Škotski san o nezavisnosti u novim političkim okolnostima

Geopolitički procesi sagledani kroz istorijsku prizmu često otkrivaju implikacije koje prate jedno društvo u okviru njegovog političkog postojanja. To društvo ne mora biti aktivni sudionik tih procesa da bi se određene implikacije geopolitike odrazile na njega u cjelini. To se posebno odnosi na manje države koje često moraju da zavise od trenutnih globalnih procesa kako bi svoje interese artikulisali na najpovoljniji način.

Nakon što je Velika Britanija poslednjeg dana 2020. i zvanično završila proces izlaska iz Evropske unije, otvorila su se mnoga pitanja koja su zadirala u sferu funkcionisanja društva. Napuštanje jedinstvenog tržišta i carinske unije koje je omogućavalo slobodnije kretanje ljudi, roba i usluga među članicama EU uslovilo je postizanje dogovora koji sadrži nova pravila o tome kako će Velika Britanija i EU raditi i trgovati zajedno. Dok je premijer Boris Džonson, jedan od vodećih zagovornika brexita, razlaz između EU i VB gledao kao davanje slobode u ruke građana, sa druge strane škotska premijerka Nikola Strudžon na tviteru je napisala "Evropo, Škotska se uskoro vraća, ostavite upaljeno svjetlo." Nekoliko mjeseci nakon njene objave uslijedili su redovni parlamentarni izbori u Škotskoj na kojima su stranke koje se zalažu za nezavisnost osvojile većinu. Ponovo u fokus političkog djelovanja dolazi pitanje prava naroda Škotske da bira svoju budućnost što bi podrazumijevalo organizovanje drugog referenduma o nezavisnosti.

Istorija odnosa Škotske i Engleske zadire duboko u prošlost, od ratova do konačnog ujedinjenja dvije krune 1707. godine. Još tokom Srednjeg vijeka odigravali su se ratovi između škotskog i engleskog kraljevstva. Kralj Engleske Edvard I se proglasio vladarom i osvojio Škotsku 1296. godine. Od 1306. do 1329. godine kralj Škotske je bio Robert Brus koji je predvodio Škotsku tokom ratova za nezavisnost. Jedan od tih ratova vodio se i 1314. godine kada je engleska vojska doživjela poraz u gradu Banokbernu, upravo od kralja Škota Roberta Brusa. Mir je stupio na snagu 1328. godine, ugovorom iz Edinburga - Northemptona. Škotsko kraljevstvo je tim ugovorom dobilo nezavisnost. Primjerak ovog ugovora danas se čuva u nacionalnom arhivu Škotske u Edinburgu. Uprkos potpisanom ugovoru neprijateljstvo između dvije strane i dalje je trajalo. Povremene borbe između dva kraljevstva pokušali su da okončaju Džejms IV od Škotske i Henri VII od Engleske 1502. godine ugovorom o trajnom miru. Dva kraljevstva su se ujedinila 1603. godine kada je na Engleski tron došao Džejms VI od Škotske. Dvije zasebne političke teritorije Engleska i Škotska su ostale do 1707. godine kada je potpisan ugovor o ujedinjenju kojim je nastalo Kraljevstvo Velike Britanije, sa jednim kraljem i parlamentom. U sastav Velike Britanije ulaze i Sjeverna Irska i Vels. Tek 1998. godine Škotska dobija status poluautonomnog regiona sa sopstvenim parlamentom. Škotski parlament ima nadležnosti u sferi zdravstva, životne sredine, obrazovanja i pravosuđa. O spoljnoj politici i odbrani se odlučuje u Londonu.

Na referendumu o nezavisnosti održanom 2014. godine na kojem je glasalo više od četiri miliona građana Škotske, više od 55 posto je glasalo za ostanak u Ujedinjenom Kraljevstvu. Podatak koji je na određeni period pokolebao zagovornike nezavisnosti. Međutim, nakon izlaska Velike Britanije iz EU i zvaničnog podatka da se 62 posto građana Škotske izjasnilo protiv istupanja iz zajednice evropskin naroda, ideje o novom referendumu su ponovo postale fokus političkih procesa.

Nakon parlamentarnih izbora u Škotskoj, održanih 6. maja na kojima su zagovornici nezavisnosti osvojili većinu u škotskom parlamentu premijerka Škotske je izjavila da su glasovi na izborima dokazali da je drugo glasanje o nezavisnosti Škotske volja zemlje i da će svaki političar iz Londona koji bude stajao na putu biti suočen s demokratskom voljom škotskog naroda.

Premijer Velike Britanije Boris Džonson ima glavno ovlašćenje o dozvoli za održavanje još jednog referenduma o sticanju nezavisnosti Škotske.

On ostaje pri stavu da je to pitanje riješeno na referendumu 2014. godine na kojem se 55 posto škotskih glasača izjasnilo da ostane u Velikoj Britaniji. Američki geopolitički portal “Blumberg” piše da Škotska ima svoju karakterističnu kulturu i tradiciju koja je procvjetala uprkos Zakonu o uniji iz 1707. godine Sada je taj savez star tri vijeka ugrožen, dok su ankete pokazale da je budućnost Škotske kao dijela unije bio glavni prioritet među škotskim biračima kada su odlučivali za koju stranku će glasati, a izbori su bili postavljeni kao de fakto glasanje o nezavisnosti.

Period koji je pred nama svakako će u političke procese Velike Britanije donjeti nove neizvjesnosti a upravo u tim neizvjesnostima škotski independisti tražiće šansu da političkim putem osiguraju sebi još jednu priliku za raspisivanjem referenduma. Politički vjetrovi koji trenutno duvaju na političkoj sceni svakako idu u korist većine u škotskom parlamentu. Ipak, pred njima je zadatak kako održati motivaciju onih građana koji se zalažu za nezavisnu Škotsku. Još jedan politički problem koji tereti Veliku Britaniju jeste situacija u Sjevernoj Irskoj gdje vlada konfrontacija koja je u prethodnim mjesecima eskalirala u sukobe između republikanaca, uglavnom katolika koji su pobornici ujedinjenja s Irskom, i protestantskih unionista, gorljivih pobornika pripadnosti Ujedinjenom Kraljevstvu.

Izlazak Velike Britanije iz EU ne karakteriše samo otvaranje pitanja carinskog prometa i slobode kretanja. On budi davno uspavane političke procese koji su obilježili vjekovne odnose Škotske i Engleske. Umjesto istorijskih tumaranja kroz vjekove, obilježenih slavnim kraljevima i tvrđavama obraslim mitovima i legendama, sadašnju političku pozornicu kreiraju mudri potezi isprepletani nizom geopolitičkih procesa koji mogu jednoj strani donijeti toliko željenu prednost za postizanje političkog cilja.

Autor je magistrand na Fakultetu političkih nauka, Univerzitet CG

( Vlado Laličić )