Preporuke stižu, ali ne i promjene

Crna Gora nema dovoljno efikasan sistem zaštite od šumskih požara, ograničeni su nacionalni kapaciteti za zaštitu mora u slučaju iznenadnih zagađenja, institucije nisu uspostavile ni adekvatno održavanje mjernih stanica kad je kvalitet vazduha u pitanju.

To je dio nalaza i zaključaka tri revizije uspjeha u oblasti životne sredine koje je Državna revizorska institucija (DRI) uradila u proteklom periodu i uputila nadležnima. Tvrde, međutim, da do sada nije održano nijedno javno saslušanje povodom tih nalaza.

DRI, u međuvremenu, planira i novu reviziju, pa će toku godine, kako je “Vijestima” rekao senator Branislav Radulović, sprovesti i reviziju uspjeha “Smanjivanje ispuštanja opasnih hemikalija i materijala i smanjivanje količine nepročišćenih otpadnih voda”. Tom revizijom biće zatvoren ciklus revizija za ovu godinu iz oblasti održivog razvoja i zaštite životne sredine.

“DRI prepoznajući važnost UN Agende 2030 za održivi razvoj i Nacionalne strategije održivog razvoja Crne Gore do 2030. godine, fokus revizija uspjeha u 2021. godini stavila je na pitanjima koja se odnose na održivi razvoj u četiri oblasti - zaštita šuma, mora, vazduha i voda. U skladu sa tim, DRI je posebnu pažnju posvetila revizijama iz oblasti zaštite životne sredine, pa je tako, iz ove oblasti do sada sproveden veći broj revizije uspjeha poput revizije ‘Uspješnost sprovođenja politike zaštite životne sredine u Crnoj Gori - zaštita od šumskih požara’ koja je pokazala da Crna Gora još nema uspostavljen dovoljno efikasan sistem zaštite od šumskih požara. Takođe, okončana je i objavljena revizija ‘Upravljanje intervencijama u slučaju iznenadnog zagađenja u Jadranskom moru’ koja je sprovedena kao paralelna revizija šest vrhovnih revizorskih institucija mediteranskog regiona (Italija, Hrvatska, Albanija, Slovenija, BiH i Crna Gora). I ova vrlo kompleksna i zahtjevna revizija je takođe pokazala da Crna Gora ima ograničene nacionalne kapacitete za zaštitu mora od iznenadnih zagađenja”, rekao je “Vijestima” Radulović.

Izvještaj o reviziji uspjeha “Uspješnost sprovođenja politike zaštite životne sredine u Crnoj Gori - zaštita od šumskih požara” objavljen je još u oktobru 2019. godine. Tom revizijom obuhvaćeni su Ministarstvo unutrašnjih poslova, odnosno Direktorat za vanredne situacije, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Uprava za šume, nacionalni parkovi i opštine - uzorak (Službe zaštite i spasavanja Glavnog grada Podgorica i opština Nikšić, Berane i Pljevlja). U cilju umanjenja štetnih efekata požara na šume Crne Gore, DRI je tada dala 42 preporuke.

Ukratko, zaključak DRI bio je da Crna Gora nema uspostavljen dovoljno efikasan sistem zaštite od šumskih požara, da su njeni kapaciteti u tom smislu ograničeni i dovode do toga da se “svake sezone kreće gotovo iz početka”.

DRI je reviziju uspjeha “Upravljanje intervencijama u slučaju iznenadnog zagađenja u Jadranskom moru” objavila 29. aprila i njome su obuhvaćeni Uprava pomorske sigurnosti i upravljanja lukama, Ministarstvo saobraćaja i pomorstva, odnosno Direktorat za pomorski saobraćaj - Područna jedinica Lučka kapetanija Bar i Područna jedinica Lučka kapetanija Kotor, Inspektorat sigurnosti pomorske plovidbe, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, odnosno Direktorat za klimatske promjene i mediteranske poslove, EPA, JP Morsko dobro, Uprava za ugljovodonike, MUP, odnosno Direktorat za vanredne situacije.

