Knjiga duboke odanosti dobroti

(Bešir Ljušković, “Pupčanik”, Udruženje književnika Srbije, Beograd, 2020.)

Svojom profesijom - stomatologijom, gdje je i doktorirao na VMA u Beogradu i ostvario zavidnu univerzitetsku karijeru, Bešir Ljušković nije bio blizu književnosti. Ali jeste svojim talentom i stvaralačkom usredsređenošću na život i opšta društvena pitanja, posebno ona istorijsko-kulturološkog karaktera. Njegovo umjetničko traganje glasalo se još od osnovne i srednje škole, kada će, kao bjelopoljski učenik (rođen u Boljanini, 1943), osvajati nagrade, žedno upijajući svaku misao, susret i objavu koji su se odnosili na naše poznate pisce fantazmagoričkog limskog podneblja - Ratkovića, Sijarića i Bulatovića, ali i ostale. I kasnije, tokom života, svu tu magiju limsko-pešterskog podneblja prenosiće u svoje knjige. Objavio je osam zbirki poezije, tri knjige kratkih priča i nedavno, autobiografski roman „Pupčanik“. Pored odrednice „autobiografski“, roman je dobrim dijelom satkan i od memoarskog materijala u čijim se pojedinim pasusima ogledala tadašnja dramatična jugoslovenska i postjugoslovenska zbilja.

„Pupčanik“, koji i svojim naslovom simbolizuje autorovu vezanost za rodnu tačku, pozamašna je knjiga, tematski širokog spektra - od najbližeg porodičnog okruženja, školovanja, studiranja, zapošljavanja i stručne i naučne karijere, do susreta sa uglednim prvacima iz narodnog života, nesvakidašnjim ličnostima i likovima usko tradicijske ambijentalnosti, sa poznatim književnim imenima u kontekstu njihovog literarnog angažmana, ali i etičke i druge paradigme.

Kao moto svom okretanju i istraživanju izvornih vrijednosti zavičajnog kompleksa koji će, kao autorova inspiracija, prevladavati uske graničnike sopstvene ambijentalnosti, Ljušković će, ne bez razloga, u uvodnom dijelu knjige navesti poznatu kinesku izreku da “zaboraviti pretke znači biti potok bez izvora, stablo bez korijena”. Na tom fonu autor je stvorio čitav kaleidoskop upečatljivih slika koje svojim dosegom zadiru u nadrealne zone ljudske pojmovnosti gdje je čovjek, prolazeći kroz život, uvijek bivao na ispitu, bilo sopstvene savjesti, ili savjesti drugih, na ispitu objektivnosti sopstvenih želja i moći, ili unaprijed datih uslovljenosti, čiji je preplet sa dnevnom prolaznošću najčešće rezultirao osjećanjem tuge, neispunjenosti, a nerijetko i tragičnim ishodima. “Pupčanik” je, zapravo, snop gusto isprepletenih životnih priča koje su izrastale iz vjetrometine naših nekadašnjih yu-prostora koji su iz svojih konstantno turbulentnih istorijskih naslaga nudili dramatične sižee, odnosno ljudske sudbine. Njegove priče su pokazale da život sam po sebi predstavlja najsloženiju dramaturgiju čovjekove prirode, veoma ranjivu antagonističku usmjerenost jedinke naspram kolektiva, i obratno, dramaturgiju njene emocije i racionalnosti, uzvišenih djela i posrtanja, istovremeno. Kad se nađe na takvoj nemuštoj egzistencijalnoj ravni, a što se dešavalo veoma često, Ljuškovićev junak se, ipak, nije dao prevariti. Vođen snagom unutrašnjeg osjećanja za pravdu, a koji se upravo oštrio na tako graničnim nemilosrdnim životnim iskušenjima, on se grčevito hvatao za etički pojmovnik, za tu krhku, ali sudbonosnu slamku ljudskosti koja će ga, bez obzira na okolnosti u kojima je, hraniti i braniti autonomnost njegove ličnosti.

