Zločin bez kazne

Dok se ne otkriju svi koji su naložili i na bilo koji način učestvovali u ubistvu Duška Jovanovića prije 17 godina, na licu crnogorskog društva i države stajaće mrlja nezadovoljene pravde, a nad svim novinarima prijetnja da se i njima tako nešto može nekažnjeno dogoditi.

To je Vijestima saopštio predsjednik Komisije za praćenje postupanja nadležnih organa u istragama napada na novinare Mihailo Jovović, na godišnjicu ubistva glavnog i odgovornog urednika lista Dan.

Jovanović je ubijen hicima iz automatskog oružja 27. maja 2004. u Podgorici, nakon što je izašao iz redakcije.

Tužilaštvo i policija nisu utvrdili ko je i zbog čega pucao u njega.

Za učešće u ubistvu za sada je osuđen jedino Podgoričanin Damir Mandić, kome je Apelacioni sud u aprilu 2017. potvrdio presudu za saučesništvo i osudio ga na 19 godina zatvora.

Ometanje istrage

Jovović je konstatovao da postoje sumnje da je bivša vlast u najmanju ruku ometala istragu i pokazala nespremnost ili nesposobnost da taj monstruozni slučaj u potpunosti razriješi i zbog toga je, tvrdi, na novim strukturama u policiji i tužilaštvu da se ozbiljno i bez odlaganja pozabave ovom istragom: “Kao i utvrđivanjem odgovornosti svih koji su doprinijeli da dosadašnja istraga bude nedjelotvorna”.

“Kada je Komisija prije nekoliko godina predložila Vladi angažovanje stranog eksperta za pomoć u njenom radu i radu državnih organa, imala je u vidu među prioritetnim slučajevima i ubistvo Jovanovića. Međutim od toga nije bilo ništa. Članovi Komisije su u nekoliko navrata ukazivali na moguće pravce u istrazi, razgovarali sa potencijalnim svjedokom, ukazivali na famoznu službenu policijsku zabilješku o priznanju jedinog osuđenog, ali ni to nije dovelo do pomaka u istrazi niti je utvrđena bilo čija odgovornost za neznanje ili korupciju”, rekao je on.

Šef komisije je ocijenio da bi bilo dobro i da Evropska unija rješavanje tog ubistva, kao i drugih slučajeva teškog nasilja nad novinarima, i formalno postavi kao uslov pristupanja Crne Gore.

“Možda će to doprinijeti da ova ili svaka buduća vlast uradi sve što je moguće i konačno saopšti porodici Duška Jovanovića, novinarskoj zajednici i cijelom društvu ko je i zašto naložio a ko ubio vlasnika i glavnog urednika Dana”, kazao je Jovović.

Umor tužioca

Poslanici prethodnog skupštinskog saziva u više navrata tražili su kontrolno saslušanje bivšeg direktora policije Veselina Veljovića, koji je na zatvorenoj sjednici Odbora za bezbjednost, kako su tvrdili, saopštio da je ubistvo Jovanovića operativno riješeno, odnosno da policija zna ko je to uradio, ali da nema materijalne dokaze.

Veljović je, takođe, sredinom septembra 2019. godine rekao da je umor nadležnog tužioca u noći likvidacije - razlog što do danas do kraja nije rasvijetljen slučaj ubistva vlasnika “Dana” i što je taj predmet nepovratno izgubljen.

Iz Akcije za ljudska prava (HRA) saopštili su da sa žaljenjem konstatuju da se i sedamnaesta godišnjica ubistva Jovanovića, dočekuje bez odgovora na pitanja ko je sve učestvovao u tom ubistvu, ko ga je i zašto naručio, ali i ko je odgovoran što istraga nije dovela do ozbiljnijih rezultata.

I oni su rekli da očekuju da Vlada hitno obezbijedi angažovanje stranog eksperta koji bi Komisiji za nadzor nad istragama napada na novinare pomogao da sagleda dosadašnje vođenje istrage: “Podsjećamo da je odluku o angažovanju stranog eskperta prethodna Komisija donijela još u oktobru 2018. godine, ali da u prethodne dvije i po godine on iz nepoznatih razloga nije angažovan”.

Iz HRA su objasnili da nadležni još nisu odgovorili na pitanja koja su im postavili još 2016. godine - da li je adekvatno istraženo ko je sve prijetio Jovanoviću, šta je urađeno da bi se Jovanović zaštitio, da li je Služba državne bezbjednosti vodila Jovanovićev dosije, da li ga je pratila, da li su ispitani svi svjedoci koji se pojavljuju u tom slučaju, da li su ispitane sve primjedbe pravnih zastupnika porodice Jovanović na tok vođenja istrage...