Revizija je, u najkraćem, ocijenila da Crna Gora ima ograničene kapacitete za zaštitu mora od iznenadnih zagađenja.

Iz DRI su kazali da je utvrđeno da devet godina od izrade Nacionalnog akcionog plana za hitno reagovanje u slučaju zagađivanja mora sa plovnih objekata nije uspostavljen adekvatan sistem za reagovanje na iznenadno zagađenje većeg obima (nivo 3) u dijelu zadovoljavajućih materijalno-tehničkih i kadrovskih resursa, izrade mapa osjetljivih područja, konstantne procjene rizika i drugih pitanja od značaja za adekvatan odgovor.

Nije usvojen ni revidirani Nacionalni plan za hitno reagovanje u slučaju zagađivanja mora sa plovnih objekata iz 2011, nije uspostavljena odgovarajuća koordinacija između svih učesnika koji imaju ulogu u Nacionalnom planu, nije potpisan nijedan regionalni sporazum za zajedničku reakciju, a nije došlo i do ratifikovanja neophodnih konvencija, niti su ispunjene sve obaveze iz već ratifikovanih.

“DRI ukazuje da nisu realizovane sve aktivnosti, preporuke i sve mjere zaštite životne sredine iz Izvještaja o strateškoj procjeni uticaja Programa istraživanja i proizvodnje ugljovodonika u podmorju Crne Gore na životnu sredinu. Direktiva 2013/30/EU o sigurnosti naftnih i plinskih djelatnosti na moru još nije implementirana u crnogorsko zakonodavstvo iz razloga što nije donijet Zakon o mjerama sigurnosti prilikom istraživanja i proizvodnje ugljovodonika u podmorju. Shodno navedenom, DRI ocjenjuje da postojeći sistem zaštite od iznenadnog zagađenja mora nije dovoljno efikasan, te da su potrebne dodatne i djelotvornije mjere radi unapređenja istog”, ocijenili su tada iz vrhovne revizije.

Konačan izvještaj o reviziji uspjeha “Efikasnost mehanizma regulacije, praćenja i izvještavanja o kvalitetu vazduha” objavljen je 17. maja. Vrhovna država revizija dala je ukupno 20 preporuka, a revizijom su obuhvaćeni Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, Agencija za zaštitu životne sredine (EPA), Centar za ekotoksikološka ispitivanja, Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju i lokalne samouprave Podgorica, Nikšić, Pljevlja i Bijelo Polje. Revizijom je obuhvaćen period od 2017. do 2020. godine.

U izvještaju je ocijenjeno da postojeći sistem regulacije, praćenja i izvještavanja o kvalitetu vazduha u Crnoj Gori nije u dovoljnoj mjeri efikasan.

“Postignut je visok stepen usklađenosti domaćih pravnih akata sa direktivama Evropske unije u podsektoru kvalitet vazduha, uspostavljanjem nove Državne mreže za praćenje kvaliteta vazduha poboljšan je sistem praćenja kvaliteta vazduha. Poboljšanje je ostvareno ažuriranjem inventara emisije zagađujućih materija u vazduhu sa podacima za period 1990-2018. godina. Uspostavljanem aplikacije Monitoring kontrole vazduha poboljšan je sistem izvještavanja. I pored učinjenih poboljšanja, potrebno je dalje unapređenje sistema regulacije, praćenja i izvještavanja o kvalitetu vazduha u Crnoj Gori”, piše, pored ostalog, u tom dokumentu.

U preporukama se, pored ostalog, navodi da EPA “nije uspostavila adekvatno održavanje mjernih stanica”.

“Što je uslovilo da Izvještaji o monitoringu kvaliteta ambijentalnog vazduha ne sadrže znak akreditacije, pa samim tim ni rezultati mjerenja nijesu validni”, piše u preporukama.

ZHMS, kako se navodi, “nije sproveo validaciju podataka i nije izvršio akreditaciju za sprovođenje EMEP monitoringa”.

