libijskog vođe Moamera Gadafija da jedna libijska podmornica 1973. torpeduje brod koji je bio u najmu Izraelaca, kao osvetu za ranije izraelsko obaranje jednog libijskog putničkog aviona.

QE2 je maja 1982. tokom Foklandskog rata između Britanije i Argentine, mobilisana u vojsne svrhe i pretvorena u transporni brod koji na bojište u južnom Atlantiku prevezao 3.000 britanskih vojnika.

Prelijepa stara morska dama je tokom svoje kativne karijere imala ukupno 806 prelazaka Atlantika i 25 krstarenja oko svijeta, a preplovia je ukupno preko 5,6 miliona nautičkih milja, što je distanca ekvivaletna 13 puta ponovljenom putovanju od Zemlje do Mjeseca i natrag.

( Siniša Luković )