Ubijena javna riječ

I iz Centra za građansko obrazovanje (CGO) konstatovali su da ubistvo Jovanovića ostaje otvorena rana domaće medijske scene, ali i upozorenje institucijama da sa riječi pređu na djela i omoguće profesionalne istražne radnje koje će utvrditi sve počionice i nalodogavce.

“Ni danas novinari ne mogu bezbjedno i bez posljedica da rade svoj posao. I u 2021. godini, novinari/ke su mete jezivih napada, a nadležni organi i dalje ne pokazuju zainteresovanost da osiguraju punu zaštitu medijskih poslenika i obezbijede uslove za razvoj slobode medija i medijskog pluralizma”, navodi se u saopštenju koje potpisuje koordinator za razvoj Damir Nikočević.

On je saopštio da je ponižavajuće za državu koja stremi članstvu u Evropskoj uniji, činjenica da će istraga o ubistvu sljedeće godine “doživjeti punoljetstvo”, a da se i dalje ne zna ko je naredio, organizovao i sproveo taj zločin.

38,5 odsto građana smatra da su novinari i imovina medija u Crnoj Gori ugroženi. To je rezultat iz istraživanja koje je sproveo CGO, a na temu - Kako građani i građanke vide medije u Crnoj Gori

I on je apostrofirao to što odgovornost za nedjelotvorno sprovođenje istrage nikada nije utvrđena.

“Nerasvjetljavanje ovog ekstremnog slučaja, kao i drugih napada na medija, stvara podsticajnu klimu za druge oblike ugrožavanja slobode medija. Od 2010. godine u Crnoj Gori bilježi se 55 napada na novinare i njihovu imovinu, što Crnu Goru čini zemljom u kojoj se novinari ne mogu bez straha i posljedica baviti istraživačkim novinarstvom”, napisao je Nikočević.

Iz CGO-a tvrde i da su napadi na novinare rezultirali i rastom autocenzure, odnosno padom broja novinara koji su spremni da se posvete profesionalnom i istraživačkom novinarstvu: “A što utiče i na ukupni pad kvaliteta izvještavanja i ne može biti od koristi za objektivno informisanje”.

“Pozivamo vlasti da sa retoričke posvećenosti pređu na aktivno djelovanje, jer dok god slučajevi poput ubistva Duška Jovanovića ostanu neriješeni, Crna Gora ne može napredovati ni u demokratskim reformama, ni na putu ka EU”, saopštio je Nikočević.

I u Vladi znali ko je napravio propuste?

I bivši potpredsjednik Vlade Zoran Pažin, sredinom prošle godine kazao je da zna ko je napravio propuste u istrazi ubistva glavnog urednika Dana, ali imena nije želio da saopšti.

“Nijesu svi bili na visini istog zadatka prilikom istrage”, kazao je tada u državnom parlamentu.

On je pred poslanicima istakao da ima svoje mišljenje o tome ko je učinio propuste, ali da to neće izgovoriti na sjedinici parlamenta.

“Razumjećete da neću to ovako da izgovorim na sjednici parlamenta. Na pitanje pravno šta je moguće preduzeti radi utvrđivanja te odgovornosti, odgovor je složeniji”, rekao je tada Pažin.

Mandić htio na slobodu

Podgorički Viši sud prošle je godine odbio zahtjev za uslovni otpust Damira Mandića, osuđenog za saučesništvo u ubistvu Duška Jovanovića.

Prema nepotvrđenim informacijama, njegova molba odbijena je zbog negativne ocjene o njegovoj bezbjednosnoj situaciji.

U oktobru 2015. godine krivično vijeće Višeg suda u Podgorici osudilo je Damira Mandića na jedinstvenu kaznu od 19 godina zatvora zbog saizvršilaštva u ubistvu urednika “Dana”, pokušaja ubistva njegovog tjelohranitelja Milorada Mirovića i otmice Miodraga Nikolića, koja je pravosnažna presuda od 27. decembra 2006. godine.

Sud je Mandića osudio na 18 godina zbog učešća u ubistvu i dvije godine za otmicu, nakon čega mu je izrečena jedinstvena kazna od 19 godina.