Kad su u pitanju revizije uspjeha, subjektima revizije naloži se da u roku od 45 dana po dostavljanju konačnog izvještaja, izrade i dostave DRI plan aktivnosti za realizaciju preporuka koji sadrži mjere, nosioce, aktivnosti i rokove. U roku od šest mjeseci po dostavljanju konačnog izvještaja u obavezi su da izvijeste DRI o preduzetim radnjama po izrađenim i dostavljenim preporukama, nakon čega se konačan izvještaj DRI dostavlja nadležnom odboru Skupštine na upoznavanje.

Radulović je “Vijestima” rekao da je DRI i sve konačne izvještaje o reviziji u oblasti zaštite životne sredine uputila nadležnom odboru Skupštine zaduženom za tu oblast.

“I do sada niti jednom nije održano javno saslušanje povodom nalaza DRI, što nije slučaj sa drugim odborima kojima DRI upućuje svoje nalaze”, rekao je on “Vijestima”.

Iz skupštinskog Odbora za turizam, poljoprivredu, ekologiju i prostorno planiranje čiji je predsjednik Dragan Krapović, redakciji su rekli da su im na upoznavanje dostavljena dva nalaza DRI - konačni izvještaji DRI o reviziji uspjeha “Upravljanje intervencijama u slučaju iznenadnog zagađenja Jadranskog mora” i “Efikasnost mehanizama regulacije, praćenja i izvještavanja o kvalitetu vazduha u Crnoj Gori”.

“Izvještaji su dostavljeni predsjedniku Odbora koji ih je odmah uputio članovima Odbora na upoznavanje i davanje predloga za dalje postupanje. Nalazi DRI su jako važni kako bi sagledali probleme u određenoj oblasti i kvalitetnije se njima pozabavili u okviru nadležnosti koje ima Odbor”, kazali su “Vijestima”.

Dodali su i da će se Odbor na nekoj od narednih sjednica upoznati sa nalazima “i shodno predlozima i sugestijama članova donijeti odluku o daljim koracima”.

Revizije uspjeha DRI objavljuje od 2014. godine, do sada ih je objavljeno 26, a njihov cilj je, osim toga kako se troši novac, ispitati da li se realizuju zacrtane politike.

“Revizija uspjeha, koje su sada dominantan trend u reviziji javnog sektora u EU sprovode se kao nezavisno, objektivno i pouzdano ispitivanje o tome da li subjekti javnog sektora, organizacije, sistemi, programi i aktivnosti funkcionišu u skladu sa principima ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti i cilj ovih vrlo kompleksinih i zahtjevnih revizija je da doprinesu uspješnijem načinu upravljanja, promovišući odgovornost i transparentnost subjekata revizije”, rekao je Radulović.

Šest država zajedno o Jadranu

Revizija uspjeha “Upravljanje intervencijama u slučaju iznenadnog zagađenja u Jadranskom moru” paralelna je revizija koju su, pored vrhovne revizije u Crnoj Gori, radile i revizije Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Albanije, Italije i Slovenije.

Konačni rezultat paralelne revizije, prema riječima Radulovića, trebalo bi da bude zajednički izvještaj.

“Koji bi sadržao sažetke iz pojedinačnih izvještaja i na kraju zajedničke zaključke, odnosno preporuke. Planirano je da se na temu zaštite Jadrana organizuje završni zajednički sastanak na kojem bi se javnosti prezentovali zajednički zaključci i preporuke u cilju ekološkog očuvanja jadranskog basena”, pojasnio je on.

Paralelne revizije, kako je rekao, u skladu sa Međunarodnim standardima za vrhovne revizorske institucije, pored osnovnog revizorskog zadatka, imaju za cilj da omoguće razmjenu iskustva i informacija i unapređenje nacionalnih metodologija za vršenje revizije uspjeha.

DRI je, kako je rekao, do sada sprovela veći broj takvih paralelnih revizija. Trenutno, DRI sprovodi reviziju “Efikasnosti upravljanja sredstvima donacija za suzbijanje virusa kovid-19”.

( Damira Kalač )