Svaki od temata u knjizi, a njih je oko stotinu, obilježen je na sličan način - snažnim personifikovanim portretima, među kojima se ističu likovi oca, majke, poznate revolucionarke Dragice Srzentić, doktora Draganjca na VMA i mnogih, mnogih drugih. Njihova plemenitost i principijelnost sijala je kao prometejska vatra koja je svojom toplinom i svjetlošću zaslužila neugasivi književni pomen kakvog ga je autor veoma uvjerljivo prenio na stranice svoje najnovije proze. Otuda je Milovan Vitezović, jedan od recenzenata romana, s pravom zapazio da je na stranicama Ljuškovićeve knjige “mnogo duboke odanosti dobroti i ljudskosti. Toliku prevladivost i gustinu dobrote teško je naći i u životu i u književnosti” (str. 315).

Roman “Pupčanik” svojom problemskom i jezičkom strukturom prevazilazi memoarsko-autobiografski koncept na kakav smo do sada navikli. Autor je to postigao na način što je umetanjem inserata iz njegove ranije proze “ojačao” poetski domet romana. Također, mnoge stranice produbio je mislima poznatih književnih imena i teoretičara i time im omogućio selektivniji nivo interpretacije od strane čitalaca. Posebno interesantnu cjelinu čine autorovi susreti i prijateljstva sa našim poznatim književnicima, dati iz dnevnog, običnog rakursa, lišenih aure slave, sujete i konkurentske popularnosti (Selimović, Ćosić, Andrić, Kapor, Savić, Vitezović, Ignjatović, Arbutina, Brajković…), kakva se zna susresti u književnim krugovima. Od svih njih je, kako kaže Ljušković, učio, a dati u ovako neposrednom, živom svjetlu njihove biološke prolaznosti i duhovne trajnosti, postali su i naši učitelji, više nego što smo mogli pretpostaviti.

Zašto je Ljuškovićeva proza, koja ispunjava zahtjeve nijansirane poetske ekspresije, tako prijemčiva za širu čitalačku publiku? Prije svega, iz razloga što je njegova rečenica sva u znaku naglašene lirske vibracije, s jedne, i pažljivo nijansiranog psihološkog narativa, s druge strane. Nerijetko, uz to, i humorna intonacija autorovog teksta takođe doprinosi životnosti i autentičnosti njegove ideje. Humor je taj koji ublažava i neutrališe mnoge nedostatnosti našeg života. A kako je život, u svojoj osnovi, itekako nedostatan, potreba za humorom svakim našim proživljenim danom samo se multiplikuje.

Autora je ponegdje zanijela širina njegove priče, te stoga ne bi bilo naodmet da ju je, fabularno gledano, za neku stranicu i skratio. Ali, on, na jednom mjestu, iznosi svoje razloge koji su ga rukovodili da se pozabavi svim rečenim izazovima upravo na način kako je i uradio: “Taman pomislim da sam završio knjigu, kad mi sasvim iznenada iz sjećanja izrone neki ljudi i ličnosti o kojima, jednostavno, moram nešto da zapišem. Nosim to u sebi kao neki nevraćeni dug (str.233)”. Život je, dakle, neiscrpan i neograničen, i zato ga treba neprestano osvajati. A to konstantno osjećanje duga prema drugima, zapravo, i proizilazi iz nemogućnosti da ga osvojimo i da čistih računa završimo našu ovozemaljsku odiseju. Uz to, treba biti spreman i na gubitke, patnju i trpljenje, kao i na omamljujuće, kratke, gotovo nestvarne trenutke zadovoljstva i radosti. To je poruka koja, kao blagotvoran nauk, izvire iz svakog pasusa “Pupčanika”. A tek kakvom blagotvornoću obasipa našu dušu nakon što ga pročitamo!

( Jovanka Vukanović )