Hitno angažovati inostranog eksperta

Iz HRA su podsjetili da je glavna preporuka njihovog izvještaja iz 2016. godine bila da se angažuje inostrani stručnjak za krivične istrage atentata koji bi nepristrasno sagledao što je sve preduzeto u istrazi ubistva Jovanovića i dao preporuke za njeno dalje vođenje.

“Komisija za praćenje istraga napada na novinare je na sjednici održanoj 11. 10. 2018. godine donijela odluku da se angažuje inostrani stručnjak za istragu atentata. Komisija je 19. oktobra 2018. godine uputila dopis Vladi, u kojem je navedeno da će, u cilju otkrivanja počinilaca i nalogodavaca ubistva u slučaju Duška Jovanovića, ali i drugim slučajevima gdje je potrebno unaprijediti djelotvornost istrage, predložiti angažovanje stranog eksperta iz Evrope ili Amerike - FBI agenta iz raznih oblasti (balistike, forenzike, sudske medicine), kao što je to uradila i Uprava policije u slučaju ranjavanja novinarke Olivere Lakić”, objašnjeno je iz te nevladine organizacije.

Rekli su da je nakon razgovora sa tadašnjim premijerom Duškom Markovićem - 4. marta 2020. godine, bivši predsjednik Komisije za praćenje istraga napada na novinare Nikola Marković objavio je da je Vlada donijela odluku da angažuje inostranog eksperta, ali nažalost to ni poslije toga nije urađeno.

“Imajući u vidu značaj rasvjetljavanja ovog slučaja za crnogorsko društvo i obavezu koju je država imala da ubistvo posljednjih 17 godina istražuje po evropskim standardima djelotvornosti, apelujemo na Vladu da hitno angažuje eksperta u cilju objektivnog i posebno stručnog sagledavanja toka i rezultata dosadašnje istrage ubistva Duška Jovanovića. Takva analiza bi pomogla i rad nove Komisije za praćenje istraga napada na novinare i bila u opštem interesu sprovođenja pravde i obezbjeđenja slobode izražavanja i vladavine prava u Crnoj Gori”, saopštili su.

Ko je spavao, a ko bio budan...

O noći ubistva Jovanovića, nedavno je pričala i tužiteljka Ljiljana Klikovac, odgovarajući na pitanja članova Tužilačkog savjeta nakon kandidature za prelazak u Vrhovno tužilaštvo.

Ona se tada osvrnula na Veljovićevu izjavu da je slučaj istrage ubistva Jovanovića između ostalog nepovratno izgubljen i zbog umora dežurnog tužioca...

Klikovac je rekla da je 27. maja 2004. godine bila dežurni tužilac i da su sa njom sve vrijeme u timu bili tada tužioci Novak Ražnatović i Vesna Medenica.

“Prije par godina se pojavila izjava tadašnjeg direktora policije, koji je htio da ukaže da je u tom predmetu postojala greška tužioca. Zašto je nakon toliko godina direktor policije Veljović rekao na skupštinskom odboru da je te noći tužilac spavao, vjerujte da je za mene to bilo šokantno. Ja sam više puta pitala je li moguće da ako jedan tužilac spava, a iz policije ne zovu drugo dvoje, već sami radi te noći, je li moguće da se to dogodilo. Tek kasnije Veljović je kazao da ne misli na mene. Tu priču ne prihvatam i ne znam koji je motiv, ali mislim da je trebalo da se ispita u tužilaštvu. Meni je ostala ružna slika, nije bitno je li Ljiljana, Novak ili Vesna, ostalo je da smo mi napravili propust”, odgovorila je Klikovac.

Veljović je svojevremeno u Skupštini Crne Gore kazao da je u istrazi ubistva Jovanovića bilo propusta, ali je i rekao da je siguran da nije u pitanju opstrukcija i svjesna namjera.

“Radilo se o profesionalnom nesnalaženju, nedostatku odgovornosti u tom trenutku, jer se radnja dešava u kasnim večernjim satima, kada poslije svega nadležni tužilac pravi procjenu da ostavimo to za sjutra. To ‘sjutra’ u tom trenutku je hipoteka svih ovih godina. I to ‘sjutra’ i ta jedna riječ koju smo tada, da li zbog umora, da li zbog iscrpljenosti i opterećenja profesionalnog pritiska i odgovornosti koju smo imali da završimo tu obavezu koju je trebalo uraditi tu noć, to sjutra je danas svih ovih godina”, rekao je Veljović, dodajući da je taj slučaj “hipoteka nad Crnom Gorom”.

( Jelena Jovanović, Danilo Mihajlović )